تبیان، دستیار زندگی

ادیان و مذاهب الهی، به ویژه دین مبین اسلام برای تأمین سعادت آدمی در به دست آوردن زندگی بهتر و رسیدن به پاداش اخروی برتر آموزش‌ها و رهنمودهای بسیار دقیق و با ارزشی را ارائه كرده‌اند و دامنه این آموزش‌ها، سراسر زندگی فرد، حتی پیش از تولد را در برمی‌گیرد.

 روان‌شناسان هم، چه در تحقیقات گذشته و چه در پژوهش‌های نوین، سعی در پیدا كردن راه و روش‌ها و آموزش‌های تربیتی و درمانی بهتری دارند كه استفاده از آنها باعث رشد و شكوفایی هر چه بهتر شخصیت آدمی گردیده و از گرفتاری او به بیماری‌های مختلف روانی جلوگیری می‌كند.

روزه و بهداشت فردی

روزه هم از نظر بهداشت جسم و سلامت بدن دارای فواید فراوای است. این عمل در سلامت معده و پاك سازی آن از انواع غذا كه موجب بیماری هستند اثرات فوق العاده دارد. پیامبر اسلام(ص) فرمود: معده مركز و خانه هر دردی است. پرهیز از غذا‌های نامناسب و زیادخوری، اساس و رأس هر داوری شفابخش است. همچنین ایشان فرموده‌اند: روزه بگیرید تا سالم بمانید. برای بهداشت و تندرستی، باید غذا كم‌تر مصرف شود و هنوز اشتها تمام نشده، دست از غذا خوردن كشید. به تجربه ثابت شده است، افرادی كه كم می‌خورند از كسانی كه همیشه سیر می‌خورند سالم‌ترند.
یكی از دانشمندان روم می‌گوید: اولین بیماری مربوط به پرخوری بود و نخستین درمان نیز روزه گرفتن است. یك پزشك مصری نیز در 3600 سال قبل به طنز گفته است: انسان پرخور با یك چهارم غذایی كه می‌خورد زنده می‌ماند و با سه چهارم دیگر آن پزشكان امرار معاش می‌كنند! به بیانی اغلب این پرخورها هستند كه با بیماری‌های خود كیسه اطبا را پر می‌كنند. دكتر كارل امریكایی می‌نویسد: هر شخص بیمار باید هر سال مدتی از خوردن غذا بپرهیزد، زیرا مادامی كه غذا به بدن می‌رسد میكروب‌ها در حال رشد هستند، ولی هنگامی كه از غذا پرهیز می‌شود، میكروب‌ها رو به ضعف می‌روند. روزه‌ای كه اسلام واجب كرده بزرگ‌ترین ضامن سلامتی بدن است.
سوگواری مذهبی و كاهش تمایل به خودكشی
دكتر تراور گریفیت عضو كمیته‌ی برنامه ریزی بهداشت روانی در یكی از مناطق انگلستان، در سخنانی گفت: بر اساس تحقیقات انجام شده سوگواری موثر باعث از بین رفتن علاقه به خودكشی می‌شود. وی افزود: مذهب احساس امیدواری به زندگی انسان داده ونوید بخشیده شدن گناهان را به انسان می‌دهد.

