تبیان، دستیار زندگی

میزگردی در راسخون با حضور سرکار خانم عزت السادات میرخانی و سرکار خانم زهرا ترسلی

سرکار خانم میرخانی:من نه به لحاظ اینکه بخواهم بگویم که هیچ انسانی ناقص نیست خیر قبول ندارم و اینکه جایگاه امام معصوم که شهادت می دهیم شما خازن وحی هستید درباره انسانهای کامل اینطور است در تعبیری فرمودند :اول ما خلق الله العقل ولی درباره انسانهای دیگر نمی توان گفت او بی عقل است یا دیگری نیست چه زن باشد و چه مرد.
حال باید دید عقل به چه معناست؟ حتی اندیشه ما نسبت به آفرینش ذات اقدس الهی چیست؟ آیا خدا ناقص می آفریند که سبحان الله و تعالی عما یصفون که او هم بدیع است و هم بدیع می آفریند «و اسبغ علیه نعمه ظاهرة و باطنة»ضمن اینکه گوییم او احسن تقویم است و در قرآن خلقت بشر را به رخ همه موجودات می کشد و وصف احسن الخالقین بعد از خلقت انسان بود«الذی احسن کل شی خلقه»اصلاً خلقت او احسن است نه ناقص. پس این نقصان با ذات توحید و صفات و حکمت متعالی او و عدالت او تنافی دارد. اگر ما نقصان را ذاتی بگیریم و بگوییم این موجود ناقص است با هدف خلقت سازگاری ندارد و با نسبت دادن نقصان به ذات اقدس پروردگار نمی خواند و با همه ادله ای که در باره شأن انسان است ناسازگاری دارد.

خداوند در قرآن می فرماید:می دانی جهنمی ها کیانند. در جواب گوید:
«لو کنا نسمع او نعقل ما کنا فی اصحاب السعیر»
یعنی ما اهل اندیشه نبودیم. یا در آیه دیگر است که :
«لقد ذرأنا لجهنم کثیراً من الجن و الانس»
بعد شما گویید چه ویژگی هایی دارند؟ گوید:
«لهم قلوب لا یفقهون بها لهم اذان لا یسمعون بها...».
پس این ادعا که بگوییم زن و مرد تفاوت دارند حتی با آرای محموده عقلاً سازگار نیست.
پس آیا عواطف تأثیرمی گذارد یا خیر؟
یک بحثی درباره مجردات داریم که عرض چیست جوهر چیست؟به عقل که می رسیم گوییم عقل ماده نیست که جنسیت بردار باشد و اگر بگوییم چون عقل وزنش در زن کمتر است...پس عقل را ماده فرض کردیم ضمن اینکه قبول داریم برخی قابلیتهای عقلی زن قوی تر است در مقابل قوتهایی هم در مرد است که در زن نیست.

بحث دوم این شد که عقل جنسیت بردار است یا خیر؟ و جنسیت چیست؟
مبانی فلسفی ما در مبانی اجتهادی ما تأثیر گذاشتند. در بیانات پیامبرگرامی اسلام هم داریم که شمعون از پیامبر می پرسد عقل چیست و حضرت مفصلاً بیان می فرمایند :که عقل چیست؟ و از امام صادق سؤال می کنند
العقل ما هو؟می فرمایند:
«العقل ما عبد به الرحمن و اکتسب به الجنان».
بعد می فرمایند آن که در معاویه بود چه بود؟نمی فرماید عقل نداشت می فرماید:
تلک النکراء تلک الشیطنة.
پس بحث اول اینکه آیا عقل جنسیت بردار است یا خیر؟
دوم اینکه مفهوم عقل چیست؟
سوم اینکه آیا این به اعتبار آمدنش در میان موجودات خدا تبعیض قائل شده و آیا عوامل رشد عقل مثل عوامل ذاتی است یا خیر؟
شروع می کنم از شماره اول درباره جنسیت برداری عقل، علامه طباطبایی درباره عقل می گویند:
هوجوهر مجرد عن الماده ذاتاً و فعلاً.

درباره عقل ذاتی و فعل مجرد از ماده است. حتی در تعابیر قرآنی گوید که شما اصلاً نمی فهمید مثل اینکه درباره روح سؤال می کنند می گوید شما نمی فهمید چیست «و ما اوتیتم من العلم الا قلیلا».
یعنی رطوبتی زا علم بیکران هستی در اختیار شماست.
ولی وقتی بحث از جنسیت می کند نمی گوید شما نمی فهمید زیرا بحث جنسیت کاملاً مربوط به عالم است اولاً مختص انسان است لذا هیچ شرافتی بخاطر جنسیت ارائه نشده «سبحان الذی خلق الازواج کلها مما تنبت الارض و من انفسهم و مما لا یعلمون»یعنی اصل زوجیت که مایه بقاء در عالم ماده است وابسته به این اصل است و مثل دیگر اصلهاست مثل اصل کلیت. لذا دانشمندان آزمایشاتی کردند و در آخر گفتند این جذبه ای که ملکولها دارند مربوط به جنسیت است که این اصل فراگیر است در عالم ماده. بنابراین انسان ها در این مرتبه هیچ برتری ندارند حتی نباتات هم جنسیت دارند.

