(61) اءَفَمَن وَعَدْنَهُ وَعْداً حَسَناً فَهُوَ لَقِیهِ كَمَن مَّتَّعْنَهُ مَتَعَ الْحَیَوةِالدُّنْیَا ثُمَّ هُوَ یَوْمَ الْقِیَمَةِ مِنَ الْمُحْضَرِینَ
ترجمه:
پس آیا كسى كه به او وعده اى نیكو داده ایم و او آن را خواهد دید، مانند كسى است كه او را از بهره ى زندگى دنیا بهره مند ساختیم (و) سپس او در روز قیامت از احضارشدگان (براى حساب و جزا) خواهد بود؟!
نكته ها:
این آیه در ادامه ى آیات قبل، پیرامون كسانى است كه بخاطر حفظ زندگانى دنیا، بر كفر باقى ماندند.
وعده اى كه در این آیه به آن اشاره گردیده، همان وعده اى است كه در آیات مختلف قرآن به اهل ایمان و عمل صالح داده شده است، از جمله آیه ى نهم سوره ى مائده:
وَعَدَ اللّهُ الّذین آمنوا و عملوا الصالحاتِ لهم مغفرةٌ و اءجرٌ عظیم.
مخالفان پیامبر اكرم صلّى الله علیه وآله در صدر اسلام، افراد مرفّه و كامیاب بوده اند.
پیام ها:
1- وعده هاى الهى و پاداش هاى اخروى، هم بزرگ است و هم نیكو. وعدا حسنا(كلمه «وَعدا» كه با تنوین آمده، اشاره به بزرگى امر و كلمه «حسنا» نشان از نیكویى دارد.)
2- وعده هاى الهى، قطعى و مسلّم است. وعدناه...فهو لاقیه
3- شیوه ى مقایسه، از بهترین اسلوب هاى تبلیغ و تربیت است. اءفمَن وعَدناه... كمَن متّعناه (كسانى كه وعده هاى الهى را دریافت مىكنند، قابل مقایسه با دیگران نیستند)
4- توفیق بهره گیرى از متاع دنیا نیز بدست خداست. متّعناه
5- كامیابى دنیوى، نشانه آسودگى اُخروى نیست. متّعناه... من المحضرین
6- بهره مندى هاى دنیوى، حساب و كتاب دارد. متّعناه... من المحضرین
حضرت على علیه السلام مىفرماید: «فى حلالها حساب و فى حرامها عقاب»(84) در حلال دنیا حساب و در حرام آن عقاب است.
7- كامیابى غافلانه، احضار ذلیلانه ى اُخروى در پى دارد. من المحضرین آرى در لذّتى كه پایانش آتش است، خیرى نیست.

(62) وَ یَوْمَ یُنَادِیهِمْ فَیَقُولُ اءَیْنَ شَرَكَآءِىَ الَّذِینَ كُنتُمْ تَزْعُمُونَ
ترجمه:
و روزى كه (خداوند) آنها را ندا مىدهد، پس مىگوید: كجایند آن شریكانى كه براى من مىپنداشتید؟

(63) قَالَ الَّذِینَ حَقَّ عَلَیْهِمُ الْقَوْلُ رَبَّنَا هََّؤُلاََّءِ الَّذِینَ اءَغْوَیْنَآ اءَغْوَیْنَ هُمْ كَمَا غَوَیْنَا تَبَرَّاءْنَآ إِلَیْكَ مَاكَانُوَّاْ إِیَّانَا یَعْبُدُونَ
ترجمه:
آن (شریكان و) كسانى كه حكم عذاب بر آنان محقّق گشته، مىگویند: پروردگارا! اینان كسانى هستند كه ما گمراه كرده ایم. همان گونه كه خود گمراه بودیم، آنها را (نیز) گمراه نمودیم، (امّا اینك از آنان) به سوى تو بیزارى مىجوییم. (اینان در واقع) ما را نمى پرستیدند (بلكه بدنبال هواپرستى و هوسرانى خود بودند.)

