تبیان، دستیار زندگی

3- چگونگی شكل گیری و رشد عزت نفس تأثیر مهم و سرنوشت سازی در زندگی آدمی داشته، اگر به گونه‌ای غیر طبیعی بیش از اندازه رشد كرده باشد ممكن است آدمی را دچار اختلالاتی همچون شیدایی كرده و چنانچه دراثر آسیب دیدن، دچار پسرفت و تحلیل گردد، زمینه برای پدید آمدن افسردگی و اختلالات وابسته به آن ایجاد خواهد شد. اما رشد طبیعی عزت نفس، زمینه مناسب را برای پیشرفت در زندگی آماده ساخته، باعث خودشكوفایی، ظهور خلاقیت‌ها و بالندگی شخص در طول زندگی می‌شود و افزون بر این‌ها، باعث جلوگیری از پدید آمدن بسیاری از اختلالات روانی همچون افسردگی، انواع اختلالات اضطرابی و فوبی‌ها می‌گردد.
در آموزش‌های مذهبی، ضمن مسئول دانستن والدین در تربیت و رشد فرزند، وظیفه انتخاب نام و عنوان نیكو، آموزش سواد و دانش، فنون مورد نیاز و انواعی از ورزش‌ها را به عنوان وظایف اساسی والدین در تربیت فرزندان به شمار آورده و تأكیده شده است كه عمل به این آموزش‌ها، هر گونه بیم، هراس و احساس درماندگی و نومیدی را از آدمی دور كرده و او را به برترین جایگاه می‌رساند.
4- جلوگیری از پدید آمدن بحران هویت و اختلالات ناشی از آن: یكی از مشكلات دوره نوجوانی كه باعث سردرگمی شخص گردیده و او را از مسیر معقول و صحیح زندگی منحرف می‌سازد، بحران هویت است. این بحران همان گونه كه در منابع معتبر مطرح شده پدیده‌ای است ولی كنار نیامدن با آن غیر طبیعی است. آموزش‌های اسلامی با ارائه شیوه‌های ویژه‌ای از جمله هدفمند دانستن زندگی و ارائه راه و رسم بهتر زیستن،  سعی در حل این بحران كرده و با این اقدام، افراد یاد شده را از حالت سردرگمی بیرون آورده، به سوی یك زندگی برنامه ریزی شده و هدفدار، هدایت می‌كند.
5- جلوگیری از پدید آمدن اختلالات شخصیتی: یكی از علل اساسی این اختلالات كه به عنوان الگوهای ثابت رفتاری برای بیمار و خسته كننده برای درمانگر به شمار می‌آیند، الگوهای دوران كودكی، صفاتی است كه عمدتاً از طریق محیط آسیب دیده خانواده به آدمی می‌رسند. برخی از این اختلالات همچون اختلال شخصیت ضد اجتماعی به علت معیوب بودن وجدان و «خودآرمانی» بوده و برخی دیگر به علت آسیب دیدن بخش‌های دیگری از شخصیت می‌باشند كه باعث پیدا شدن شخصیت‌های خاصی با ویژگی‌هایی از قبیل نداشتن قدرت درك شرم و حیا، نداشتن حس همدردی با دیگران و اعتماد به آنان، نداشتن احساس ذهنی برای مسئول دانستن یا مقصر دانستن خود، نداشتن احساس استقلال و كفایت در زندگی و مواردی دیگر می‌شود، یكی از شاهكارهای آموزش‌های مذهبی، پرورش هر چه بیشتر «خود» و «خودآرمانی» است كه چنانچه به آموزش‌های یاد شده با دقت و به طور درست عمل شود، امكان گرفتاری به اختلالات شخصیتی به حداقل ممكن می‌رسد.
6- جلوگیری از اختلالات و انحرافات جنسی: منابع روان‌شناسی و روانپزشكی تأكید می‌كنند كه هویت جنسی كودك و قدرت تمایز از جنس مخالف در  حدود 3-5/2 سالگی پیدا می‌شوند و چنانچه در این دوره برخوردها مناسب نباشند، زمینه بسیاری از اختلالت و انحرافات همچون Transvestism و Trans-sexualism پایه ریزی می‌شوند. در آموزش‌های اسلامی تأكید شده است كه برخورد با هر یك از دو جنس از همان دوران طفولیت باید متناسب با جنس باشد و حتی لباس و رختخواب دختر و پسر از حدود 6-4 سالگی از هم جدا و متمایز شوند و كودكان حتی پیش از بلوغ و هنگامی كه قادر به شناخت جنسیت خود و اطرافیان هستند و می‌توانند صحنه‌ها را به حافظه بسپارند حضورشان در مجالس و محافل غیر همجنس محدود می‌شود و با این اقدامات به هر یك از هر دو جنس، هویت جنسی مناسب داده شود و از بروز اختلالات جنسی كه یكی از معضلات و گرفتاری‌های جوامع بشری حتی در پیشرفته‌ترین كشورهاست جلوگیری شود.
7- جلوگیری از دیدگاه ونگرش منفی در زندگی: داشتن این دیدگاه در بسیاری از موارد همچون بیماران افسرده، مبتلایان به اختلالات پارانوییدی و برخی از نورزها و اختلالات شخصیتی، مشكل اساسی به شمار آمده، بدون برطرف كردن و زدودن آن، اقدامات درمانی، بی نتیجه خواهند ماند.