دكتر گریفیت تأكید كرد: سوگواری موثر می‌تواند بر احساس عذاب وجدان غلبه كند، چیزی كه دارو در مورد آن تأثیر چندانی ندارد.
در ادامه‌ی این همایش «پروفسور دریس موساوی» استاد دانشگاه مراكش در سخنانی با عنوان «عبادت و سلامت روان» گفت: بر اساس تحقیقات انجام شده هرگونه افراط وتفریط در انجام اعمال و مراسم مذهبی غیر قابل قبول است.
وی با اشاره به این كه اگر كسی بخواهد در زمینه‌ی عبادت تفریط كرده و از بقیه جلوتر باشد، شكست خواهد خورد، وی افزود: در تمام كارها وحتی عبادت باید اعتدال را رعایت كرد. دكتر موساوی گفت: بر اساس تحقیقات انجام شده كسانی كه به انجام فرایض مذهبی می‌پردازند، بسیار كم‌تر از كسانی كه این اعمال را انجام نمی‌دهند دست به خودكشی می‌زنند. وی خاطر نشان كرد: بر اساس كسانی كه تعهدات اجتماعی بالاتری نیز دارند كم‌تر دست به خودكشی می‌زنند.
دكتر محمد ابهری روان پزشك و استاد سابق دانشگاه علوم پزشكی ایران در گفت و گوی اختصاصی با نشریه پگاه حوزه در خصوص نقش دین در تأمین بهداشت روانی گفت: انسان دارای چهار بعد زیستی،‌روانی، اجتماعی و معنی است كه همه‌ی این عوامل بر روی یك دیگر تأثیر گذارند و همان گونه كه عامل زیستی می‌تواند در خصوص بقیه‌ی عوامل تأثیر گذار باشد، عامل و بعد معنوی نیز می‌تواند سبب بهبود بیمارهای دیگر عوامل باشد.
وی با بیان این كه اغتشاش معنوی و یا سردرگمی در هدف می‌تواند سببب بروز اختلال روانی در فرد شود، افزود: میزان اضطراب، افسردگی و خودكشی در میان كسانی كه نمی‌توانند معنویت را برای خود معنا كنند، بیش‌تر از سایر افراد است.
دكتر ابهری گفت: افكار، هیجانات و آداب مذهبی از عوامل نگرش مذهبی هستند و اگر این سه عامل با یك دیگر هماهنگی باشند، مجموعه‌ای از زیبایی‌های معنوی برای فرد به وجود می‌آید و موجب سلامت در بهداشت روانی او می‌شود.
وی افزود: با انجام مراسم مذهبی، خیرات و كارهای نیك به انسان احساس تعالی و رضایت دست می‌دهد و اگر متناسب با فرد و جامعه باشد به سلامت روانی افراد می‌انجامد، این روان پزشك تأكید كرد: اگر مذهب با روجیات انسان متناسب نباشد، سبب پرخاشگری، احساس طرد و گناه، افراط و تفریط در كارها و احساس سرخوردگی به وی دست می‌دهد كه می‌تواند تصویر مذهب را مخدوش كند. وی با اشاره به تجاربش در زمینه‌ی درمان مبتلایان به بیماری روانی، افزود: انسان عاقل خود را مسئول اعمالش می‌داند و مذاهبی كه سرنوشت بشر را در دست تقدیر می‌داند، باعث تزلزل شخصیت افراد و احساس سرخوردگی در آنها می‌شود.
استاد سابق دانشگاه علوم پزشكی ایران با اشاره به این كه روان‌شناسی هیچ گاه نقش مذهب را به طور كامل رد نكرده است افزود: در دنیای امروز داشتن معنا ومفهوم برای زندگی بیش از پیش روشن شده است و بر همین اساس نگرش مذهب در روان‌شناسی موردتوجه بیش‌تر قرار گرفته است.
وی علت كم توجهی روان شناسی به مذهب را استفاده از ابزار تجربی در علم روان شناسی و فراهم بودن امكان فرضیه و آزمون سازی در مسائل جسمی و فیزیولوژی نسبت به مسایل شناختی و فلسفی دانست و خاطرنشان كرد: دانشمندان در گذشت به مسایلی گرایش داشتند كه قابل كمیت سازی باشد و این برای پاسخ به معنای زندگی انسان كافی نبود.
دكتر ابهری با اشاره به این كه دیدگاه‌های مادی گرایانه در قرون گذشته از قدرت زیادی برخوردار بودند، افزود: امرزوه دیدگاه‌های صرفاً مادی دیدگاهی تك بعدی شناخته می‌شوند كه از جامعیت كافی برخوردار نیستند.
وی در پاسخ به این سوال كه چرا امروز روان شناسی اسلامی از جایگاه قابل قبولی برخوردار نیست، گفت: در خصوص روان‌شناسی در مسایل اسلامی كم كار شده است و افرادی كه روی آنها تحقیقاتی صورت گرفته است به مخاطبان، یعنی مردم معرفی نشده و بایگانی شده‌اند.
این روان پزشك با تأكید بر ضرورت تحقیقات بیش‌تر در خصوص روان شناسی اسلامی گفت: به روش‌های درمانی در اسلام- مثلا در خصوص وسواس- توجه كافی نشده است و در این خصوص سعی كرده‌ایم تا از دیدگاه‌های وارداتی و عاریتی استفاده كنیم.
تهیه و تنظیم: زهره زارعی كارشناس مشاوره

