تبیان، دستیار زندگی

برگرفته از http://magaleha.blogfa.com/post-84.aspx    نویسنده: حسین توفیقی


- عبرانیان

یهودیان مانند اعراب و آشوریان ، از نژاد سامى هستند. زبان ، ادبیات ، فرهنگ ، آداب ، رسوم و اعتقادات این اقوام چنان به یكدیگر نزدیك است كه دانشمندان معتقد شده اند اصل آنها به یك جا مى رسد و براى بررسى و تحقیق در زمینه فرهنگ سایر اقوام سامى انداخت . مثلا اگر به بررسى ادبیات عرب مشغول باشیم ، با مطالعه و تحقیق در زبانهاى عبرى ، سریانى و حبشى در كار خود موفقیت بیشترى كسب خواهیم كرد.
از سابقه تاریخى قوم عبرانى اطلاع دقیقى در دست نیست . برخى دانشمندان معتقدند كه نام ((عبرانى )) را كه كنعانیان پس از ورود حضرت ابراهیم (ع ) به سرزمین كنعان به او داده اند و وى را عبرانى خوانده اند كه بعدها جزو القاب او شد و لقب مذكور در خاندان وى باقى ماند؛ زیرا عبرانى از ماده ((ع ب ر)) به معنا گذر كردن از نهر مى آید، به اعتبار این كه حضرت ابراهیم (ع ) از ورود فرات عبور كرد و وارد كنعان شد.
برخى نیز معتقدند كه عبرانى منسوب به عابر نیاى حضرت ابراهیم (ع ) است . همچنین كسانى با توجه به نام آزر پدر (یا عموى ) آن حضرت ، گفته اند اصل خاندان وى آریایى است . اما دانشمندان این نظریه را تاءیید نمى كنند؛ زیرا از معناى لغوى واژه آزر در قرآن كریم و متون اسلامى اطلاع درستى نداریم . نام پدر ابراهیم (ع ) در تورات تارح است .

عهد عتیق

عهد عتیق نامى است كه مسیحیان در مقابل عهد جدید به كتاب یهودیان داده اند. مسیحیان به هر دو عهد عقیده دارند. عهد عتیق به زبان عبرى و اندكى از آن به زبان كلدانى نوشته شده است . این دو زبان مانند عربى از زبانهاى سامى هستند. كتاب تورات در آغاز عهد عتیق قرار دارد.
همچنین نسخه اى از عهد عتیق به زبان یونانى وجود دارد كه از روى نسخه عبرى ترجمه شده و آن را ترجمه سبعینیه (یا ترجمه هفتاد) مى نامند. گفته مى شود این ترجمه حدود سال 258 ق .م . به امر بطلمیوس ‍ فیلادلفوس پادشاه مصر، توسط 72 تن انجام گرفته است . این نسخه تفاوتهایى با اصل عبرى دارد و از همه مهمتر آنكه بخشها اپوكریفا 8 یعنى پوشیده ، نام دارد و از قدیم الایام مورد شك بوده است ، اما مسیحیان معمولا آن را مى پذیرفته اند. حدود پنج قرن پیش ، در جریان نهضت اصلاح دین ، اعتبار این قسمتها مورد سوءظن جدى مسیحیان پروتستان واقع شد. پس از مدتى ، به سال 1826 جمعیت بریتانیایى و جمعیت آمریكایى طبع و نشر كتاب مقدس به طور رسمى آنها را از كتاب مقدس ‍ كردند. كلیساهاى كاتولیك و ارتدوكس با این عمل مخالفند و قسمتهاى مذكور را بخشى از عهد عتیق مى شمارند.
اینك سخنى پیرامون ارجاع به كتاب مقدس : همه ما با شیوه ارجاع به قرآن كریم آشنا هستیم و مى دانیم به جاى ذكر صفحه از نام سوره و شماره آیه استفاده مى شود. پرهیز از ذكر صفحه در صدها كتاب باستانى و مشهور معمول است ، مانند آثار افلاطون ، ارسطو، هومر، هرودت ، شكسپیر و غیره . براى ارجاع به این آثار تمهیدهایى اندیشیده اند و ابواب و فصول و شماره هایى ساخته اند تا ارجاع به چاپهاى خاصى محدود نشود و براى همه كارساز باشد.
هنگام ارجاع به كتاب مقدس ، نخست نام كتاب ، آنگاه شماره باب و سرانجام شماره فقرات ذكر مى شوند؛ مثلا ((پیدایش 1:27)) یعنى سفر پیدایش ، باب 1، بند 27.
عهد عتیق 39 كتاب دارد كه از نظر موضوع به سه بخش تقسیم مى شوند:
1. تورات و بخش تاریخى عهد عتیق ؛
2. حكمت ، مناجات و شعر؛
3. پیشگوییهاى انبیا.