(64) وَقِیلَ ادْعُواْ شُرَكَآءَكُمْ فَدَعَوْهُمْ فَلَمْ یَسْتَجِیبُواْ لَهُمْ وَرَاءَوُاْ الْعَذَابَ لَوْ اءَنَّهُمْ كَانُواْیَهْتَدُونَ
ترجمه:
و (در این هنگام به مشركان) گفته مىشود: (اكنون آن) معبودانى را كه شریك خدا مىپنداشتید بخوانید، پس آنها را مىخوانند، امّا جوابى به آنها نمى دهند و (در این حال) عذاب الهى را مىبینند (كه آنان را در برمى گیرد،پس آرزو مىكنند) اى كاش، هدایت یافته بودند.
نكته ها:
با بر پایى قیامت، صحنه هاى عجیب و گوناگونى اتفاق مىافتد كه این آیات به بعضى از آنها اشاره مىفرماید؛ یكى از صحنه ها، سؤالات توبیخ ‌آمیز خداوند، از مشركان است. صحنه ى دیگر، اظهار تنفّر و بیزارى معبودها از كسانى است كه آنها را مىپرستیدند و صحنه ى سوّم، ملامت منحرفان از شیطان است كه شیطان هم در جواب مىگوید: مرا سرزنش نكنید، بلكه خودتان را ملامت نمایید؛ فلاتلومونى و لوموا انفسكم (85) در قیامت، هر كس گناه خود را به گردن دیگرى مىاندازد، ولى از طرف مقابل هم جواب مىشنود كه: بل كنتم قوما طاغین (86) گناه را به گردن ما نیاندازید، بلكه شما خودتان اهل طغیان بودید.
بعضى از معبودها همچون حضرت عیسى و فرشتگان الهى، تقصیرى ندارند، امّا كسانى نظیر شیاطین، طاغوت ها دانشمندانى كه سبب بدعت و انحراف در دین گشته اند، مقصّرند و عذاب خداوند در مورد آنان قطعى است.
پیام ها:
1- صحنه هاى قیامت را فراموش نكنیم. و یوم...
2- دادگاه قیامت، علنى و حضورى است. اءین شركائى
3- كارى نكنیم كه در قیامت، از پاسخ آن كار، درمانده و عاجز باشیم. اءین شركایى
4- شرك و تكیه بر هرچه غیر خداست، گمان، خیال و سراب است. تزعمون
5- معبودهاى عزیز دنیوى، ذلیلان و محكومان اُخروى اند. حقّ علیهم القول
6- هركس دیگران را به جاى خداوند به سوى خویش بخواند، عذاب الهى برایش حتمى است. حقّ علیهم القول
7- پرستش غیر خدا، یك فریب است. اغوینا
8 فریب خوردگان، بدنبال فریب دیگران نیز هستند. اغویناهم كما غوینا
9- انسان ها در انتخاب راه آزادند و مىتوانند راههاى انحرافى را نیز برگزینند. غوینا
10- معبودهاى غیر خدایى، روزى از عابدانِ خود متنفّر خواهند بود. تبرّاءنا
11- حقیقت شرك، هوى پرستى است. ما كانوا ایّانا یعبدون
12- معبودهاى دروغین، به ناله هاى شما در وقت نیاز پاسخى نخواهند داد. فدعوهم فلم یستجیبوادلبستن به غیر خدا در دنیا، مایه ى محروم شدن از یارى او در قیامت است)
13- قیامت، روز حسرت است. لو انّهم كانوا یهتدون

(65) وَیَوْمَ یُنَادِیهِمْ فَیَقُولُ مَاذَآ اءَجَبْتُمُ الْمُرْسَلِینَ
ترجمه:
و (به یاد آورید) روزى كه (خداوند) آنها را ندا مىدهد، پس مىگوید: به پیامبران (و فرستادگان من) چه پاسخى دادید؟

(66) فَعَمِیَتْ عَلَیْهِمُ الاَْنبَآءُ یَوْمَئِذٍ فَهُمْ لاَیَتَسَآءَلُونَ
ترجمه:
پس در آن روز، همه ى اخبار (و پاسخهایى كه مىتوان از دیگران گرفت) بر آنان پوشیده مىماند، و آنان ازیكدیگر سؤالى نمى كنند.

