تبیان، دستیار زندگی

اعتقاد شیعه به شفاعت یکی از اصلی ترین مسائلی است که وهابیت آن را مستمسک شبهه افکنی های خود قرار داده سعی می کند این مکتب و پیروانش را تنها برای واسطه خواهی نزد خداوند زیر سوال ببرد از این رو، در واکاوی چگونگی این شبهه و ارائه پاسخ های متقن به آن با حجت الاسلام والمسلمین اکبر روستایی، کارشناس شبکه جهانی ولایت، و مولف "درسنامه خطبه غدیر" و "درسنامه نقد وهابیت" به گفتگو پرداخته ایم که در ذیل می آید:

شفاعت در میان مذاهب اسلامی چه جایگاهی دارد و نوع نگاه مذاهب مختلف به این مفهوم و اصل چگونه است؟

شفاعت در میان مذاهب اسلامی و به صورت خاص در میان شیعه و اهل سنت مطلب قابل قبول و فرهنگ اسلامی و قرآنی است، چون علمای شیعه و اهل سنت که قائل به شفاعت اند حرف هایشان برگرفته از قرآن و احادیث نبوی است و به طور خاص در تشیع روایاتی از اهل بیت(ع) هم به این مسئله ضمیمه شده است. البته برخی از فرقه هایی که جنبه سیاسی دارند و از دل مذاهب اسلامی بیرون آمده اند مثل وهابیت - که از مذهب حنبلی بیرون آمده است - و جنبه سیاسی بر بُعد عقیدتی آن ارجحیت دارد، شفاعت را به نوعی نمی پذیرند.

البته این مطلب به این معنا نیست که آنها شفاعت را قبول ندارند بلکه وهابیان در نوع درخواست شفاعت با دیگر مذاهب اسلامی اختلاف دارند و هر کسی را که با آنان هم عقیده نباشند، تکفیر می کنند؛ آنها درخواست مستقیم از پیامبر اکرم(ص) و اولیای الهی را شرک و کفر می دانند و شیعه و اهل تسنن را به خاطر درخواست مستقیم از پیامبر اکرم(ص) و اولیای الهی و ذوات مقدس معصومین(ع) مشرک می دانند.

بنابر آنچه بیان شد، وهابیت چه نوع شفاعتی را نمی پذیرد و از طریق این اصل چگونه شیعه را زیرسوال برده و به عقاید آن شبهه وارد می کند؟

باید توجه داشت پیشینه وهابیت و چنین تفکری به پیش از محمدابن عبدالوهاب باز می گردد، اما رسمیت آن از زمان وی است. وی در نوشته های خود می گوید:

«قال النبی (صلی الله علیه (و آله) و سلم) : اُعطی الشفاعة وأنا أطلبه ممّا أعطاه اللَّه . فالجواب : إنّ اللَّه أعطاه الشفاعة ونهاک عن هذا ، فقال:  فلا تدعوا مع اللَّه أحداً. فاذا کنت تدعو اللَّه أن یشفع نبیّه فیک فأطعه فی قوله: « فلا تدعوا مع اللَّه أحداً.»

پیامبر(ص) فرموده است : خداوند به من مقام شفاعت را عطا فرموده و من طلب می کنم شفاعتی را که خداوند به من عطا کرده است . محمد بن عبدالوهاب می گوید : جواب این حدیث این است که خداوند به پیامبرش مقام شفاعت را عطا فرموده ولکن تو را ( بندگان) از درخواست چنین مطلبی( درخواست شفاعت از پیامبر ) نهی کرده است ، خداوند در قرآن می فرماید :  فلا تدعوا مع اللَّه أحداً و مساجد ویژه خداست ، پس هیچ کس را با خدا مخوانید .

پس اگر از خداوند درخواست کنی که پیامبرش را در روز قیامت شفیع تو گرداند ( و بواسطه او گناهان تو را ببخشد) به دستور خداوند در این آیه عمل کرده ای.

و در جای دیگر می گوید: «من جعل بینه وبین اللَّه وسائط یدعوهم ویسألهم الشفاعة کفر إجماعاً». کسی که بین خود و خدایش واسطه قرار دهد و آن واسطه ها را بخواند و از آنها طلب شفاعت کند به اجماع مسلمانان چنین فردی کافر است.

