تبیان، دستیار زندگی

مدیریت فرایند به کارگیری مؤثر و کارآمد منابع مادی و انسانی در برنامه‌ریزی، سازماندهی، بسیج منابع و امکانات، هدایت و کنترل است که برای دستیابی به اهداف سازمانی و بر اساس نظام ارزشی مورد قبول صورت می‌گیرد.

اهمیت برنامه ریزی

ما اگر بخواهیم موفقیت مدیران را ارزیابی كنیم دوتا معیار ما داریم كه یكی اثر بخشی است و یكی كا رآیی ، یعنی توانیی انجام كار درست و توانایی انجام درست كارها معیار ارزیابی ما محسوب می شود. برای ارزیابی میزان موفقیت مدیر در سازمان باید عملكرد مدیر را با هریك از دو معیار فوق مورد ارزیابی قرار بدهیم. این دو معیار نظیر دو ركن اصلی برنامه ریزی هستند زیرا همان گونه كه در تعریف برنامه ریزی بیانشد برنامه ریزی عبارت است از تعیین اهداف درست و سپس انتخاب راه های درست و مناسب برای بدست آوردن آن اهداف.

در یك روایت زیبایی پیامبر بزرگوار اسلام به ابن مصعود سفارش می كند به اینكه : یابن مسعود اذا عملت عملا فاعمل بعلم عقل و ایاك ان تعمل عملا بغیر تدبیر فانه جل جلاله یقول: ولا تكونوا كا للتی نقضت غزلهعا من بعد قوة انكاثا. نحل/ 94 (بحار الانوار ج77 ص 100)

ترجمه: (ای پسر مسعود آنگاه كه كاری انجام می دهی با آگكاهی و عقل انجام بده و مبادا كه كار را برون برنامه ریزی . آگاهی انجام دهی، همانا خداوند متعال می فرماید: مانند زنی نباشید كه رشته های خود را پس از محكم تابیدن وا تابید.

این نمونه ای از یك كار بی هدف و بدون برنامه می‌باشد و خداوند متعال دستور می‌دهدكه انسان ها از چنین كار پرهیز نمایند.

علی ع می فرماید: من قعد عن حیلة اقامته الشدائد(غررالحكم ح 867)

ترجمه: (هركس دست از برنامه ریزی و چاره جویی بردارد گرفتار مشكلات و سختی ها می شود

و بخود می آید.

از این جمله معلوم می‌شود كه اگر برنامه ریزی نباشد در سازمان انسان دچار مشكلات و سختی‌ها

خواهد شد و در حقیقت حدود 70 الی 80% از وظایف مدیر برنامه ریزی است.

علی (ع) در یك از سخنرانی هایخود برنامهریزی صحیح وخوب را محكم ترین و روشن ترین دلیل برخرد مندی انسان و كامل بودن عقل او می‌داند و می‌فرماید: ادل شئ علی غزاره العقل حسن التدبیر(همان. ح 3251)

ترجمه: (بهترین دلیل بر كمال عقل برنامه ریزی خوب و مناسب است)

فوائد برنامه ریزی

برنامه ریزی آثار مثبت و فوائد بسیاری برای سازمان دارد و در متون اسلامی نیز به آنها شاره شده است چند نمونه از آثار و فوائد برنامه ریزی را مطرح می‌كنیم:

1- كاستن از میزان خطا پذیری در انجام امورد، لذا سازمان ها در راستای رسالت و مأموریت اصلی خود همواره دست به اقداماتی می زند كه اگر پیش از انجام این اقدامات و فعالیت ها در مورد آنها بیندیشد و آثار و عواقب ناشی از انجام آنها را پیش بینی كنند ازلغزشها ، اشتباهات و خطاها در امان خواهند ماند، امیرالمؤمنین در این مورد ی فرماید: التدبیر قبل العمل یؤمن العثار.

ترجمه: (برنامه ریزی قبل از هركاری باعث درمان اندن از لغزش می شود)

2- استفاده بهینه از منابع و امكانات ، منابع و امكانات هچ سازمانی بی نهایت و نامحدود نیست، هرسازمانی به میزان محدودیت منابع و امكانات مواجه است بنا براین باید در استفاده و بهره برداری از آنها نهایت دقت را به خرج داد تا بتوان بصورت مناسب و بهینه از آنها استفاده نمود این میئله زمانی محقق می شود كه سازمان برای استفاده از امكانات خود و تخصیص منابع به بخش های مختلف سازمان برنامه ای منسجم ودقیق داشته باشد.