(67) فَاءَمَّا مَن تَابَ وَءَامَنَ وَعَمِلَ صَلِحاً فَعَسَىَّ اءَن یَكُونَ مِنَ الْمُفْلِحِینَ
ترجمه:
امّا هر كس (در این دنیا) توبه كند و ایمان بیاورد و كار شایسته اى انجام دهد، پس امید است كه از رستگاران باشد.
نكته ها:
در آیه قبل، سؤال از توحید بود؛ این شركایى ادعوا شركائكم و در این آیات به مساءله نبوّت اشاره گردیده است. ماذا اءجَبتُم المرسلین
پیام ها:
1- همه در برابر دعوت پیامبران مسئولیم. ماذا اءجَبتم المرسلین
2- در قیامت، راه هاى دریافت خبر، بسته و همه متحیّر و درمانده اند. فَعَمیَت علیهم الانباء
3- در قیامت، مردم نمى توانند با همفكرى و مشورت و با سؤال از یكدیگر، جوابى براى دادگاه عدل الهى آماده كنند. فهم لا یتسائلون
4- در اسلام، بن بست وجود ندارد. راه بازگشت و توبه براى همگان باز است. مَن تاب
5- توبه، تنها پشیمانى قلبى نیست، ایمان واقعى و عمل صالح مىخواهد. تاب وآمن وعمل صالحا
6- توفیق توبه با تمام شرایط و قبول و تداوم آن براى كسى تضمین نشده است، از این روى باید انسان همیشه در حال خوف و رجا باشد. (كلمه «عسى» به معناى امید است، یعنى با توبه وایمان وعمل صالح، امید رستگارى هست.)

(68) وَرَبُّكَ یَخْلُقُ مَا یَشَآءُ وَیَخْتَارُ مَا كَانَ لَهُمُ الْخِیَرَةُ سُبْحَنَ اللّهِ وَتَعَلَى عَمَّایُشْرِكُونَ
ترجمه:
و پروردگارت آنچه را بخواهد مىآفریند و (آنچه را بخواهد) برمى گزیند، براى آنان (در برابر خداوند) حقّ انتخابى نیست، منزّه است خدا وبرتر است از آنچه (براى او) شرك مىورزند.

(69) وَرَبُّكَ یَعْلَمُ مَا تُكِنُّ صُدُورُهُمْ وَمَا یُعْلِنُونَ
ترجمه:
و پروردگار تو آنچه را دل هاى آنان پنهان مىدارند و آنچه را آشكارمى سازند، مىداند.

(70) وَهُوَ اللّهُ لاََّ إِلَهَ إِلا هُوَ لَهُ الْحَمْدُ فِى الاُْولَى وَ الاَْخِرَةِ وَلَهُ الْحُكْمُ وَإِلَیْهِ تُرْجَعُونَ
ترجمه:
او اللّه است، معبودى جز او نیست، ستایش در دنیا و آخرت (و آغاز و فرجام) مخصوص اوست، حاكمیّت تنها از آنِ اوست و به سوى او باز گردانده مىشوید.
پیام ها:
1- قدرت مطلقه، از آنِ خداوند است. یخلق ما یشاء و یختار
2- تكوین (آفرینش هستى) و تشریع (قانون زندگى) به دست خداوند است. یخلق ما یشاء و یختار
3- انتخاب رهبر آسمانى به دست خداوند است، نه مردم. ویختار ما كان لهم الخیرة
4- كسى حقّ قانون گذارى دارد كه آفریدگار هستى باشد. یخلق ما یشاء... له الحكم
5- كسى كه در برابر قانون خدا قانون بشرى را بپذیرد، در حقیقت براى خدا شریك پذیرفته است. ما كان لهم الخیرة سبحان اللّه و تعالى عمّا یشركون
6- چون معبودى جز او نیست، پس ستایش ها مخصوص اوست. لا اله الا هو له الحمد
7- آفرینش و گزینش، كار خداوند است، ولى او كار باطل نمى كند. سبحان اللّه