بخش تاریخى عهد عتیق

بخش تاریخى عهد عتیق با تورات و تورات با سفر پیدایش آغاز مى شود. آفرینش جهان ، آدم و حوا و خوردن معرفت نیك و بد همچنین اخراج آنان از باغ عدن ، داستان فرزندان آدم ، طوفان نوح ، حوادث مربوط به حضرت ابراهیم ، اسماعیل ، اسحاق ، یعقوب و یوسف در این سفر آمده است . چهار سفر بعدى سیره حضرت موسى (ع ) و تاریخ بنى اسرائیل را شرح مى دهد. این سیره تولد، بعثت ، هجرت (خروج از مصر در حدود 1290 ق .م .)، تشكیل حكومت و رحلت آن حضرت را در بردارد. مقدار زیادى از احكام و قوانین ، ضمن عباراتى منسوب به وحى ، در این چهار سفر وجود دارد. به عقیده یهودیان و مسیحیان ، مؤ لف اسفار پنجگانه تورات حضرت موسى (ع ) است . تاریخ بنى اسرائیل از زمان حضرت یوشع (ع ) به بعد در دوازده كتاب بعدى ادامه مى یابد.
این بخش مشتمل بر 17 كتاب است :
1. سفر پیدایش (آفرینش جهان ، داستانهاى حضرت آدم ، نوح ، ابراهیم ، اسماعیل ، اسحاق ، یعقوب و یوسف )؛
2. سفر خروج (تولد و بعثت حضرت موسى ، خروج بنى اسرائیل از مصر به سینا و احكام )؛
3. سفر لاویان (احكام كاهنان یعنى روحانیون یهودى كه از نسل هارون و از خاندان لاوى هستند)؛
4. سفر اعداد (آمار بنى اسرائیل در عصر حضرت موسى ، شریعت و تاریخ ایشان )؛
5. سفر تثنیه (تكرار احكامى كه در اسفار پیشین آمده است و تاریخ بنى اسرائیل تا رحلت حضرت موسى )؛
مجموع این پنج سفر تورات خوانده مى شود.
6. صحیفه یوشع (تاریخ و سیره یوشع بن نوح جانشین حضرت موسى )؛
7. سفر داوران (تاریخ قاضیان بنى اسرائیل ، قبل از نصب پادشاهان )؛
8. كتاب روت (شرح حال زنى به نام روت ، از جدات حضرت داوود)؛
9. كتاب اول سموئیل (تاریخ سموئیل نبى و تعیین شائول - یعنى طالوت - به سلطنت )؛
10. كتاب دوم سموئیل (پادشاهى حضرت داوود)؛
11. كتاب اول پادشاهان (ادامه پادشاهى داوود و پادشاهى حضرت سلیمان و جانشینان او)؛
12. كتاب دوم پادشاهان (ادامه تاریخ پادشاهان بنى اسرائیل تا حمله بخت نصر و جلاى بابل )؛
13. كتاب اول تواریخ ایام (نسب نامه بنى اسرائیل و تكرار تاریخ ایشان تا وفات داوود)؛
14. كتاب دوم تواریخ ایام (تاریخ پادشاهى حضرت سلیمان و ملوك بعدى تا جلاى بابل )؛
15. كتاب عزرا (نوسازى اورشلیم یعنى بیت المقدس )) آزادى یهودیان همراه عزیر)؛
16. كتاب نحمیا (نوسازى اورشلیم و بازگشت یهودیان از زبان نحمیا اردشیر اول پادشاه هخامنشى )؛
17. كتاب استر (رفع خطر نابودى از یهود با وساطت استر، همسر یهودى خشایارشا، مدفون در همدان ).
2-12. حكمت ، مناجات و شعر
این بخش مشتمل بر 5 كتاب است :
1. كتاب ایوب (ابتلا، بى صبرى و صبر آن حضرت !)؛
2. كتاب مزامیر یعنى زبور داوود (مجموعه 150 قطعه مناجات )؛
3. كتاب امثال سلیمان نبى (كلمات حكمت آمیز)؛
4. كتاب (اسم مستعار حضرت سلیمان ، مشتمل بر نگرش بدبینانه به جهان )؛
5. كتاب (اشعار عاشقانه ).
3-12. پیشگوییهاى انبیا
بخش پیشگوییهاى انبیا مشتمل بر هشدارها و تهدیداتى پیرامون سرنوشت بنى اسرائیل است . براى فهمیدن این پیشگوییها خواننده باید از جریانات آن زمان كاملا آگاه باشد.
این بخش مشتمل بر 17 كتاب است :
1. كتاب اشعیا (طولانى ترین و معروفترین كتاب پیشگویى در عهد عتیق )؛
2. كتاب ارمیا (پیشگویى )؛
3. كتاب مراثى ارمیا (نوحه سرایى آن حضرت بر خرابى اورشلیم )؛
4. كتاب حزقیال (پیشگویى )؛
5. كتاب دانیال (پیشگویى و شرح مجاهدات حضرت دانیال نبى مدفون در شوش )؛
6. كتاب هوشع (پیشگویى )؛
7. كتاب یوئیل (پیشگویى )؛
8. كتاب عاموس (پیشگویى )؛
10. كتاب یونس (پیشگویى و داستان رفتن وى در شكم ماهى )؛
11. كتاب میكاه (پیشگویى )؛
12. كتاب ناحوم (پیشگویى )؛
13. كتاب حبقوق (پیشگویى حضرت حبقوق نبى مدفون در تویسركان )؛
14. كتاب صنیفا (پیشگویى )؛
15. كتاب حجى (پیشگویى )؛
16. كتاب زكریا (پیشگویى )؛
17. كتاب ملاكى (پیشگویى ).