حضرت علی (ع) این حقیقت را این گونه بیان میكند: لافقر مع حسن التدبیر ( در صورتیكه برنامه ریزی خوبی وجود داشته باشد هیچ گونه فقر وكم بود امكاناتی وجود نخواهد داشت)

در روایت دیگر می فرماید: حسن التدبیر مع الكفاف اكفی من الكثیر مع الاسراف(بحار ج8 ص12)

(برنامه ریزی خوب به همراه امكانات به مقدار نیاز كار سازتر از امكانات زیاد همراه اسراف است) یعنی اگر فرد یا سازمان امكانات مورد نیاز خود را در حد كفاف داشته باشد و برای استفاده مناسب از آنها بطور صحیح و خوب برنامه ریزی كند بهتر از انی استكه منابع و امكانا زیادی در اختیار داشته باشد ولی برای استفاده بهینه از انها برنامه ای مناسبی نداشته باشد.

امام علی(ع) در بیانی نورانی می فرماید: التلطف فی الحیله اجدی من الوسیله.(غررالحكم روایت 2025) (ظرافت و دقت در برنامه ریزی بهتر از امكانت و ابزار است)

1- ایمنی از ندامت و پشیمانی: امیر المؤمنین می فرماید: التدبیر قبل العمل یؤمنك من الندم (برنامه ریزی قبل از كار تو را از پشیمانی نگه میدارد و....)

هر فرد یا سازمانی كه بدون تفكر در ابعاد مختلف فعالیت های خود خویش را مشغول انجام كاری نماید بی گمان دچار سر درگمی می شود و در صد خطاها و اشتباهات او زیاد می شود و طبیعتا چنین كاری موجب پشیمانی وندامت او خواهد شد.

انواع برنامه ریزی

· برنامه ریزی جامع/ استراتژیك. Sterategic planning

· برنامه ریزی عملیاتی/ اجرایی operationall planning

توضیح: برنامه ریزی استراتژیك فرایندی است كه اهداف كلان و اصلی سازمان را تعیین و مسیر كلی سازمان و فعالیت های آن را مشخص می كند، برنامه ریزی استراتژیك فرایند تعیین اهداف سازمان و خط مشی ها و استراتژی های است كه برای بدست آوردن آن اهداف بر گزیده شده است.

در برنامه ریزی عملیاتی گفته شده استكه برنامه ریزی عملیاتی با توجه به برنامه ریزی جامع و بر مبنای استراتژی های كه د آنجا تعیین شده است انجام می شود یعنی هدف یا اهداف كلی سازمان كه در برنامهریزی جامع مشخص شده ااست در برنامهریزی عملیاتی به صورت اهداف جزیی تقسیم می شود.

در برنامه ریزی عملیاتی سعی می شود فعالیت ها و عملیات لازم برای دست یابی به هدف مذكور به صورت دقیق پیش بینی شود.

تفاوت برنامه ریزی جامع با برنامه ریزی عملیاتی

1. رنامه جامع كلی است، اما برنامه ریزی عملیاتی جزیی و اجرایی می‌باشد.

2. جامع بلند مدت است اما عملیاتی كوتاه مدت است.

3. برنامه جامع در سطوح عالی سازمانی است ولی عملیاتی در سطوح میانی و پائین قرار دارد.

4. در جامع نگاه ما به مجموع امكانات فعلی و آتی است و در عملیاتی نگاه ما فقط به امكانات موجود می باشد.

5. برنامه جامع نگاه به آینده دارد، اما در برنامه عملیاتی نگاه به وضعیت فعلی سازمان است.

6. در برنامه ریزی جامع تعیین اهداف مراد است اما در عملیاتی مراد ما تقسیم اهداف است.

7. در برنامه جامع اثر بخشی مورد تأكید است اما در عملیاتی تأكید بر كار آیی سازمان است.

8. در برنامه استراتژیك مخاطره و ریسك پذیری بیشتری نسبت به عملیاتی دارد.

9. برنامه جامع به منافع آتی سازمان می نگرد، ولی برنامه عملیاتی نگاه آن به برنامه های آنی است.

البته باید در نظر داشت كه این تو نوع برنامه ریزی اخیر در مرحله ای اجراء و عمل از یكدیگر تفكیك ناپذیر است و مرز بندی میان آنها عملا میسر نیست؛ زیرا آنچه در برنامه جامع به عنوان هدف و خطوط كلی تعیین می شود در برنامه ریزی عملیاتی اجراء می گردد پس این دو نوع برنامه ریزی در عمل با هم پیوسته و جدایی ناپذیر هستند.