البته این در حالی است که اجماع مسلمین کاملا برخلاف گفته محمد بن عبد الوهاب است.

یعنی وهابیت می گویند مستقیما از خدا بخواهید نه از پیامبر(ص) و ائمه(ع) و اولیای الهی.

البته این استدلال مغالطه است و این آیه تعبیرش چیزی نیست که محمد ابن عبدالوهاب اخذ کرده است، در ادبیات عرب واژه «مع» به معنای هم عرض بودن است و شان نزول آیه نیز درباره مشرکان است یعنی گروهی از یهودیان و نیز مسیحیانی که وقتی به عبادت گاه خود می رفتند، برای خدا شریکانی قائل شده و در عرض خدا آنها را می پرستیدند از این رو این آیه نازل شد که در عرض خدا کسی را قرار ندهید.

این مهم در آیه 17 سوره مائده نیز بیان می شود که کافر شدند کسانی که گفتند عیسی الله است یعنی شان الوهیت برای این نبی قائل شدند. "لَّقَدْ کَفَرَ الَّذِینَ قَآلُواْ إِنَّ اللّهَ هُوَ الْمَسِیحُ ابْنُ مَرْیَمَ".

ما شیعیان در پاسخ به این مغالطه چه پاسخی داریم، آیا در سیره حضرت رسول(ص) و ائمه(ع) شفاعت به صورت واضح بیان شده است؟

ما شیعیان قبل از پرداختن به روایات و سیره معصومین(ع)، پاسخ های متعددی به این مغالطه داریم، اولا شرک را از نظر عقلی بررسی می کنیم، و همان طور که به سؤال قبل عرض کردم، در مرحله بعد دلیل محمد بن عبد الوهاب را واکاوی نموده و معنای صحیح واژه «مع الله» را بر اساس زبان عربی بیان می کنیم و سپس به ذکر شان نزول آیه می پردازیم. در بررسی شرک از نظر عقلی ابتدا با مراجعه به کتب معتبر فرهنگ لغت همچون «العین» ، «لسان العرب» و «النهایه فی غریب الحدیث و الاثر»، می بینیم که در ترجمه واژه «شرک» نوشته شده شرک یعنی همکاری دوجانبه و هم عرض قرار دادن کسی با خدا و برای او شان الوهیت قائل شدن.

از نظر عرف مردم و عقلا نیز زمانی به کسی می گویند شریک، که در عرض طرف مقابل باشد در حالی که ما هیچ یک از انبیاء و ائمه معصومین(ع) را هم عرض خدا قرار نمی دهیم. بنابراین عقل حکم به عدم شرک ما می دهد.

بعد از این محور سراغ روایات می رویم که هم در منابع اهل سنت و هم منابع شیعی به وفور یافت می شود؛ به عنوان نمونه روایاتی داریم که از پیامبر(ص) و ائمه(ع) طلب شفاعت شده اما سال ها قبل از ولادت آنها.

مثل ماجرای حضرت آدم(ع) که به دلیل ترک اولی که انجام داده، خدا را به ذوات مقدسه اهل بیت(ع) قسم می دهد که او را ببخشاید و این چیزی جز شفاعت خواهی نیست. این روایت در منابع اهل سنت و نیز در منابع شیعی بوفور آمده است.

«جوینی» نقل می کند حضرت آدم در زمان طلب بخشش پنج نور را دید و پرسید اینها چیستند؟ ندا آمد:

«هؤلاء صفوتی بهم أنجیهم وبهم أهلکهم ، فإذا کان لک إلی حاجة فبهؤلاء توسل . فقال النبی صلى الله علیه وآله : نحن سفینة النجاة من تعلق بها نجا ، ومن حاد عنها هلک ، فمن کان إلى الله حاجة ، فلیسأل بنا أهل البیت . » ای آدم ! این‌ها ( اهل بیت ) برگزیدگان من هستند ، به واسطه آنها انسانها را نجات می¬ دهم و به خاطر (دوری از) آنها بشر را هلاک می گردانم. هر وقت حاجتی داشتی به آنها توسل کن . رسول اکرم () در ادامه فرمودند : ما کشتی نجات هستیم ، هر کس سوار این کشتی شود ، نجات خواهد یافت و هر کس سر پیچی کند ، هلاک می‌شود ، هر کسی حاجتی به سوی خداوند دارد ، باید از ما اهل بیت بخواهد.

