شكستن بستر اهمال كارى :
بى شك توجیه حفظ موقعیت شخصى، بستر اهمال كارى است. اهمال كار هر چند بخواهد براى اهمال خود دلیل و برهان اقامه كند ولى خودش مى داند كه دلایلش قانع كننده نیست، بلكه براى فرار از مسؤولیت، آن براهین ساختگى را عنوان مى كند. در ابتداى امر، استفاده از این روش براى فرد اهمال كار قدرى شرم آور است ولى به تدریج، با گذشت زمان اقامه این گونه دلایل بى اساس بر او عادى شده و بدتر از آن، درك زشتى توجیه نابجا از بین مى رود. از این بدتر، شخص با عذر و بهانه تراشى، رفتار خود را منطقى جلوه داده، در نتیجه با این رفتار، اهمال كارى را در خود تقویت كرده و هر بار كه عذرى مى تراشد، یك گام از اصلاح خود دورتر مى شود. انسان هرقدر با سوادتر باشد، از توجیهات دقیق ترى براى اغفال خود و دیگران سوء استفاده مى كند.
اهمال كار براى درمان خویش پیش از هر چیز باید از عامل تقویت و ماندگار شدن اهمال كارى بپرهیزد; یعنى از توجیه كارهاى خویش اجتناب كند و توجه داشته باشد كه خود را گول نزند. امیر بیان على(علیه السلام) در این رابطه مى فرمایند: «فإن أجله مستور عنه و أمله خادع له، و الشیطان موكل به، یزین له المعصیة لیركبها،...»; البته، پایان كارش بر او پوشیده و آرزویش او را گول مى زند، شیطان نیز موكل اوست تا گناه و عصیان را براى او زینت دهد. توصیه دیگر از آن بزرگوار این است كه، شخص اهمال كار راه بازگشت مناسب را به هیچ قیمتى از دست ندهد: «... و یمنّیه التوبة لیسوفها إذا هجمت منیّته علیه أغفل ما یكون عنه...»; انسان را در انتظار توبه نگه مى دارد تا آن را به تأخیر اندازد و تا هنگام فرارسیدن مرگ، از هر زمان دیگر نسبت به بازگشت و رجوع غافل تر باشد. بنابراین، امام(علیه السلام)سرعت به خرج دادن، اهمال نكردن در توبه و بازگشت را دستورالعملى جدى مى بینند.
براى پرهیز از افتادن در ورطه توجیه گرایى، امورى را باید مورد توجه قرار داد:
1. براى موجّه جلوه دادن تأخیر در انجام كار، دلایل گوناگون را دستاویز براى دفاع از خود قرار ندهد.
2. از دیگران هم توجیه براى فرار از وظیفه را نپذیرد، تا اهمال در آن ها تقویت نشود.
3. از كسى كه مسؤولیت كارى را داشته، تنها نتیجه كار سؤال شود; چرا كه برنامه ریزى و مدیریت از وظایف اوست و به ما ربطى ندارد.
4. به فرد توجه داده شود كه ما نسبت به سوء برنامه ریزى شخص، هیچ مسؤولیتى نداشته و حتى تمایل به شنیدن توجیهات او نداریم.
5. توجه داشتن و بیدار باش دادن به این كه توجیه كردن اشتباه، خود اشتباهى دیگراست.
6. توجه به عواقب توجیه گرایى، كه اهمال كارى را به شكل اعتیادى بى درمان در مى آورد. هنگامى كه توجیه عادت شد، به گفته امام على(علیه السلام)، ناگزیر نابهنجارى بر انسان حكومت خواهد كرد: «العادة عدو متملك»; عادت دشمن حكومت كننده و سلطه گر است.
