تبیان، دستیار زندگی

وسائل ارتباط جمعی، پیچیده ترین ابزار برای انتقال و باوراندن افکار و بُرنده ترین سلاح برای تسخیر بی صدای جوامع هستند.

امروزه وسائل ارتباطی، گسترده شده اند، یعنی مانند گذشته فقط تلویزیون، رادیو، روزنامه، مجله و کتاب نیست. امروزه رسانه های گروهی به سبب انبوه و فراوان بودن شان به رسانه های فردی تبدیل شده، از طرفی به صورت یک جبهه فرهنگی در آمده اند.

جبهه فرهنگی به گستردگی همه کشورها، شهرها، کوچه ها و خیابان ها است. همه مغزها و اندیشه ها جبهه فرهنگی شده اند و علمدار جبهه فرهنگی، رسانه ها هستند.

تأثیرات و نفوذ اجتماعی وسایل ارتباط جمعی، از آغاز پیدایش کم و بیش مورد توجه بوده است. بخصوص اینکه این وسایل با هدف تأثیرگذاری بر جامعه درست شده اند. رسانه ها آموزش دهندگانی اند که ادعای آموزگاری ندارند.

تلویزیون میان رسانه های دیگر چون قابل دسترس برای همه است، نیز به دلیل گستره وسیعی که دارد، بیش از همه رسانه های صوتی و تصویری دیگر تأثیرگذار است.

رسانه ها بخصوص تلویزیون می تواند رفتارهای اجتماعی مطلوب را در جامعه استوار کرده، آن را جلوه گر نماید. بسیاری از یادگیری ها غیر مستقیم هستند و پایدارترین تربیت، تربیت غیر مستقیم و ضمنی است که در فیلم ها و سریال ها دیده می شود. خانواده تلویزیون را یکی از اعضای خود می داند و هر کدام از اعضا، در لابه لای تولیدات تلویزیون به دنبال علاقه و سلیقه خود است. سریال ها و فیلم ها، دارای پیام های نهفته ای هستند که ناخودآگاه در زندگی ها ساری و جاری می شوند.

اما خانواده سیما چگونه است؟

ارائه تصاویر به نمایش در آمده از جدایی ها و طلاق های سریع و حساب نشده یا قهر و آشتی های بی مایه در خانواده سیما، معضلی است که سرمشق الگوی خانواده ها شده است، که این فرایند، سلامت و پایداری جامعه را به خطر می اندازد.

شایان ذکر است که نسل امروز به متانت و صبوری نسل های پیشین نیست. برای دستیابی به جامعه ای سالم و قدرتمند، طرح مشکلات و معضلات جامعه در خانواده سیما یک طرف قضیه است اما پیام نهفته که درس صبوری و متانت و گذشت است طرف دیگر قضیه می باشد.

تلویزیون می تواند مخدر و افیونی برقی باشد که پیام های خود را به طور نامحسوس به بینندگان القا کند. ناهنجارهایی مانند بدحجابی، مدگرایی، بی هویتی، خودآرایی، آرایش و ... وارداتی و تحمیلی هستند و جذابیت و تنوع آنها، بخصوص برای نسل جوان ما بسیار زیاد است. نمایش این آرامش روحی و روانیِ حاصل از ازدواج و مهر و مودت بین زن و شوهر، از نشانه های الهی به شمار می آید. خانواده پایگاهی است که افراد از در کنار همدیگر بودن، به آرامش و امنیت خاطر می رسند و زمینه ترقی و رشد اعضای خانواده فراهم می شود.

ارائه تصاویر به نمایش در آمده از جدایی ها و طلاق های سریع و حساب نشده یا قهر و آشتی های بی مایه در خانواده سیما، معضلی است که سرمشق الگوی خانواده ها شده است، که این فرایند، سلامت و پایداری جامعه را به خطر می اندازد.

ناهنجارها از سریال های سیما، دقت و تیزبینی خاصی را می طلبد.

سلامت جامعه ما را در حال حاضر، همین معضلات و ناهنجارها به خطر انداخته اند. کارگردانان و تهیه کنندگان زمانی می توانند این چالش ها و ناهنجارها را به تصویر بکشند که این خطر و هجمه را شناخته باشند و آن را برای فرهنگ دینی و ملی یک فاجعه بدانند.

حجاب

مقوله حجاب و پوشش یکی از ارزش ها و هنجارهایی است که در حفظ سلامت و پاکی محیط خانواده و جامعه نقش حیاتی را ایفا می کند. حجاب، جوانب بسیاری را شامل می شود: اختلاط و آمیختگی زن و مرد، حرمت نگاه و چشم، چگونگی صحبت کردن، حرکات بدن و ... .

