تبیان، دستیار زندگی

آنهایی که مخاطب ثابت برنامه‌های دینی رسانه ملی هستند، حتما حجت الاسلام مسعود عالی را خوب می‌شناسند. همان روحانی جوانی که بسیار آرام، شمرده و البته دلنشین سخن می‌گوید و این روزها بین خانواده‌های مذهبی به «حاج‌آقا عالی» شهرت یافته

همشهری آیه/شماره 21

آنهایی که مخاطب ثابت برنامه‌های دینی رسانه ملی هستند، حتما حجت الاسلام مسعود عالی را خوب می‌شناسند. همان روحانی جوانی که بسیار آرام، شمرده و البته دلنشین سخن می‌گوید و این روزها بین خانواده‌های مذهبی به «حاج‌آقا عالی» شهرت یافته. یکی از ویژگی‌‌های اصلی سخنان استاد عالی، کاربردی بودن آنهاست، او سعی می‌کند تا مطالب دینی خود را طوری ارائه دهد تا در همین دهکده جهانی خودمان هم قابل استفاده و کاربرد باشد.

به همین دلیل است که برنامه‌های حجت‌الاسلام عالی خیلی زود از پربیننده‌های رسانه ملی شد و در چند نظر سنجی معتبر، به عنوان یکی از محبوب‌ترین روحانی‌های کشور معرفی شد. در این سال‌های اخیر که موضوع  سبک زندگی دینی از سوی مقام معظم رهبری و برخی از بزرگان دین مطرح شده و مورد تاکید قرار گرفته، بسیاری از خانواده‌های مذهبی این دغدغه را دارند که اساسا چگونه می‌توان این سبک زندگی دینی را محقق کرد؟ این موضوع را نباید ساده گرفت، تحقق همین اصل می‌تواند دنیا و آخرت ما را تضمین کند، به همین دلیل بود که برای بررسی این موضوع قرار گفت‌وگوی مفصلی با حجت‌الاسلام عالی گذاشتیم و در مجالی مناسب با او درباره روش‌های تحقق سبک زندگی گفت‌وگو کردیم. حاصل این گپ مفصل پیش روی شماست.

*به‌نظر شما شرط لازم برای اصلاح سبک زندگی و تبدیل آن به یک مدل دینی و اسلامی چیست؟


برای اینکه مدل و الگوی زندگی دینی در جامعه گسترش پیدا کند، ابتدا همه باید یک سبک جدید و متفاوت با آنچه تاکنون افراد طبق آن چیدمان زندگی خود را شکل داده‌اند تولید شود؛ آن هم به‌دست سلیقه‌ها و افرادی که در این زمینه‌ها کار‌شناس و پخته‌اند و با منابع دینی آشنایی دارند. در‌واقع باید به‌دور از افراط و تفریط و به‌صورت واقع‌بینانه و متناسب با زمان، سبک زندگی صحیح اسلامی را تولید کنند. علاوه بر این از منابع دینی که‌‌‌ همان قرآن و اهل بیت‌(علیهم‌السلام) است بهره بگیرند و نکات لازم و کلیدی این منابع ارزشمند را مانند تکه‌های پازل کنار هم قرار دهند.

این نکته‌ها در سال‌های اخیر بسیار توسط کارشناسان مطرح شده است، اما سوال اینجاست که اساسا برای تحقق این هدف باید از کجا شروع کرد؟


در این خصوص می‌توانم طراحی منزل را مثال بزنم. در این حرفه معمولا هر چیزی- حتی یک میز کوچک که به‌نظرمان به‌درد‌نخور و غیرقابل استفاده می‌آید- مهندسی خاصی می‌طلبد. اگر همین میز در جای مناسبی قرار بگیرد اتفاقا قابل استفاده و کاربردی می‌شود. باید یاد بگیریم در سبک زندگی هم همین‌طور باشیم و کوچک‌ترین موضوعاتی را که به‌ظاهر غیرقابل اهمیت به‌نظر می‌رسند لحاظ کنیم و برای آنها هم برنامه‌ریزی داشته باشیم. 