اپوكریفاى عهد عتیق

اینك براى آشنایى با اپوكریفاى عهد عتیق نامهاى آن كتب را مى آوریم . لازم است اشاره كنیم كه نسخه هایى از كتاب مقدس كه داراى اپوكریفاست ، هم از نظر تعداد كتب اپوكریفا و هم از نظر ترتیب ، با یكدیگر اختلاف دارند. منبع بیشتر این كتابها ترجمه سبعینه است . تاكنون اپوكریفا به زبان فارسى دیده نشده است ، اما نسخه هایى از آن به عربى و انگلیسى و زبانهاى دیگر وجود دارد. یك مجموعه اپوكریفا در 241 صفحه به زبان عربى ، مشتمل بر 10 كتاب زیر است :
طوبیا، یهودیت ، استر (یونانى )، حكمت ، یشوع بن سیراخ ، باروك ، نامه ارمیا، دانیال (یونانى )، مكابیان اول و مكابیان دوم .

عقاید و احكام مذهبى

علام دینى ، پزشك و فیلسوف یهودى ، موسى بن میمون (1135 - 1204 م .) به آیین یهود لباسى نو پوشاند و سیزده اصل براى آن ترتیب داد، به این شرح :
1. وجود خدا؛
2. یگانگى او؛
3. مجرد بودن او؛
4. نداشتن زمان ؛
5. حكمت او در امور؛
6. عدالت ؛
7. قابل تقرب بودن از راه عبادت .
اینها مربوط به خدا بود، اما سایر امور:
8. اعتقاد به نبوت ؛
9.برتر بودن حضرت موسى (ع )؛
10. اعتقاد به آسمانى بودن تورات ؛
11. عدم جواز نسخ احكام ؛
12. آمدن مسیحاى موعود؛
13. قیامت و جاودانگى نفس آدمى .