پس حتی مرحله انفکاک زن و مرد را هم می گوید و حتی در امور معنوی هم نمی برد در مرحله اول می گوید نطفه، علقه، مضغه عظام «فکسونا العظام لحما»بعد می فرماید:
«ثم انشأناه خلقاً آخر»اما این خلقت دیگری است که «نفخت فیه من روحی»است و امتیاز انسان در واقع از اینجا به بعد است که آن است مسافری است روی این کالبد سوار می شود و مسیر را آغاز می کند ولی همان سیرتهای باطنی که او گفت بلی در عالم است که در نظام حقوقی می گوییم تعهدات که به لحاظ اندیشه دینی انسان قبل از اینکه به عالم ماده بیاید تعهداتی را امضا کرده و بلی همان جواب تعهدات است و آیا مربوط به جسم انسان یا خیر؟ حال چه جریاناتی بوده برای ما معلوم نیست.
پس می فرماید:
«الم یک نطفة من منی یمنی ثم کان علقه فخلق فسوی ...فجعل».
آنجا گوید:فخلق فسوی یعنی تعدیل کرد یعنی هر چه لازم داشت به او داد حتی به لحا ظ جسم مادی لذا به تعبیر امام حسین علیه السلام در دعای عرفه که فرمود:
«فسلمته من الزیادة و النقصان».
ما حتی به لحا ظ مادی هم این نقصان را نمی توانیم به انسان نسبت دهیم چه رسد به عقل.

حتی زیباست که علم امروز نرسیده به تشخیص جنسیت در این مرحله قرآن گوید
حتی جنسیت در مرحله علقه روشن است فجعل منه از همین ترکیب ماده بایستی برخی ماده باشند و برخی نر فجعل منه الزوجین من ذکر او انثی.
اما جاهایی که حرف از رشد، اراده، اختیار و ..است از ماهیت انسان می گوید:(انی جاعل فی الارض خلیفه)که نفرمود زن است نه مرد پس چه سوار مرکب خاکی مردانه شود و چه سوار مرکب زنانه شود.
اما آیا ایمان، زن و مرد شناس است؟ارزش مداری زن ومرد شناس است؟آیا فطرت و عقل جنسیت بردار است؟آیا فطرت و عقل جنسیت بردار است؟آیا تعهدات اینگونه است؟ لذا اینجا کاری به این خمیره خاکی ندارد؟با همان روح افلاکی حرف می زند مخاطب آن جان است نه این خاک.
از طرفی در قانون الهی یک فرد با شرایط مختلف تکالیف مختلفی هم دارد یعنی براساس داده ها و ستانده هاست.
«فمن کان مریضاً او علی سفر فعدة من ایام اخر»،«لا یکلف الله نفساً الا وسعها».
یعنی خدا مطابق داده ها تکلیف می خواهد اگر ما گفتیم یا ایها الذین امنوا یعنی مراحل کمال ربطی به جنسیت ندارد چگونه قائل به تبعیض در داده ها می شویم.

پس به لحاظ ذاتی موهبت الهی کامل بوده و نه در روایات عقل و نه در آیات عقل غیر این نداریم بلکه برخی جاها زن جلوتر از مرد حرکت کرده. مقام معظم رهبری تعبیری زیبا اینجا دارند که می فرمایند:خداوند دو تا ضرب الله للذین آمنوا و للذین کفروا دارد که دو تا هم بیشتر نیست. ضرب الله للذین آمنوا امرأة فرعون و مریم ابنت عمران حتی در ابعاد مختلف زن فرعون را مثال می زند که یک تنها جلوی طاغوت ایستاد و این غیر باروری اندیشه است. درباره بلقیس چه می فرماید؟
پس آن اسلوب اصلی با کلیت این قطعاً سازگاری ندارد. و عقل حقیقت دیگری است ربطی به جنسیت ندارد به علاوه اینکه بگوییم فخلق فسوی و وجود این نعمت در همه انسانها با این حرف سازگاری ندارد و نیز با تساوی تکلیف سازگار نیست.
لذا می فرماید:
«إن المسلمین و المسلمات و المؤمنین و المؤمنات و...»
چه در عرصه اندیشه نظری و چه در عقل عملی چه آنچه ما یُحسنُ فعله که در عرصه اخلاق عملی است که باید و نبایدها را برایمان ترسیم می کند و چه در عرصه عقل نظری بلکه مجبات نقصان عقل در طول تاریخ برای زنان بوده است.