‌‌‌‌همان‌طور که یک انسان مسلمان باید بداند در عبادت چه کاری انجام دهد و در ارتباطات اجتماعی مانند میهمانی رفتن، میهمانی دادن، مجلس شادی، مجلس عزا، ارتباط با خویشان، ارتباط با همسایه، ارتباط فرزندان و زندگی خانوادگی، مسائل اقتصادی، کسب و کار، دانشگاه، درس خواندن و... مطابق دین اسلام چگونه عمل کنند. باید برای تمام عرصه‌های زندگی فردی و اجتماعی یک الگوی خاص ارائه شود تا یک سبک زندگی اسلامی ایجاد شده و زندگی جریان صحیح و درستی به خود بگیرد.

*مسلما تحقق چنین سبک زندگی‌ای کار آسانی نیست. به‌نظر شما برای تحقق این نوع سبک زندگی که تمام جزئیات را مدنظر قرار داده چه کار باید کرد؟



نخست اینکه ارائه این نوع سبک زندگی باید متناسب با زمان و واقعیت‌های موجود در جامعه باشد. در مرحله بعد برای تحقق این سبک زندگی باید فرهنگ‌سازی شود. اطلاع‌رسانی به مردم ابزارهای خاص خودش را دارد. ما باید الگوی دینی و نرم‌افزار سبک زندگی دینی بسازیم.

سپس یک فرهنگ فراگیر با همه مقدمات و سازوکار‌هایش را فراهم کنیم تا چنین سبک زندگی‌ای به مرحله عمل برسد. البته گاهی اوقات بعضی از زمینه‌ها یا ابزار‌ها به‌صورت غیرمستقیم و فیزیکی هستند. به‌عنوان مثال بازار ما باید اسلامی شود یا فرض کنید شهرکی که قرار است برای زندگی مردم ساخته شود باید دینی باشد. یعنی طراحی آن شهرک، یک‌سری مکان‌های دینی را به ساکنان القا کرده و آنها را یاد خدا بیندازد. این موضوع در مورد لباس، معماری، ورزش و... هم صدق می‌کند. باید مسئولانی که مرتبط به این کار هستند، عملا به میدان بیایند. فقط و فقط این نباشد که نظری بدهند اما هیچ ابزار و زمینه‌ای فراهم نکنند.

*نظارت مسئولان بر کوچک‌ترین فعالیت‌های شهر کار دشواری است. به‌قول شما در زمان ساخت یک شهرک مسئولان باید به ساخت مکان‌های دینی و ظاهر ساختمان‌ها طبق معماری اسلامی توجه کنند اما مگر می‌شود بر تک‌تک خانه‌های شهرک به‌ویژه داخل خانه‌ها که این روز‌ها به سبک و سیاق کشورهای غربی ساخته می‌شوند نظارت کرد؟


منظورم از مسئول لزوما افراد رأس حکومت نیست. هرچند که آنها هم به‌نوبه خود دارای مسئولیت‌هایی هستند ولی هر‌کسی می‌تواند در این زمینه مسئول باشد. مهندس برای ساخت آشپزخانه مسئول است، معمار و بنا هم به‌نوعی مسئولند. کارگردان سینما مسئول است، نویسنده مسئول است و... . فرض کنید قرار است آشپزخانه‌ای در یک خانه  ساخته شود.

نه مهندسش سواد ساختن آشپزخانه به سبک اسلامی را دارد، نه مجوز ساخت چنین مدلی را به او می‌دهند، نه معمار و بنا می‌آیند چنین کار جدید و پردردسری برای او انجام دهند. طبیعتا یک آشپزخانه جبری یعنی یک مدل جبری به صاحبخانه تحمیل می‌شود. با اینکه می‌داند آشپزخانه‌ای که در ‌‌‌نهایت ساخته شده مدل اسلامی نیست ولی چاره‌ای ندارد و مجبور است این مدل را بپذیرد.

چون زمینه‌اش فراهم نشده. این بحث در همه جنبه‌ها وجود دارد؛ مانند ورزش، تفریح، مجلس شادی، هنر و... . فرض کنید مختصات سینمای دینی را فیلمنامه‌نویس، نویسنده، کارگردان و بازیگر ما نمی‌دانند. اصلا هیچکدام درک درستی از آن ندارند. در این صورت نمی‌توانیم هنر دینی یا سینمای دینی داشته باشیم. به‌هر حال اگر کسی بخواهد زندگی دینی داشته باشد و نوع زندگی‌اش متفاوت باشد باید اصول کلی اعتقادی‌ای در زندگی دینی‌اش حاکم باشد تا بتوانیم به او بگوییم مدل دینی این است و تو بیا به این الگو و مدل عمل کن.