برنامه ریزی جامع در قران كریم

در این زمینه باید دید كه آیا در منابع دینی می توانیم برنامه ریزی جامع داشته باشیم؟

در سوره یوسف خداوند جریان تعبیر خواب پادشاه را بیان می دارد به اینكه: یكی از نمونه های بارز برنامه ریزی جامع و استراتژیك درمتون اسلامی برنامه ریزی 15 ساله حضرت یوسف است كه در قرآن كریم به آن اشاره شده است ، پاد شاه مصر برای تعبیر خواب خود اطرافیان را حاضر كرد و چنین گفت : من در خواب دیدم كه هفت گاو لاغر به هفت گاو چاق حمله كرده و آنهارا خوردند، و نیز هفت خوشه خشكیده بدور هفت خوشه سبز پچیده و آنها را از بین بردند.

این خواب به حضرت یوسف عرضه شد و ایشان فرمود: (تزرعون سبع سنین دأبا و....)

ترجمه:(هفت سال پی درپی می كارید در خوشه های خود باقی بگذارید پس از آن هفت سال سخت میاید كه مردم آنچه را برای آن سالها ذخیره كرده اند می خورند جز اندكی كه برای بذر نگهداری می كنید پس از ان سالی فرا می رسد كه به مردم در آن سال باران می رسد و در آن آب، میوه و... می گیرند.

با دقت در مفاد این آیات می توان چنین برداشت كرد كه آن پیامبر بزرگ الهی علاوه بر تعبیر خواب ان سلطان به خوبی مسایل و مشكلات اینده را پیش بینی كرد و برنامه ای اقتصادی جامع و بلند مدتی را برای 15 سال كشور مصر طراحی نمود و بدین وسیله كشور را از بحران اقتصادی بزرگ و خطر قحطی و خشكسالی نجات داد .

فرایند برنامه ریزی جامع

برای دست یابی به برنامه جامع و استراتژیك كه از دقت لازم برخوردار باشد طی‌نمودن مراحل زیر ضروری است:

1- تعیین اهداف كلان و اصلی سازمان

نخستین قدم برای طراحی یك برنامه جامع برای سازمان این است كه اهداف اصلی و كلی سازمان تعیین شود، یعنی مقاصد اساسی و نتایج مورد انتظار بوضوح بیان شود تا مسیر اصلی حركت سازمان مشخص شود، در برنامه جامعی كه توسط حضرت یوسف طراحی شده هدف اصلی و مقصد نهایی آن نجات كشور مصر آن زمان از خطر وتهدید بزرگ اقتصادی بود.

تعیین اهداف از نگاه اسلامی كه اولین گام است متأثر است از:

1- باور های انسانها.

2- اعتقادات(اعتقادات مذهبی و آئینی)

3- ارزشها.

4- ارزشهای حاكم بر سازمان و كار كنان.

در نظام اسلامی اعتقادات و ارزشهای اسلامی در تعیین اهداف سازمانی تأثیر بسیاری دارند بنا براین لازم است كلیه سازمان ها درتعیین اهداف سازمانی همواره دقت لازم را داشته باشند تا ادهاف رای كه برای سازمان خود تعیین می كند در راستای اهداف آرمانی و ارزشی آنها باشد.

گرچه توجه به ارزشها و معیار های دینی در همه مراحل مدیریت از اهمیت خاصی برخور دار است اما در مورد هدف گذاری و تعیین اهداف سازمانی این اهمیت نمود بیشتری پیدا می ككند، مدیران مسلمان در تعیین اهداف سازمان خود باید اهداف آرمانی وارزشی خود را كه همان اهداف پیامبران الهی است مورد توجه قرار بدهند و اهداف سازمان را طوری تعیین كنند كه نه تنها تضادی با اهداف ارزشی و الهی نداشته باشند بلكه در راستای آنها و در جهت تحقق وعینیت بخشیدن به اهداف مقدس باشد.

2- تجزیه و تحلیل منابع و امكانات سازمان

دومین مرحله در فرایند برنامه ریزی جامع تجزیه و تحلیل دقیق منابع به منظور دستیابی به شناخت صحیح منابع و امكانات بالقوه و بالفعل و منابع اصلی وكلیدی سازمان است.