خدا در یهودیت

یهودیت (مانند اسلام و مسیحیت ) از آغاز بر توحید استوار شده است و همه انبیاى یهود، از حضرت موسى (ع ) تا انبیاى پرشمار بعدى ، با شرك مبارزه كرده اند. بدیهى است كه پیروان ادیان توحیدى نیز در مواردى از دین خود غافل مى شوند و به گونه هایى از شرك روى مى آورند. این مساءله هیچ گاه نظر پژوهشگران را نسبت به اصل این ادیان تغییر نداده است . آنان با قطع نظر از لغزشهاى پیروان یك دین ، از تحقیقات خود دانسته اند كه ادیان دو گونه اند:
الف ) ادیانى كه مردم را از شرك بر حذر مى دارند، مانند ادیان ابراهیمى ؛
ب ) ادیانى كه شرك را به مردم تعلیم مى دهند، مانند ادیان شرقى .
نام خاص خدا در دین یهود یهوه یعنى باشنده (موجود) است . این نام بسیار احترام دارد و بر زبان آوردن آن حتى از طریق قرائت تورات حرام است . بر اثر این تحریم ، كسى تلفظ حقیقى آن را نمى داند و گاهى در كتابهاى علمى مغرب زمین ، از باب احتیاط آن را بدون حركت (YHWH) ثبت مى كنند. اما گروهى از محققان برآنند كه تلفظ حقیقى آن یهوه است . هنگامى كه معبد سلیمان بر پا بود، بالاترین مقام مذهبى یهود حق داشت سالى یك بار در روز عاشوراى تقویم یهودى (دهم ماه تشرى ، در اوایل پاییز)، در قدس الاقداس آن معبد، نام یهوه را بر زبان آورد و دعا كند. هنگام تلاوت تورات نام مزبور به ادوناى به معناى آقاى من تبدیل مى شود و حركات همین كلمه را روى آن مى گذارند؛ از این رو، گاهى آن را یهوه ضبط كرده اند.⁽⁷⁾
یكى دیگر از نامهاى خدا اهیه اشر اهیه است به معناى هستم آنچه هستم . این نام در سفر خروج 3:14 و در برخى ادعیه اسلامى (مانند دعاى شب عرفه ) آمده است و بر اثر نسخه بردارى افراد كم اطلاع ، به آهیا شراهیا تبدیل گردیده است .

طهور انبیا

یهودیان به نبوت معتقدند و در مورد آن بحثهاى كلامى گسترده اى دارند. همچنین براى نبوت معناى ویژه اى قائلند كه پیشگویى است و پیامبران بزرگى همچون اشعیا، ارمیا، حزقیال و هوشع به عنوان نبى یعنى پیشگو شهرت دارند.
پیامبران بسیارى در كتاب عهد عتیق مطرح شده اند. ⁽⁸⁾ اشعیا، ارمیا، عاموس با بیانات شیواى خود به بنى اسرائیل هشدار مى دادند و آنان را از عاقبت كارهاى زشت و ناروایشان بر حذر مى داشتند و متذكر مى شدند كه اسارت ذلت بارى در پیش دارند. اما آنان به این گفتارها كمترین توجهى نمى كردند و از سوى دیگر به قتل و حبس و آزار پیامبران خود كمر مى بستند (قرآن مجید از این امور بسیار سخن گفته است ). هفده كتاب پایان عهد عتیق كه كتابهاى نبوت نام دارد، مشتمل بر این پیشگوییهاست .
از 26 پیامبر مذكور در قرآن كریم 20 تن به اهل كتاب مربوط مى شوند: آدم ، نوح ، ابراهیم ، لوط، اسماعیل ، اسحاق ، یعقوب ، یوسف ، موسى ، هارون ، داوود، سلیمان ، الیاس ، الیسع ، عزیز (عزرا)، ایوب ، یونس ، زكریا، یحیى و عیسى .
از آن انبیا 6 تن به اهل كتاب ربطى ندارند: ادریس (مگر به نام اخنوخ در سفر پیدایش 5:24)، شعیب (مگر به نام رعوئیل در سفر خروج 2:18 یا به نام یترون در سفر خروج 3:1)، ذوالكفل ، هود، صالح و محمد.