سیوطی در تفسیر «دُرُّ المنثور» نقل می‌کند که حضرت آدم به درگاه خداوند چنین استغاثه می‌کرد: «اللهمّ إنّی أسألک بحقّ محمد وآل محمد سبحانک لا إله إلا أنت، عملت سوءً، وظلمت نفسی فاغفر لی إنّک أنت الغفور الرحیم، فهؤلاء الکلمات التی تلقى آدم.»

شفاعت خواهی به حیات دنیوی حضرت رسول(ص) محدود نمی شود. روایات متعددی داریم که حتی بعد از رحلت پیامبر(ص)، از ایشان طلب شفاعت شده است.

ابوبکر باغلانی از علمای بزرگ اهل سنت در کتاب "تمهید العوائل و تلخیص الدلائل" چنین نقل می کند: " قالت عائشةوغیرها من أصحابه إن الناس أفحموا ودهشوا حیث ارتفعت الرنة... حتى جاء الخبر أبا بکر ... حتى دخل على رسول الله صلى الله علیه وسلم فأکب علیه وکشف عن وجهه ومسحه وقبل جبینه وخدیه وجعل یبکی ویقول بأبی أنت وأمی ونفسی وأهلی طبت حیا ومیتا .... اذکرنا یا محمد عند ربک."

در جریان وفات رسول خدا(ص) عایشه و غیر او از اصحاب آن حضرت گفته اند ‌: مردم متحیر و سرکشته و وحشت زده شده بودند صدای ناله ها به گوش می رسید ... تا اینکه خبر به ابوبکر رسید ... ابو بکر بر پیامبر(ص) وارد شد خود را بر روی( پیکر مطهر ) ایشان انداخت و پارچه روی صورت پیامبر را کنار زد و دست به صورت و پیشانی و گونه های ایشان کشید و در حالی که گریه می کرد عرضه داشت پدر و مادرم و جانم و خانواده ام فدایت، پاک و پاکیزه زندگی نمودی و پاک و پاکیزه از دنیا رفتی .... ای محمد ما را در پیشگاه پروردگارت یاد کن .»
"اذکرنا یا محمد (ص) عند ربک". چیزی که وهابیت به هیچ وجه قبول ندارد که از مرده چیزی را طلب کنی.

البته این روایتی که ذکر شد در منابع شیعه گفته شده که این جملات را حضرت امیرالمومنین(ع) پس از رحلت پیامبر(ص) بیان کرده اند و حتی در برخی منابع اهل سنت مثل "شرح نهج البلاغه" ابن ابی الحدید هم به جای ابوبکر، نام مبارک امیر المؤمنین علی (ع) آمده است.

حتی در بحث توسل داریم که از بزرگان اهل سنت که بر سر مزار ائمه(ع) حاضر شده اند و به آن حضرات متوسل شده اند.

آیا اعتقاد ما به شفاعت با عدل الهی جور در می آید، این ارتباط چگونه توجیه پذیر است؟

اینها ابدا هیچ تنافی با یکدیگر ندارند. آیا شفاعت به معنای پارتی بازی است خیر قطعا اینگونه نیست چراکه اولا خداوند در قرآن به پیامبر(ص) ارجاع داده و علاوه بر این، نرفتن به حضور آن حضرت(ص) را نشانه نفاق دانسته است.

خداوند در قرآن می فرماید:
« وَمَا أَرْسَلْنَا مِن رَّسُولٍ إِلاَّ لِیُطَاعَ بِإِذْنِ اللّهِ وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذ ظَّلَمُواْ أَنفُسَهُمْ جَآؤُوکَ فَاسْتَغْفَرُواْ اللّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُواْ اللّهَ تَوَّابًا رَّحِیمًا.» و ما هیچ پیامبرى را نفرستادیم مگر آنکه به توفیق الهى از او اطاعت کنند و اگر آنان وقتى به خود ستم کرده بودند پیش تو مى‏آمدند و از خدا آمرزش مى‏خواستند و پیامبر [نیز] براى آنان طلب آمرزش مى‏کرد قطعا خدا را توبه‏پذیر مهربان مى‏یافتند.