در برنامه ریزی جامعی كه حضرت یوسف انجام داد به منابع و امكانات موجود آن زمان كه عمده ترین آنها نیروی انسانی ماهر، باران كافی در هفت سال اول، زمین قابل كشت و حاصل خیز بود، توجه كافی شده و برنامه برمبنای آنها طراحی شده بود و به همین دلیل در رسیدن به اهداف خود موفق بود.

منظور از تجزیه و تحلیل منابع وامكانات بررسی توانایی های موجود می باشد. علیكم من الاعمال ما یطیقون (كنز العمال ج3 ح 5299) بنا براین برنامه ریزی در صورت موفق خواهدبود كه متناسب با امكانات و منابع و توانایی های سازمان باشد، پیامبر گرامی اسلام این نكته را در حدیثی كه گذشت متذكر شده است.( اعمالی را انجام دهید كه توانایی انجام آن رادارید ) بنا بر این هیچ گاه به كاری دست نزنید كه توانایی انجام آن را ندارید.

ویژگی های مدیریت اسلامی (برداشتهای سید ابراهیم مصباح)

1- از بخش عملی دین باشد.

2- ناظر به قوانین و ضابطه های عملی باشد.

3-مربوط به اجتماع باشد.

4- در اداره ی اجتماع و سازمان به طوری كلی یا جزیی كار برد داشته باشد.

5- از بخش نظری دین پشتوانه داشته باشد.

در حوزه مدیریت توانمند كسی است كه علاوه بر اینكه خودش توانایی خود را قبول دارد دیگران هم بپذیرند كه او توانمند است.

پیامبر اسلام می‌فرماید: لاینبغی للمؤمن ان یذل نفسه، قالوا و كیف یذل نفسه؟ قال: ان یتعرض من البلاء لما لایطیق «شایسته نیست كه مؤمن نفس خویش را خوار نماید، سئوال شد چگونه نفس خود را خوار می‌نماید؟ در جواب فرمود: اینكه خود را در معرض كار و آزمونی قرار ‌دهد كه توانایی انجام آن را ندارد»

پس وارد شدن در كاری كه توانایی و امكانات لازم جهت انجام درست آن وجود ندارد نه تنها نتیجه مطلوبی نخواهد داشت كه موجب سرخوردگی و پشیمانی و از دست رفتن منابع و امكانات خواهد شد.

توان و قدرت، گاهی واقعی و حقیقی است و گاهی سایه قدرت و توان است، در امور سیاسی بیش از قدرت، سایه‌ی قدرت كار برد دارد، جنگ روانی برای قدرت نمایی است ولی اگر جلوی آنها وایستند معلوم نیست مقاومت كند و از خود واكنش عملی نشان بدهد.

در مورد مدیریت شما با سایه‌ی قدرت نمی‌توانید برنامه ریزی جامع داشته باشید بلكه باید روی ابسلون(كوچك ترین واحد) و واقعیت های خارجی هم توجه كافی را مبذول دارید.

3- شناسایی فرصت ها، تهدید ها و شرایط محیطی.

گام سوم در فرایند برنامه ریزی جامع عبارت است از شناسایی فرصت ها، تهدید هاو شرایط محیطی، بعد از اینكه اهداف سازمان بر اساس رسابت آن مشخص شد نابع و امكانات آن مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت ونقاط قوت و ضعف سازمان روشن شد برنامه ریزان باید به بررسی و مطالعه ی دقیق فرصت ها و تهدیدات بپردازند و مشخص نمایند تا مدیران سازمان بتوانند از فرصت های موجود یا فرصت ها ممكن بهترین استفاده را بكنند و با خطراتی كه سازمان را تهدید می كند به مقابله برخیزد مسایل زیادی از جمله شاریط محیطی ، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی و نیز قوانین و مقررات دولت می توانند فرصت ها و موقعیت های مناسبی برای سازمان ایجاد كند ، همچنین سازمان همواره با تهدید ها و خطراتی رو برو است كه باید برای مقابل با آن ها شیوه های مناسبی اتخاذ نمایند.

از امیر مؤمنان علی ع سئوال شد دور اندیشی در چیست.؟ حضرت فرمود: ان تنظر فرصتك و تعاجل ما امكنك.

ترجمه: دور اندیشی این است كه منتظر فرصت خود باشید و آنگاه كه ممكن شد شتاب كنید.

باز دریك روایتی می‌فرماید: بادر لافرصة قبل ان تكون غصة.