حكومت بنى اسرائیل

پس از حضرت موسى (ع )، حضرت یوشع بن نون (ع ) به امر خدا به رهبرى قوم برخاست . وى از رود اردن كه از شمال به جنوب فلسطین كشیده شده است ، گذشت و بلاد كنعان و حدود آن را فتح كرد. به ادعاى عهد عتیق سكنه بومى آن مناطق قتل عام شدند و آن سرزمین به بنى اسرائیل اختصاص یافت . جریان این جنگها در ششمین كتاب عهد عتیق ، به نام صحیفه یوشع موجود است . پس از حضرت یوشع (ع ) مردان بزرگى در بنى اسرائیل به رهبرى مردم اشتغال داشتند كه داوران بنى اسرائیل نامیده مى شوند. آنان عموما سمت پیامبرى یا پادشاهى نداشتند. تاریخ این رهبران در سفر داوران آمده است .
آخرین داور بنى اسرائیل حضرت سموئیل (ع ) دو پسر داشت كه شایستگى رهبرى قوم را نداشتند. از این رو، مردم از آن حضرت درخواست كردند كه پادشاهى براى آنان برگزیند. در واقع بنى اسرائیل در آن زمان پادشاهى نداشتند. سموئیل پس از اصرار زیاد مردم ، از طرف خدا جوانى را به پادشاهى آنان نصب كرد.
نخستین پادشاه بنى اسرائیل حدود 1030 سال قبل از میلاد انتخاب شد. نام این پادشاه در عهد عتیق (كتاب اول سموئیل ، باب 9به بعد) شائول و در قرآن كریم طالوت است (بقره : 247).
پس از انتخاب نخستین پادشاه ، جنگ مهمى میان بنى اسرائیل و فلسطینیان آن زمان رخ داد و پیروزى نصیب بنى اسرائیل گردید. مهمترین قهرمان این قوم جلیات بود كه در قرآن كریم جالوت نامیده شده است . وى به دست حضرت داوود (ع ) كشته شد و لشكر وى گریخت .
حضرت داوود (ع ) جانشین حضرت طالوت شد (حدود 1015 سال قبل از میلاد) و حضرت سلیمان (ع ) به جاى پدرش حضرت داوود (ع ) نشست و مهمترین و با شكوهترین دوران بنى اسرائیل را به وجود آورد. وى معبد بسیار بزرگى در شهر اورشلیم (یعنى شهر سلامت ) ساخت كه به نام هیكل سلیمان معروف شد. (هیكل در زبان عبرى به معناى ساختمان بلند است ). این معبد بعدا یك بار حدود 587 ق .م . به دست بختنصر و بار دیگر در سال 70 م . به دست شاهزاده رومى ، تیتوس (Titus) خراب شد.
اهل كتاب بر مبناى محتویات دروغین عهد عتیق (كتاب اول پادشاهان ، باب 11) معتقدند كه حضرت سلیمان (ع ) بر اثر وسوسه همسران بت پرست خویش ، در آخر عمر بت پرست و خطاكار شد! قرآن كریم با تمجید فراوان از آن حضرت ، ساحت قدس وى را پاك كرده است .
پس از رحلت حضرت سلیمان (ع )، فرزندش رحبعام زمام امور مملكت بنى اسرائیل را در كف گرفت و چون وى به ستمكارى پرداخت گروهى از مردم از فرمان او بیرون رفتند و تنها دو سبط یهودا و بنیامین در سرزمین یهودا (به نام یكى از فرزندان حضرت یعقوب ) كه بخش نسبتا كوچكترى بود، براى او باقى ماند. این قسمت كه شامل شهر اورشلیم (قدس ) نیز مى شد، اهمیت بسیارى داشت و نام ((یهودى )) از اینجا مى آید. ده سبط دیگر حكومت مستقلى به نام اسرائیل به رهبرى فردى به نام یربعام بن ناباط در شمال فلسطین تشكیل دادند. یربعام یكى از استانداران حضرت سلیمان (ع ) بود.
تجزیه كشور مبداء ضعف و بدبختى آنان بود. پادشاهان یهودا و اسرائیل نیز عموما گنهكار بودند و مردم را به گناه و بت پرستى دعوت مى كردند.