*آیا این سبک زندگی دینی برای همه افراد جواب می‌دهد؟ یعنی فرد باید بر چه اساسی زندگی کرده باشد تا وقتی سبک زندگی اسلامی در اختیار او قرار می‌گیرد بتواند به‌راحتی آن را اجرایی کند و با مشکلی مواجه نشود؟



نخست باید به اعتقاداتی که بر اصولی استوارند معتقد باشد. در مرحله بعد و برای تکامل این مسیر و برای اینکه بتواند با توجه به این اعتقادات یک سبک زندگی داشته باشد، آن نسخه در اختیارش قرار می‌گیرد تا بتواند با آن سبک به‌صورت دینی زندگی کند. فردی که قرار است زندگی دینی داشته باشد باید به اصول و فروع دین اعتقاد داشته و به آنها پایبند باشد.

آدمی که می‌خواهد دینی زندگی کند باید اعتدالگرا باشد و افراط و تفریط در همه عرصه‌ها را کنار بگذارد. ولایت‌مدار بودن یعنی اینکه انسان ولایت حق را تشخیص دهد و بداند تحت سرپرستی چه کسی باید باشد و زندگی و موضع‌گیری‌هایش را به‌عنوان یک معیار با آن تنظیم کند. عمل‌گرایی یکی دیگر از این اصول است. روحیه صوفی‌منشی را کسانی داشتند که معتقد بودند در اسلام اعتقاد صرف کفایت می‌کند و دیگر عمل اسلامی مهم نیست.

لباس اسلامی از اصول حاکم برای زندگی دینی است. اینکه انسان خود‌محور نباشد و دیگران نیز برای او مهم باشند یکی دیگر از اصول است. اعتقاد به آخرت و معاد مربوط به اعمال انسان نمی‌شود. اینکه فرد اعتقاد داشته باشد زندگی به این ۷۰ سال ختم نمی‌شود و ادامه دارد باعث می‌شود روش زندگی او عوض شود. فرق آدم دینی و غیردینی در همین اعتقادات است.

آدم دینی معنویت‌گراست، طالب اخلاق، معنویت و عرفان است اما آدم غیردینی این‌طور نیست. مقصود این است که وقتی یک سبک زندگی دینی به‌معنای مدل عملیاتی برای زندگی در همه عرصه‌ها قرار است تولید شود باید در وهله اول اصول دینی بر آن زندگی حاکم باشد. سپس می‌توان آن نسخه را به‌عنوان مدل تکاملی برای بهتر زیستن در اختیار این مسلمان قرار داد.

*اما عده‌ای معتقدند دستورات اسلام در جامع امروزی چندان کاربردی نیستند و آن دستورات برای زمان پیامبر(ص) قابل استفاده بودند و برای زندگی بشر امروز با این وسعت ارتباطات و تکنولوژی دیگر قابل اجرا نیستند!



این‌گونه تفکرات در جوامعی وجود دارد که به گمان خودشان به بلوغ نسبی رسیده‌اند. این تفکر ریشه در فرهنگ سکولار دارد. چنین اندیشه‌ای به افراد می‌آموزد خودشان عقل دارند و به بلوغ فکری رسیده‌اند. بنابراین دیگر احتیاجی به مدیریت دین در زندگی‌شان ندارند. عقل تشخیص می‌دهد که چه چیزی خوب است یا بد. چه کاری را باید انجام دهند و از انجام چه کاری خودداری کنند.

تصورشان این است که یک ارتباط فردی و قلبی در معبد کفایت می‌کند. اینکه دین بخواهد به زندگی بیرونی و روابط اجتماعی و کاری ما وارد شده و نقش داشته باشد و حتی دستور دهد که مثلا روابط در چه حدودی قرار بگیرد و با چه کسی و به چه شکلی باشد ابدا قبول نمی‌کنند. سکولار ضدخدا نیست؛ فقط خدا را نه به‌عنوان یک مدیر که در جایگاه یک خالق و در حدی که نیازهای روحی ‌ما را برطرف کند قبول دارند. اعتقاد آنها بر این است که عقل می‌داند چه بکند و عقل است که دستور روش زندگی می‌دهد و باید و نباید می‌گذارد و نیازی به‌وجود خدا نیست.