در جریانی كه از حضرت یوسف نقل شد، یك تهدید خطرناك و یك فرصت طلایی وجود داشت، خطر بزرگی كه مصر آن زمان را تهدید می‌كرد قحطی و خشكسالی هفت سال دوم بود، فرصت مهمی كه وجود داشت و موقعیت مناسبی كه برای آنها بود امكانات مناسبی چون باران فراوان، زمین های مرغوب و قابل كشت در هفت سال اول بود، حضرت یوسف با شناخت دقیق آنها از آن فرصت طلایی بخوبی استفاده كرد و بوسیله ای آن به مقابله مناسب با تهدید قحطی پرداخت.

4- گام چهارم دربرنامه ریزی جامع شناسایی وتعیین گزینه ها

بعد از اینكه اهداف سازمان تعیین شد ومنابع وامكانات بالقوه وبالفعل سازمان به دقت مورد بررسی وتجزیه وتحلیل قرار گرفت وفرصت ها وتهدید های سازمان شناسایی ومشخص شد باید راههای مختلف دستیابی به اهداف سازمان مورد بررسی ومطالعه همه جانبه وكامل قرا ر گیرد ، تااز بین آنها راههای را كه بیشترین استفاده از فرصت ها وموقعیت وكم ترین خطر وتهدید را دارند انتخاب شود.

برای دستیابی به گزینه های مختلف:

1- جمع آوری نظریات مختلف ، باید توجه داشت كه یكی از دامهیای مدیریت استبداد رأی و در نظر نگرفتن دیدگاههای دیگران است.

2- ارزیابی اولیه صورت نگیرد یكی از مشكلات ما این است كه بسیار كم حوصله هستیم و سریع واكنش نشان می دهیم وبسیار زود قضاوت می كنیم و نظریات را ارزیابی شخصی می كنیم.

3- بررسی نقاط قوط وضعف هر نظریه؛ برای بدست آوردن آراء حضرت علی ع می فرماید: من استقبل وجوه الآراء عرف مواقع الخطاء( هر كس از نظریات دیگران استقبال كند لغزش گاههار ا می شناسد، بدون توجه به آراء مختلف دست یابی به هدف و بدون بررسی نظریات گونانی كه از طرف افراد متعدد ارائه می شود نمی توان راهكار مناسبی یافت و برنامه صحیح و اصولی طراحی كرد و به اهداف ونتایج مورد انتظار نایل شد.

5-گام پنجم ارزیابی گزینه ها و انتخاب گزینه ای مناسب، انگاه كه تمامی گزینه ها و راهكارهای ممكن برای دست یابی به اهداف مورد نظر شناسایی وتعیین شد این راهها و گزینه های مختلف باید به دقت مورد ارزیابی و سنجش قرار گیرد ونقاط قوت وضعف هریك مشخص شود تا بدین وسیله بهترین ومناسب ترین راه برای رسیدن به اهداف سازمان انتخاب گرددوبرنامه مناسب ودقیقی طراحی شود.

درآیه 189 سوره مباركه بقره آمده است كه : ولیس البر بأن تأتوالبیوت من ظهورها ولكن البر من اتقی وآتوالبیوت من ابوابها واتقوا لله لعلكم تفلحون نیكی به این نیست كه از پشت خانه ها وارد خانه شوید، لكن نیكی آن است كه پارسا باشید واز در خانه وارد شوید وتقوی پیشه كنید تا رستگار شوید .

درتفسیر این آیه روایتی از امام با قر (ع) آمده است كه : یعنی أن یأتی الامور من وجهها ایّ الامور كانت.

منظور ایه این است كه هر كاری را باید ازراهش انجام داد،مدیران وبرنامه ریزان سازمان باید تلاش كنند دربرخورد با موضوعات ومسائل مختلف سازمان راهكار خاص ومتناسب آن مسأله را از میان راهكار های موجودبیابند وبدین وسیله به حل آن مسأله بپردا زند ( تفسیر عیاشی ،ج 1 ،ص 86 ذیل آیه مباركه)

اگر انسان بخواهد راهكار مناسب هر موضوع را پیدا كند لازمه اش این است كه راهكارها ی مختلف را پیداواز میان آنها بهترین را انتخاب نماید ودراین راستا است كه امام رضا (ع) می فرماید : من طلب الامر من وجهه لم یزل ( هر كس كاری را از راه خودش دنبال كندنمی لغزد

باید توجه داشت بهترین و مناسب ترین راهكار وراه حل زمانی بدست خواهد آمد كه راه حلها ور اهكارهای مختلف به دقت مورد تجزیه وتحلیل و ارزیابی قرار گیرد ونقاط قوت و ضعف هریك بوضوح روشن شود تا بتوان از میان آنها راهكار مناسب را انتخاب نمود.

