تبیان، دستیار زندگی

http://www.bitrin.com/ARTICLE4496.html

آنچه در پى مى‏آید، بخشى از احادیث گوهربار پیامبر گرامى اسلام «صلى الله علیه وآله وسلّم» و اهل بیت اطهار «علیهم السلام» است كه رهبر معظم انقلاب از كتب معتبر حدیثى انتخاب كرده و در شروع جلسات درس خارج فقه با توضیح و شرحى مختصر، بیان فرموده‏اند.

- ولمّا نزلت علیه «ولاتمدّن عینیك إلى ما متعنا به ازواجاً منهم... الى آخر الآیة»، قال صلى الله علیه وآله وسلّم: مَنْ لَمْ یتعّز بعزاء اللّه انقطعت نفسه حسراتٍ على الدنیا ومن مدّ عینیه اَلى ما فی أیدی الناس من دنیاهم طال حزنه وسخِط ما قسّم اللّه له من رزقه وتنقصّ علیه عیشه.

(تحف العقول، ص 51)

پیامبر صلى الله علیه وآله وسلّم بعد از نزول آیه شریفه فوق (به نعمت‏هاى مادى كه به بندگان خود دادیم چشم مدوز و حسرت نعمت‏هایى كه در دست مردم است مخور)، فرمودند:

مؤمن باید خود را به تسلاى الهى تسلى دهد و به آنچه كه نزد پروردگار است از قبیل رحمت بى‏پایانش و پاداش‏هایى كه در قیامت براى مؤمنین قرار داده، دل خوش دارد. وگر نه اگر به مال و مقام و امكانات دیگران چشم بدوزد یا همیشه در حسرت و اندوه و غصه بسر برده و به مقدّرات الهى راضى نمى‏شود و زندگى پرملالى خواهد داشت و یا باید وارد مبارزه تلخى شده و مزرهاى حلال و حرام الهى را بشكند و از هر طریقى ولو نامشروع، خود را به دیگران برساند.

پس براى این كه در آتش حسرت زندگى دیگران نسوزید و یا در میدان مبارزه‏اى بى‏فرجام گرفتار نشوید، مایه‏هاى تسلاى خدا را براى خود برجسته كنید.

- إنّما أخاف على أمتی ثلاثاً، شحّاً مطاعاً وهوىً متبعاً وإماماً ضالاً

(تحف العقول، ص 58)

"شحّ" حالتى مركب از حرص و بخل است، یعنى حرص‏زدن براى زخارف دنیا و تا وقتى كه این حالت در انسان هست ولى به دنبال آن حركت نكرده، مهم نیست، خطر آن وقتى است كه شحّ مورد اطاعت قرارگیرد و انسان براى تحصیل اعراض دنیوى، تلاش كند.

"هواى متبع" همان شهوت نفسانى است كه انسان از آنها فرمان‏برداى كند، و بین آن و شح مطاع اعم و اخصّ من وجه است.

"امام ضالّ" پیشواى گمراهى است كه جامعه را در خلاف حق، حركت داده و به سوى انحراف و تباهى مى‏كشاند، و این ضلالت ریشه‏اش همان شحّ و هواى نفس است، و لذا با مطالعه تاریخ به روشنى معلوم مى‏شود كه انحراف خلفای بنى‏امیه و بنى‏عباس از همان زمانى آغاز شد كه آنان به دنبال ارضاء غرائز شهوانى و هواهاى نفسانى حركت كردند و از این رو همه تلاش انبیا و اولیا این بوده كه با این دو عنصر خطرناك (هوى‏ و شحّ) مبازره كنند.

- من أصبح من أمتی و همّته غیراللّه فلیس من اللّه و من لم‏یهتمّ بأمور المسلمین فلیس منهم و من أقرّ بالذل طائعاً فلیس منّا أهل البیت.

(تحف العقول، ص 47)

هركس كه صبح كند درحالى كه در انگیزه‏ها و نیت‏هایش رضاى الهى نقش و تأثیر نداشته باشد، جزء جنداللّه و عاملان للّه، محسوب نمى‏شود و هركس كه صبح كند و نسبت به مصالح و مفاسد مردم و جامعه مسلمین بى‏تفاوت باشد، در زمره مسلمین واقعى به حساب نمى‏آید.

اهتمام به امور مسلمین مصادیق مختلفى دارد. مصداق اعلایش اهتمام به امور امت اسلامى و عزت و اقتدار و حكومت مسلمین است و مصداق دیگرش رسیدگى به حوائج ضعفا و مستمندان است.