*قبول کنید که این روز‌ها خیلی‌ها اطلاعات دینی خوبی دارند اما عمل نمی‌کنند. فکر می‌کنید دلیل بروز چنین رفتاری چیست؟



یکی از مشکلات امروز جوامع دینی این است که به‌دلیل افزایش ابزارهای اطلاع‌رسانی، حرف‌های دینی زیادی گفته می‌شود. هرچند که خیلی عمیق نیستند و به موازات آنها عمل دینی، اخلاق و روح دینی رشد نکرده اما تقریبا هرکسی درباره دین حرفی برای گفتن دارد. یکی از راهکارهای مقابله با این مشکل این است که الگوهای واقعی دینی زیاد شود. الگوهایی که عملا اخلاق، معرفت، عرفان و دین را گسترش داده و آن را افزایش دهند.

در گذشته افراد متدین همه جا دیده می‌شدند. افراد اخلاقی هر‌کدام مثل یک چراغ بودند که اطراف خود را روشن می‌کردند اما در چند سال اخیر کمتر با چنین افرادی برخورد داریم. در‌واقع این قبیل افراد به‌دلیل‌‌‌ اخلاقی بودن و درک دین به‌معنای واقعی کلمه سعی کرده‌اند خود را از این آشفته‌بازاری که شکل گرفته دور کنند.

مسئله دیگر این است که ما در دنیایی زندگی می‌کنیم که به‌شدت مادی شده‌. ‌همان‌طور که ابزار‌ها و رسانه‌های اطلاع‌رسانی دینی زیاد شده‌اند، ابزارهای گسترش فرهنگ غیردینی و مادی هم کم نیستند. حتی می‌توان گفت این فرهنگ غیردینی است که به یک فرهنگ غالب تبدیل شده. به‌عنوان مثال صداوسیما را در نظر بگیرید و به مدل‌هایی که ارائه می‌کند توجه کنید. برای آن نویسنده، کارگردان و بازیگر زندگی دینی به آن مفهوم وجود ندارد. طبیعتا چیزی که ارائه می‌شود فرهنگ دینی نیست. این موضوع را به سایر ابزارهای اطلاع‌رسانی و ترویج روش زندگی بسط دهید. مشکلات مادی، معیشتی و چشم و همچشمی‌ها، همه نشانه‌‌های دور شدن از سبک زندگی دینی است. مردم با اینکه حرف دینی می‌زنند اما عمل دینی ندارند.

*مسئولان در پاکسازی این شرایط چقدر وظیفه دارند؟



به‌طور قطع عملکرد مسئولان بسیار مهم است. روایت است که مردم به حاکمانشان شبیه‌‌تر می‌شوند تا به پدرانشان. رهبر بزرگوار ما زاهد و ساده زندگی می‌کنند، ولی الان شاهدیم که برخی مسئولان یک شبه وضع زندگی‌شان تغییر می‌کند.حتی بعضی از روحانیون که خادمین دینی هستند ممکن است عمل دینی نداشته باشند.

نمی‌خواهم این موضوع را به همه مسئولان تعمیم دهم تا خدای نکرده ظلم شود. به‌هر حال هستند کسانی که حقیقتا سالم زندگی کرده‌اند. افراد متدین هم کم نیستند. در این موج که «موج آخرالزمان» نامیده می‌شود و شدت حملات سهمگین است نمی‌توان از افراد خوب غافل شد.

بهتر است خیلی سیاه نبینیم اما به‌هر حال این مجموعه عوامل داخلی و خارجی می‌تواند باعث دین‌زدگی برخی مردم شود یا اینکه در آنها بی‌رغبتی به دین ایجاد کند. اینها عواملی هستند که موجب می‌شوند عمل دینی به‌ظاهر افزایش یابد اما کارهای اخلاق و معرفتی روز به روز کاهش پیدا کنند