الذین امنوا تطمئن قلوبهم بذكرالله الا بذكرالله تطمئن القلوب

یقیناً داشتن آرامش در زندگی نخستین چشمه خوشبختی است. این مسلم است كه تمام تلاش انسان در زندگی برای رسیدن به سعادت و خوشبختی است و تمام ترس انسان در زندگی، از مواجه شدن با بدبختی و محرومیت است و آدمی در این راه هر تلاشی می‌كند و به هر چیزی چنگ می‌زند. هر سببی و هر چیزی كه در دنیا وجود دارد از جهتی مفید و كارساز است و از جهتی دیگر از بین رفتنی است. مانند مال، فرزند، همسر و ... در واقع به هیچ یك از این اسباب نمی‌توان دل بست و آرام گرفت.
اما كسی كه خدا را بشناسد و باور كند كه تمام خیر و خوبی به دست اوست و او سرپرستی بندگان مومنش را به عهده گرفته و آنها را به سعادت می‌رساند، دیگر غم و غصه‌ای ندارد و دل و جانش در آرامش كامل به سر می‌برد و همه افكار و اهداف و اندیشه‌ها را تحت لوای یك هدف گرد آورده است و فقط به خاطر آن تلاش می‌كند و به سوی آن می‌شتابد و آن عبارت است از خشنودی خدای متعال. دیگر كاری به این ندارد كه مردم از او خشنود باشند یا بر او خشم گیرند و لذا هیچ وقت سردرگم نیست و همیشه در یك آرامش روحی به سر می‌برد ولی بر خلاف آن انسانت بی ایمان در دنیا با اندیشه و افكار موهوم و با نگرانی‌های فراوان دست به گریبان است و لذا دائما در درون خود دچار پیكاری بزرگ است و همیشه هم در انتخاب مسیر زندگی و در تصمیم گیری‌هایش دچار سردرگمی است.
آنان كسانی هستند كه ایمان آورده و دل‌هایشان با یاد خدا آرامش می‌یابد
فقط با یاد خدا دل‌ها آرامش می‌یابد و ذكر شامل همه انحاء ذكر می‌شود، اعم از لفظی یا غیر آن همان گونه كه گفته شد علت آن است كه آدمی در زندگی خود هدفی جز رسیدن به سعادت و آرامش ندارد و بیم او در زندگی از برخورد با ناملایمات و سلب نعمات است و تنها سببی كه نعمت و سلب آن به دست اوست همانا خدای سبحان است كه بازگشت همه امور به سوی اوست، پس یاد او برای هر نفسی مایه انبساط خاطر و آرامش است و نفس به چیزی جز یاد او آرام نمی‌گیرد جز آنكه از حقیقت حال خود غافل شده و در اثر از دست دادن بصیرت و رشد، دیگر از ذكر حق گریزان باشد كه چنین نفسی از نعمت طمأنینه و سكون محروم خواهد بود، چون یاد خدا تنها مایه آرامش دل‌هاست.
ذكری كه بدون زحمت ما را به آرامش می‌رساند
انسان سخت در معرض غفلت است. غفلت از خدا، پاكی و فضیلات. باید دائم یك نظم معنوی، مراقب رفتار او باشد تا از راه خدا و پاكی منحرف نشود. اما چون این كار همیشه ممكن نیست، او را در شبانه روز، پنج یا لااقل سه نوبت خدا را فرامی‌خوانند.
هر یك از ما انسان‌ها در زندگی روزانه خود سرگرم كار و هدف خویش هستیم و این سرگرمی به كار و تلاش، برای بشر امری طبیعی و ضروری است، به جسم و جان ما نشان می‌دهد، راه‌های جدید زندگی را به رویمان می‌گشاید و ما را در راه علم، هنر، صنعت و ایجاد وسایل گوناگون بهتر زیستن به جلو می‌راند؛ ولی در عین حال انسان را چنان در خود و آرزوهایش فرومی‌برد كه گاه برای رسیدن به آرزوها، از خود و شخصیت واقعی و انسان خود بیگانه‌اش می‌كند. تا جایی كه چه بسا به جای خدا، او را در مقابل دیگر انسان‌ها به كرنش و تعظیم وامی‌دارد؛ یا برای رسیدن به آرزوها جسم و جانش را می‌آلاید. كم‌تر كسی است كمه هنگام كار روزانه، دستش، صورتش، لباسش و گاهی همه پیكرش به نظارت مجدد نیازمند نشود. دانش آموز، دانشجو، كشاورز، مهندس و ... همه باید روزی یك یا چند بار لباس و تن خود را شست و شو دهند تا پاكیزه بمانند.
روح ما نیز در میدان زندگی روزانه به همین اندازه یا حتی بیش‌تر در معرض آلودگی است، آلودگی به هوس‌های شیطانی و لجام گسیخته، خودخواهی‌ها، چشم و هم چشمی‌ها، غرور ناشی از پیروزی و كامیابی، یا عقده روانی ناشی از شكست و ناكامی؛ و به دنبال آن حسد، كینه و انتقام و صدها آلودگی دیگر. این آلودگی‌ها روح را تیره می‌كنند و ما را از راه درست زندگی، راه پاكی و فضیلت و تقوا منحرف می‌زاد و به راه فساد می‌كشاند، از یاد خدا غافل می‌كند و به دام شیطان و وسوسه‌های شیطانی می‌افكند. باید همان طور كه لباس و تن خود را می‌شوییم و پاكیزه می‌كنیم، دل و جان خد را هم شست و شو دهیم و پاكیزه كنیم؛ خد را به خدا؛ سرچشمه پاكی و كمال، نزدیك سازیم؛ لحظاتی را به یاد او، به نیایش او و راز و نیاز با او بگذرانیم و روح آلوده را در چشمه صاف و زلال عبادت الهی شست و شو دهیم. این است نمازی كه مسلمان روزی چند بار می‌خواند.