هركس كه با رغبت تن به ذلت دهد از ما اهل بیت نیست. باید دانست كه تسلیم با ذلت، تنها در مقابل قدرتمندان سیاسى نیست بلكه ذلت در مقابل ثروتمندان و سرمایه‏داران را نیز شامل مى‏شود. انسان نباید براى حرص و طمع و حطام دنیوى، خود را ذلیل كند. در روایتى وارد شده است كه مؤمن همه چیز را مى‏پذیرد جز ذلت را.

- أبلغونی حاجة من لایستطیع إبلاغی حاجته، فإنه من أبلغ سلطاناً حاجة من لایستطیع إبلاغها ثبت اللّه قدمیه على الصراط یوم القیامة.

(تحف العقول، ص 47)

مراد از "سلطان" در روایات، شخص صاحب قدرت است. یعنى هر كس كه در حوزه‏اى، مسئول كارى است و در حد خود قدرتى دارد، مثل رئیس یك اداره یا قاضى یك دادگاه یا مسئول یك نهاد و غیره. به هرحال یك فرد صاحب قدرت در هر مرتبه‏اى كه باشد، همه افرادى كه حاجت و كارى با او دارند، دستشان به وى نمى‏رسد و هر كس كه مى‏تواند حوائج و مطالب مردم را به آن مسئول برساند، پیامبر چنین ثواب بزرگى را به او وعده داده است.

- إیّاكم و تخشّع النّفاق وهو أن یُرى الجسد خاشعاً والقلب لیس بخاشع.

(تحف العقول، ص 60)

مراد از "خشوع" در این حدیث، خشوع در مقابل خداوند است در حال نماز و دعا و ذكر، اگر انسان طورى باشد كه وقتى كسى به او نگاه مى‏كند خشوع را در او احساس كرده و توّهم مى‏كند كه داراى قلب خاضعى است، اما در باطن هیچ خبرى نباشد، خشوع منافقانه است.

از دعائى كه در صحیفه ثانیه سجادیه به این مضمون نقل شده كه «اللهم ارزقنی عقلاً كاملاً و... و لبّاً راجحاً» استفاده مى‏شود كه انسان لبّى دارد و قشرى، قشر او همین ظاهر و لُبّ او باطن وى مى‏باشد و اگر قشر ما راجح و خاشع و ذاكر باشد و لُبّ ما غافل و غرق در مادیات باشد بسیار مذموم است.

پروردگارا به ما لبّ راجح روزى گردان.

مواعظ و حكمت‏هاى امیرالمؤمنین حضرت على (علیه السلام)

- الزّاهد فی الدّنیا من لم‏یغلب الحرام صبره و لم‏یشغل الحلال شكره.

(تحف العقول، ص 200)

"زهد" كه مورد نظر اسلام بوده و ائمه معصومین (علیهم السلام) به آن توصیه كرده‏اند حقیقتش طبق این روایت دو چیز است:

اول، آن كه وساوس شیطانى و تمایلات حیوانى كه انسان را به ارتكاب محرمات، تحریك مى‏كند بر او غلبه نكند و بتواند در برابر این مسائل، صابر بوده و استقامت كند.

دوم، آن كه نعَم الهى آن قدر او را سرگرم نكند كه از شكر خدا غفلت كرده و انسانى ناسپاس باشد، و غفلت كند كه این نعمت‏ها از كیست؟ و زینهار كه این غفلت، انسان را به وادى‏هاى خطرناك، مى‏كشاند.

- عباداللّه، سلوا اللّه الیقین، فإنّ الیقین رأس الدّین وارغبوا الیه فی العافیة فإنّ أعظم النعمة العافیة فاغتنموها للدنیا والآخرة.

(تحف العقول، ص 150)

"یقین" مراتبى دارد، و هر مرتبه‏اى از آن كه فرض شود، مرتبه‏ى بالاترى براى آن وجود دارد، لذا ائمه اطهار (علیهم السلام) با این كه در مراتب عالیه یقین بودند باز هم از خدا طلب یقین مى‏نمودند.

در این حدیث، یقین تشبیه به رأس شده؛ چون همان‏طور كه سر، منشأ هدایت حركات و سكنات آدمى است، یقین هم در دین انسان چنین نقشى را دارد.

و تحصیل یقین از دو راه ممكن است:

1. تأمل و تفكر در دلائل و مبادى دین و حقانیت شرع مقدس اسلام،

2. و دیگرى توجه به ذات مقدس الهى و تضرّع و خضوع در پیشگاه با عظمت او.