در این جا هم یكی از شاهكارهای تعالیم عالیه اسلام، پیشگیری از پدید آمدن این ویژگی در انسان مومن است و بدیهی است كه بنا به اصل «پیشگیری مهم‌تر از درمان است» اگر ویژگی یاد شده، در جامعه‌ای به حداقل برسد، نه تنها روابط انسانی، بسیار سالم‌تر شده و استرس‌های زندگی كاهش می‌یابند، بلكه بیماری‌های فوق الذكر هم به میزان قابل توجهی كاهش یافته یا شدت كم‌تری خواهند داشت. البته اگر توجه داشته باشیم كه «شناخت درمانی» بر اساس همین زدودن نگرش منفی به خود، دیگران و جهان استوار است و شیوه پیشرفته و موثری در درمان مبتلایان به افسردگی به شمار می‌آید، اهمیت تعالیم اسلامی كه به آنها اشاره شد، بیش‌تر نمایان می‌شود.

روزه یكی دیگر از عبادات واجب مسلمانان است كه در پرورش و تهذیب نفس تأثیر بسزایی دارد و سبب تقویت اراده انسان می‌شود و می‌تواند رفتارهای صحیح زندگی را بیاموزد و مسئولیت‌ها و وظایف خود را به خوبی انجام دهد.
زكات نیز، نوع‌دوستی را به انسان می‌آموزد و او را از خود محوری و خودخواهی نجات می‌دهد. كمك به همنوعان موجب تقویت احساس تعلق به گروه و ایجاد احساس رضایت از خود می‌شود كه چنین احساسی برای سلامت روانی اهمیت فراوانی دارد.
حج دارای فواید مهمی برای رون انسان است زیرا انجام مناسك حج و زیات خانه خدا و قبر رسول خدا(ص) و ائمه، فرد را برای تحمل سختی‌ها و گرفتاری‌ها آماده می‌كند و چون از همه ملت‌ها نژادها با لباسی یكسان و ساده دور هم جمع می‌شوند احساس نوع‌دوستی در آنها تقویت می‌شود.
دعا و نیایش: دعا و نیایش و مناجات در مذاهب گوناگون شكل‌های متفاوتی دارد، اما محتوای آن در همه مذاهب حاكی از اعتراف به گناه و نقص و ضعف، درخواست سلامت و ستعادت و تمایل به قرب الهی است.

یكی از دانشمندان فرانسوی می‌گوید: «دعا عبارت است از رابطه یا معامله یك روح مضطرب در كمال شعور و اراده با قدرتی كه آن روح احساس می‌كند، به آن بستگی دارد و سرنوشتش به دست اوست.» منظور از دعا، حاتی است كه در آن انسان روح خود را با قدرتی كه در قلب خویش احساس می‌كند، مرتبط بسازد نه آنكه فرد از روی عادی، اعمال یا الفاظی را انجام دهد یا بگوید و به عمق معنای آن نپردازد.
پروفسور الترمان در كتاب نقدی بر مذهب و فسلفه می‌نویسد: در هنگام ستایش و نیایش در آدمی چنان صمیمیت و اخلاصی ایجاد می‌شود كه در صحبت‌های معمولی با مردم ممكن نیست. سكوت تنهایی می‌شكند فضای پردامنه‌ای در نیایش كننده باز می‌شود، احساسات و عطوفتی كه در گفتگوهای معمولی با مردم گرفتار شرمساری و خجالت می‌شود در اینجا به شكل سپاسگزاری‌های صمیمانه، گله‌مندی‌های خودمانی و خواهش‌های دوستان در می‌آید و روح آدمی شكفته و باز می‌شود.
انسان هنگام مناجات، از مشكلات زندگی به درگاه ایزد یكتا پناه می‌برد با بازگو كردن مشكلات در حالت آرامش، منجر به رهایی از اضطراب می‌شود كه شباهت زیادی به تكنیك آرام سازی یا تمدد اعصاب دارد. در این حالت، مشكلات بتدریج قدرت اضطراب زایی خود را از دست می‌دهد. بنابراین، دعا و مناجات و بیان مشكلات موجب تخلیه هیجانات و اضطراب‌ها می‌شود، همچنین انسان هنگام دعا و نیایش احساس می‌كند كه به یك قدرت مافوق نزدیك است و تحت حمایت و سرپرستی او قرار دارد و همین موجب برانگیخته شدن حس اعتماد به نفس، قدرت، اهمیت آرامش، امیدواری و خوشبختی در او می‌شود و نیروی روانی خود را كه برای حل تضادهای روانی مصرف كرده است دوباره به دست می‌آورد و با حالت شادابی و نشاط به كار و تولید می‌پردازد.
ویلیام جیمز می‌گوید: آدمی در تلاش‌های خود، ذخیره و نیروی روانی خود را از دست می‌دهد و تنها منبعی كه می‌تواند آن نیرو را جبران كند، اتصال به قدرت لایزال الهی است و آن اتصال حاصل نمی‌گردد مگر به مناجات.
الكسیس كارل در كتاب نیایش می‌نویسد: دعا تنها جبران كننده ضعف انسان نیست، بلكه تقویت كننده قدرت انسانی و ادامه دهنده كار مثبت سازنده فرد در ساختن زندگی فردی و اجتماعی‌اش به حساب می‌آید و احساس عرفانی كه از اعماق فطرت ما سرچشمه می‌گیرد یك غریزه اصلی است، پس عدم ارضای این غریزه، می‌تواند در فرد تنش ایجاد كند.