حضرت امیر درباره عقل فرمودند: خدا درملایک عقل را قرار داد بلا شهوة و در بهائم شهوت را قرار داده بلا عقل و اما در انسان(نمی گویم زن یا مرد)هر دو را قرار داد(کلیهما)اما آنجا که عقل غلبه پیدا کرد از ملائک بالا رفت که خدا به ملائک فرمود:«اسجدوا لآدم»و آنجایی که بهیمیت غلبه پیدا کرد، دیگر جنسیت بردار نیست.
لذا در تضارب عقل و شهوت بیانات فراوانی حضرت دارند که هر کجا شهوت غلبه کرد ازاله عقل می شود.
یا مثلاً داریم که حضرت در فرمایشی دارند:
«من خیارهن علی حذر»که اصل زوجیت در معرض جذب و انجذاب است که قرآن هم دارد. مثلاً در بحث خواستگاری می فرماید:هیچ اشکالی نیست«علم الله أنکم ستذکرونهن...»هر گونه برخورد منطقی برخاسته از هوسرانی برای هر مرد و زنی حرام است. خدا می داند عشق به جنس مخالف در دل شماست اصلاً جنس مرد نمی تواند در مقابل جنس زن بی تفاوت باشد یعنی در عالم جنسیت مواظب باشد که جذب و انجذاب جنسی غلبه برعقل شما نکند.و از مسیر عقل به بیراهه نبرد.
درباره ماه رمضان آورده:
«و احل لکم لیلة الصیام الرفث الی نساءکم»
یعنی این نیاز به جنس مخالف یک نیاز طبیعی است«هن لباس لکم و انتم لباس لهن»مرد حافظ عفت زن و زن حافظ عفت مرد است.

در روایت بسیار می بینیم خصوصاً از امام هفتم و هشتم که می فرمایند:
چه بسا مردانی رعایت آن وظایف خود را نمی کنند و زنان از عفت خود خارج می شوند پس هم مرد به لحاظ تعاملات جنسی باید ملاحظه زن خود را بکند و هم زن یعنی تمکین در هر دو لازم است.
حتی در نظافت و بهداشت این هست در فقه می گوید:ازاله المنفر یکی از علامتهای نشوز این است که زن موجبات تنفر را فراهم نکند و مثل اینها را درباره مردان هم داریم مثلاً امام موسی بن جعفر علیه السلام را در بازار می بینند که عطر زده ها موها رنگ کرده لباس روشن پوشیده تمیز و بعد می فرمایند: شما همینطورید؟ می فرمایند:بله.
یکی از ابزاری که محبت را در دل همسر زیاد می کند توجه به اسلوب ظاهری است پس زیبایی و جذب مخصوص زن نیست که او دلربا و در دل مرد باشد تا او تمایل کند:«هن لباس لکم و انتم لباس لهن».
پس این جذب و انجذابهایی است که اگر انسان نداشته باشد بیمار است که مربوط به مسائل جنسی است که قرآن گوید:
«محسنات غیر مسافحات»سفح یعنی در شیوه گفتار«قولوا لهم قولاً معروفاً».

حرفم این است که ثانیاً و بالعرض ما یک شرایطی را ایجاد کردیم که زن علم و سواد نمی خواهد دریچه تجارب هم به لحاظ مادری و همسری و دیگر محدودیتها چون جمود و ععصب و ...نگذاشتیم باز شود و حتی شیوه تحقیر را رشد دادیم که قرآن هم گوید دختر جنس دومی است و اگر بارور کردیم این اندیشه را به کجا می انجامد؟ یعنی تحمیلاً یک موجود را محدود کنیم و از مواهبی که می تواند برخوردار باشد محروم کنیم بعد او را متهم به نقصان ذاتی عقلی نماییم و این بالاترین جنایتی است که به زنان و در تمام اندیشه ها بوده و اسلام این اندیشه را پالایش کرد.
یک جایگاهی انسان در اندیشه دینی دارد که با تحقیر سازگاری ندارد
«و لا تنابزوا بالالقاب».
چرا ما بحث قذف را در احکام داریم در سوره نور هست که اگر کسی تعرض به آبروی یک انسان کرد تعرض به انسانیت اوست. لذا حضرت امیرفرمود: اگر از یک زن یهودی خلخال درآورده شود...