عافیت كه در روایات آمده آن چیزى نیست كه ما در عرف خودمان از آن تعبیر به عافیت‏طلبى مى‏كنیم، كه انسان در كنجى خزیده و در میدان جهاد وارد نشده با وظائف بزرگِ زندگى مواجه نگردد. بلكه مراد، عافیت در اعتقاد و عمل و محفوظ ماندن از وساوس شیطانى و نفسانى است. انسان در میدان جنگ هم باید از پروردگار طلب عافیت كند، یعنى از او بخواهد كه دچار شك و ترس و تزلزل نشود. امام سجاد (علیه السلام) در دعاى بیست‏ و سوم صحیفه سجادیه به ابعاد مختلف عافیت، اشاره كرده و آن را از پروردگار طلب نموده‏اند.

- یا كمیل! إفهم واعلم إنّا لانرخص فی تركِ أداء الأمانة لأحدٍ من الخلق فمن روى‏ عنّا فی ذلك رخصةً، فقد أبطل وأثم وجزاءُه النار بما كذب، اقسم لسمعت رسول اللّه (صلى الله علیه وآله وسلّم) یقول لی قبل وفاته بساعةٍ مراراً ثلاثاً: یا اباالحسن أدّ الأمانة إلى البرّ والفاجر فیما جلّ وقلّ حتى الخیط والمخیط.

(تحف العقول، ص 175)

ادای "امانت" از نظر اسلام بسیار مهم است. حتى اگر چیز ارزان قیمتى نزد انسان امانت باشد، باید در حفظ آن بكوشد و به صاحبش برگرداند خواه، آن شخص مؤمن باشد و خواه فاجر و حتى كافر.

لكن باید دانست كه امانت تنها امانت مالى نیست، بلكه وظیفه‏اى كه به دوش ما است و یا اسرار دیگران كه نزد ما است، همه امانت است و باید از آن نگهدارى نمود.

- یا كمیل! لیس الشّأن أن تصلّی و تصوم و تتصدّق، الشّأن أن تكون الصلوة بقلبٍ نقىّ و عمل عنداللّه مرضیّ و خشوع سوىّ و انظر فیما تُصلّی و على ماتصلّی ان لم‏یكن من وجهه و حلّه فلا قبول.

(تحف العقول، ص 174)

از این جملات كه حضرت، شاگرد باوفاى خود را از قشر ظاهرى به ماوراى آن و به باطن و حقیقت اعمال، نفوذ مى‏دهد، استفاده مى‏شود كه هر عملى، جسمى دارد و روحى، و اگر روح نباشد، جسم مرده و بى‏ارزش است. نباید به پوست بدون مغز، دل خوش كنیم، لُبّ و مغز مهم است، همان طور كه امام سجاد (علیه السلام) مى‏فرماید: «اللهم ارزقنی... لبّاً راجحاً»

در نماز هم كیفیتِ آن مهم است، باید نماز را با قلب پاك و خضوع و كردارى كه موجب خشنودى خدا است، انجام داد. اگر نماز در مكان و جامه غصبى و غیر حلال انجام شود مورد قبول الهى نیست.

البته گرچه این روایت در مورد نماز وارد شده، ولى همه اعمال همین طور است، حتى فعالیت‏هاى سیاسى هم، باید همراه با روح اصلاح امت اسلامى باشد و در غیر این صورت مطلوب ذات بارى نیست.

- یا كمیل! لست واللّه متملقاً حتى أطاع و لاممنیاً حتى لاأعصى و لامائلاً لطعام الأعراب حتى انحل امرة المؤمنین و ادعى بها.

(تحف العقول، ص 175)

در این فراز از وصیت، حضرت از روش‏هاى متداول و معمولى كه اهل دنیا براى به‏دست ‏آوردن حكومت و تحكیم و حفظ آن، به آنها متشبث مى‏شوند تبرّى مى‏جوید.

تملق همیشه، در برابر صاحبان قدرت و سرمایه و مقام نیست. گاهى یك حاكم به آحاد ملت و حتى به افراد زیردست و مطیع نیز تملق مى‏گوید تا این كه از او اطاعت كنند.

مى‏فرماید: من آرزوها را در دل مردم زنده نمى‏كنم و آنان را با وعده‏هاى پوچ و توخالى سرگرم نمى‏كنم تا از من اطاعت كنند، و گرایش به خوراك ساده صحرانشینان نكرده و مثل آن غذا نمى‏خورم تا از این طریق ریاست و امارت مؤمنین را به‏دست گیرم.

باید توجه كرد كه این جمله را كسى مى‏گوید كه ساده‏ترین طعام‏ها را میل كرده، سخت‏ترین و دشوارترین شرایط را براى خود در زندگى انتخاب كرده بود. اما در عین حال مى‏فرماید: من به خاطر حكومت، ریاكارى و تظاهر نمى‏نمایم و این مسأله براى ما، خیلى مهم است و باید از آن درس بگیریم كه هدف و نیت ما خالص و الهى باشد و هر كار كه انجام مى‏دهیم، از متن شرع فقط براى خدا باشد.