یعنی علاوه بر طلب بخش از خدا، شرط بخشیده شدن گناهگار این است نزد پیامبر(ص) بیاید و ایشان برایش طلب بخشش کند و این همان واسطه قرار دادن نزد خداوند است.

همچنین، در آیه 5 سوره مبارکه منافقان می فرماید: "وَإِذَا قِیلَ لَهُمْ تَعَالَوْا یَسْتَغْفِرْ لَکُمْ رَسُولُ اللَّهِ لَوَّوْا رُؤُوسَهُمْ وَرَأَیْتَهُمْ یَصُدُّونَ وَهُم مُّسْتَکْبِرُونَ؛ یعنی و چون بدیشان گفته شود بیایید تا پیامبر خدا براى شما آمرزش بخواهد سرهاى خود را بر مى‏گردانند و آنان را مى‏بینى که تکبرکنان روى برمى‏تابند.

خداوند در این آیه می فرماید یکی از نشان های منافقین این است که نمی آیند رسول خدا(ص)  برایشان طلب بخشش کند. از این رو اصل این مسئله نه تنها با عدل الهی تنافی ندارد بلکه خود خداوند این ارجاع را داده است. علاوه بر اینکه شفاعت شرایطی دارد و باید پرسید شفیع آیا گناهان من را نادیده می گیرد؟، باید توجه داشت که هر گناهی شفاعت نمی شود فرضا اگر فردی حق الناس به گردنش باشد و یا حج بر او واجب بوده و عمدا بجای نیاورده یا نماز را سبک شمرده یا مایوس از رحمت خدا باشد به هیچ عنوان مشمول شفاعت نمی شود. بلکه گناهی شفاعت می شود که فردی با ایمان از دنیا رفته و از گناه و اشتباه خود پشیمان باشد، در این زمان شفیع وارد عمل می شود و از خداوند برای او طلب بخشش و آمرزش می کند، و خسران او را جبران می نماید. از این رو در شفاعت انضمام فرد بالاتر (از نظر مقام معنوی) به فرد پایین تر هم برای زیاد کردن نقاط قوت هم برای جبران نقاط ضعف است . مثل نور خورشید که هم برای از بین بردن آفت گیاهان مناسب است و هم برای رشد و نمو گیاهان)

بنابراین هر شخصی و هر گناهی در دایره شفاعت قرار نمی گیرد. تا تصور پارتی بازی شود.

حال در چرایی چنین ارجاعی باید گفت تمام فرهنگ شفاعت و توسل برای این است که توحید ناب از این ذوات مقدسه(ع) سرچشمه می گیرد. خداوند می خواهد دین شناسی را به ما آموزش دهد ما را به در خانه این ذوات مقدسه می فرستد و بعد در کنار آن امتیازاتی را قرار می دهد.

آنچنان که در زیارت جامعه کبیره داریم هر کسی خدا را به وحدانیت شناخت از شما اهل بیت(ع) پذیرفت (من وحّده قبل عنکم) یعنی توحید از مسیر عترت(ع) سرچشمه می گیرد. یا در حدیثی کتاب علل الشرایع فردی به امام حسین(ع) عرض می کند: « یا بن رسول الله بأبی أنت وأمی فما معرفة الله ؟ قال معرفة أهل کل زمان إمامهم الذی یجب علیهم طاعته». ای پسر رسول خدا، پدر و مادرم به فدای شما باد، شناخت خدا چیست (چگونه است)؟ حضرت(ع) فرمودند: "اینکه اهل هر زمانی امامشان را بشناسند آن امامی که خدا اطاعتش را بر مردم واجب کرد".

یعنی در یک کلام تمام شفاعت و توسل و زیارت و ... برای خداشناسی و توحید واقعی است.

منبع: جام نیوز