حجابی که در سریال ها شاهد آن هستیم آیا آرامش، راحتی، حفاظ و یک نیاز طبیعی را به ذهن بیننده منتقل می کند؟

چادری که با بند یا کش بر سر قرار گرفته و در پشت بازیگر واقع شده، گاهی به شنل شبیه می شود، چه پیامی به بیننده می دهد؟

شدت تهاجم فرهنگی غرب به حجاب و ابعاد آن، نیز معضلات و ناهنجاری های جامعه در ارتباط با پوشش، توجه و هوشیاری تهیه کنندگان را در خانواده سیما برمی تابد.

تأمین نیازهای اساسی

نیازهای بشر از آغاز تولد، زندگی او را تحت تأثیر قرار می دهند. نیازها به دو دسته: نیازهای حیاتی و نیازهای اساسی روانی تقسیم می شوند.

دسته اوّل، شامل نیاز به آب، غذا، استراحت و نظیر آنهاست اما مؤلفه هایی همچون امنیت، تعلق، احترام، فهم و درک متقابل و ... در دسته دوم قرار می گیرند.

ازدواج و تشکیل خانواده، موقعیتی را برای زن و مرد فراهم می کند تا در پرتو زندگی مشترک، به نیازهای اولیه و اساسی خود به مقدار قابل توجهی دست یابند و کانونی را برای رشد و شکوفایی خود و فرزندان فراهم کنند.

زندگی معقول و خانواده متعادل، حاصل پاسخگویی مناسب و به اندازه، به نیازهای اساسی و حیاتی است.

اما خانواده سیما را چطور می بینیم؟!

به تصویر کشیدن نیازهای اساسی خانواده ها، روانکاوی ناهنجاری ها و معضلات و مطرح کردن آنها به صورت سریال و فیلم، از وظایف تولیدکنندگان سیما است.

عنوان مشکلات واهی و پوشالی و جلوه گری نیازهای غیر واقعی در سطح خانواده، به دگرگونی فرهنگ و ارزش ها و بی هویتی خانواده و به تبع جامعه می انجامد. بلندپروازی ها و عدم سازگاری با محیط و وضعیت خانه و خانواده، پیام مناسبی برای نسل جوان جامعه ما نمی باشد. (خط قرمز، فصل زرد و ...).

یکی از راهکارهای مفید برای مانا کردن مفاهیم و آموزه های دینی و اخلاقی در بین افراد خانواده، به تصویر کشاندن و نمایش علل عدم موفقیت بعضی از اعضای خانواده می باشد. اگر پدر خشن و زورگو است با نشان دادن دوران کودکی او که با عدم ارضای نیازهای اساسی روانی روبه رو بوده است، به ذهن بیننده خطور می کند که چگونگی برخورد و تأمین نیازهای کودکان در مرحله تربیت بسیار مهم هستند.

نمایش جوانی که از قید و بند خانواده رها شده، در کمال آزادی و رفاه روزگار می گذراند، بدون اشاره به علل و پیامدها، نوعی تهدید و توهین به باورها و ارزش های خانواده، نیز نادیده گرفتن نقش ارضاگری خانواده تلقی می شود (تب سرد، خط قرمز، زندگی به شرط خنده و ...).

سخن پایانی

برنامه های تلویزیون اثرگذارترین منش و افکار عمومی جامعه می باشند و می توانند سلیقه ها و عقیده ها و جهان بینی اشخاص را سمت و سو دهند.

آگاهان امور فرهنگی می دانند که جریان تأثیرگذاری بر یک فرهنگ، روندی بسیار آرام و کُند دارد، پس چیرگی و استعمار و استحاله فرهنگی، جریانی خزنده و بی سر و صداست. یکی از روزنه های رخنه و عمل در این جریان، تغییر و تبدیل آرام آرام مفاهیم و ارزش ها است که در بهترین حالت خود از راه هنر و در توانمندترین وضع، از راه رسانه وارد می شوند.

خواست طبیعی مردم این است که تلویزیون را آینه زندگی حقیقی، منبع آخرین اطلاعات عینی و واقعی و آورنده فرهنگ و هنر به درون خانه ها ببینند. مخاطبان سیما در طبقه بندی های گوناگونی جای می گیرند. بینندگان هستند که توفیق و یا عدم توفیق برنامه ای را ارزیابی می کنند اما از میان تمام تولیدات تلویزیون، سریال های خانوادگی از محبوب ترین و پربیننده ترین برنامه می باشند. داستان های پر پیچ و خم زندگی وقتی به تصویر کشیده می شوند جذابیت دوچندان دارند و هر چقدر به واقعیت های موجود نزدیک باشند، کشش بیشتری دارند.

ارائه الگوها، که بیننده خود را در آن قالب و کلیشه جا می دهد و مرتب در حال همخوانی و مقایسه است، نشان از دریافت پیام های نهفته در نمایش ها می باشد. قشر جوان ما بیشترین بیننده سریال های سیما هستند، پس پیام های عرضه شده باید جذاب، به روز و کارآمد بوده، در بر دارنده بالاترین نکات اخلاقی و ارزشی باشد، و این انتظار به جایی است که خانواده سیما آیینه و نمایانگر سیمای خانواده در فرهنگ دینی و اسلامی باشد.