اسارت بابل

به هر حال پیشگوییهاى انبیاى بنى اسرائیل تحقق یافت ⁽⁹⁾ و پس ‍ از چندى آشوریها كه در شمال بابل در عراق و سوریه كنونى حكمرانى داشتند و پایتخت آنان شهر نینوا بود به اسرائیل تاختند و عده كثیرى را به اسیرى بردند. چند سال بعد، پادشاه بابل بختنصر كه در عهد عتیق نبوكدنصر (یعنى بت ((نبو)) تاج را نگهدارى مى كند) نامیده مى شود، به اورشلیم حمله كرد و مردم یهودا را كشت و عده اى را به اسارت به بابل برد كه تا مدتى طولانى در آنجا بودند. اسیر شدن مردم اسرائیل و یهودا موجب پراكندگى آنان در خاورمیانه و سرزمینهاى دیگر شد. این اسارت اهمیت ویژه اى داشت ؛ زیرا گروهى از مردم اسرائیل نیز كه در حمله پیشین توسط آشوریها از اسارت معاف شده بودند، در این یورش همراه با ساكنان یهودا به بابل كوچ داده شدند. این موضوع جلاى بابل نامیده مى شود.
یهودیان در زمان اسارت ، برخى آداب و اخلاق مشركان را پذیرفتند و كمتر كسى در بین آنان از جلاى وطن و اسیرى و دشوارى پرستش خدا رنج مى برد.
باید توجه داشت كه انحصار طلبى و خود بزرگ بینى خوى و خصلت جدانشدنى قوم كوچك یهود است و سایر اقوام جهان در واكنش به این صفات ، با یهودیان از در دشمنى و ستیز در آمده و به تحقیر آنان پرداخته اند. شاید نخستین ویرانى شهر قدس و گرفتار شدن بنى اسرائیل به دست بابلیان در حدود شش قرن قبل از میلاد نیز به همین علت بوده است . ارمیاى نبى از جانب خداى متعال پیام آورده بود كه بنى اسرائیل نباید در برابر آن دشمن مقاومت كنند. ایشان این پیام را به چیزى نگرفتند و آن پیامبر را زندانى كردند. پس از سقوط شهر قدس ، ارمیا آزاد شد (ارمیا 39:14).

تجدید معبد

هنگامى كه كورش (یعنى خورشید) بنیانگذار سلسله هخامنشى بابل را فتح كرد، یهودیان آزاد شدند و اجازه بازگشت به سرزمین خود را یافتند. اما بسیارى از آنان حاضر نبودند بابل را ترك كنند و در بابل و اطراف آن پراكنده شدند. اعلامیه كورش در مورد آزادى یهود حدود سال 538 ق .م . صادر شد. كورش با این كار در میان یهود محبوبیت زیادى به دست آورد.
گروهى از یهودیان نیز به فلسطین بازگشتند و به بازسازى شهر قدس آغاز كردند. در آن دوران همسایگان آن سرزمین احساس خطر كردند و مانع بر پایى یك حكومت مقتدر یهودى بر خاك فلسطین شدند. پس از آن حكومتهاى ناتوانى در مناطق مختلف فلسطین بر پا شد و پس از چند قرن آشفتگى ، شهر قدس براى بار دوم به دست رومیان ویران شد و این ویرانى یهودیان را در جهان پراكنده ساخت . از آن پس ، یهودیان در كشورهاى بیگانه زندگى سختى را مى گذراندند و انواع خوارى و سركوفتگى را در جسم و جان خود مى چشیدند.

پیدایش كنیسه

پس از بازگشت یهود از بابل ، جامعه دینى نظام تازه اى یافت و معابدى ساخته شد كه بعدا كنیسه (synagogue) نامیده شد.این معابد مانند سایر معبدها معمارى خاصى داشتند و در آنها قربانگاه و اماكن ویژه دیگرى وجود داشت . هم اكنون نیز معبد یهودیان كنیسه نامیده مى شود.
قبله یهود معبد سلیمان (مسجد اقصى ) است . فقط سامریان قبله را كوه جرزیم در نزدیكى شهر نابلس مى دانند. آنان روزى سه بار نماز مى خوانند: نماز صبح ، نماز عصر و نماز مغرب . در صورتى كه دست كم ده مرد در كنیسه وجود داشته باشد نماز برگزار مى شود و در این حال یك نفر كه معمولا پیرتر از سایرین است و عبرى را خوب مى داند، جلو مى ایستد و قسمتهایى از تورات یا دعاهایى به عبرى مى خواند و در مواردى ركوع مى كنند. معروفترین عبارتى كه خوانده مى شود، شمع (یعنى بشنو) نام دارد كه از تورات گرفته شده است :
(4)اى اسرائیل بشنو یهوه خداى ما یهوه واحد است (5) پس یهوه خداى خود را به تمامى جان و تمامى قوت خود محبت نما(تثنیه 6:4-5).