6-گام ششم اجرای برنامه

این راهكار و به عبارت دیگر این برنامه باید به عمل در آید و در سازمان اجراء شود ؛ زیرا روشنن است كه هدف از برنامه ریزی و انجام مراحل مختلف كه گاهی هزینه ای زیادی هم برای سازمان در بر دارد این است كه برنامه ای بدست آمده اجراء شود و اگر نه برنامه ریزی كار لغو وبیهوده خواهد بود.

یكی از دانشمندان مدیریت می گوید: حتی پیشرفته تری، پیچیده ترین و خلاق ترین راهبرد نفعی برای سازمان نخواهد داشت مگر اینكه بصورت اثر بخش به اجرا در آید.

در مورد ضرورت اجرای برنامه ها می توان به بیان نورانی امیر مؤمنان علی ع اشاره كرد كه فرمود اذا علمتم فاعملوا و اذا تیقنتم فاقدموا( آنگاه كه دانستید عمل كنید و هرگاه یقین پیدا كردید اقدام نمایید)

از این بیان شریف میتوان چنین برداشت نمود كه وقتی راه و نحوه ای انجام كاری روشن شد و مسیر را شناختید (یعنی برنامه ریزی كردید) وارد عمل شوید و برای دستیابی به اهداف خود ورسیدن به نتیجه مورد نظر اقدام نمایید (بحار ج 2 ص 36 )

7- گام هفتم؛ كنترل برنامه ریزی جامع، كنتر ل و ارزیابی برنامه است، كنترل و ارزیابی برنامه زمانی مؤثر و كار آمد خواهبرنامه (باز خورد)

مرحله‌ی نهایی در فرایند د بود، كه مبتنی بر اطلاعات صحیح ودقیقی باشد، بنابراین باید در مورد اجرای برنامه اطلاعات لازم جمع آوری و در اختیار مدیران و برنامه ریزان قرار بگیرد تا بتوانند براساس اطلاعات درست و دقیق، ارزیابی صحیح و دقیقی داشته باشند؛ یعنی بین برنامه‌ی پیش بینی شده و آنچه عملا اجرا شده است مقایسه كنند و مشخص كنند كه آیا برنامه‌ ها به درستی اجراء شده است یا خیر.؟ در منابع اسلامی خصوصا در نامه های نهج البلاغه سفارشات زیادی در این زمنیه داریم.

ظهورسازمانهای اجتماعی وگسترش روزافزون انها یکی از خصیصه های بارز تمدن بشری است .
وبه این ترتیب وبا توجه به عوامل گوناگون مکانی و زمانی و ویژگیها و نیازهای خاص هر جامعه هر روز بر تکامل و توسعه این سازمانها افزوده می شود .بدیهی است هر سازمان اجتماعی برای نیل به اهدافی طراحی شده و با توجه به ساختارش نیازمند نوعی مدیریت است . یکی از پیامدهای مهم در هم ریخته شدن نظام ارزشی غرب حاکم شدن مکتب اصالت نفع بر روند فعالیتهای اقتصادی و تولید است .معتقدین به این مکتب یک عمل را تا انجا درست قلمداد میکند. که برای فرد یا افرادی بیشترین خوشی و اسایش را به بوجود اورد به بیان دیگر ملاک درستی یک عمل نتایج ان است نه شیوه انجام ان عمل.

مدیریت فرایند به کارگیری مؤثرو کارآمد منابع مادی وانسانی در برنامه ریزی سازماندهی بسیج منابع وامکانات هدایت و کنترل است که برای دستیابی به اهداف سازمانی و بر اساس نظام ارزشی مورد قبول صورت می گیرد.
واقعا باید گفت ؛که در ابتدا انسانها درباره مدیریت چقدر میدانند؟دانش مدیریت تا چه حد علمی است و آیا مدیریت علم است یا هنر؟ بخشی از مدیریت را میتوان از طریق مدریت آموزش فرا گرفت و بخشی دیگررا ضمن کار باید آموخت در واقع بخشی را که با آموزش فرا گرفته می شود علم مدیریت است . و بخشی را که موجب به کار بستن اندوختها در شرایط گوناگون می شود هنر مدیریت می نامند. «به عبارتی دیگر سخن علم دانستن است و هنر توانستن .»