تبیان، دستیار زندگی

گیوه ،  پای پوشهای سنتی

 مناطق کوهستانی کردستان و باختران و فارس و گذرگاههای صعب العبور آن ها، کم بودن راههای ارتباطی ماشین رو، نوع معیشت مبتنی بر دامداری و کشاورزی و ضرورت تحرک فراوان در فصول سه گانه بهار و تابستان و پائیز (که فصلهای کار هستند) پاافزاری را میطلبد که سبک راحت مقاوم خنک و در عین حال ارزان باشد و خود عشایر، روستاییان و جوامع شهری و جوامع نیمه شهری با امکانات موجود در منطقه قادر به تولیدآن باشند. گیوه نوعی پای افزار است که رویه آن را از ریسمان و نخ پرگ یعنی ریسمانهای پنبهای بافته وزیر،یا ته آن را گاه از چرم و غالبااز لتهای بهم فشرده و درهم کشیده می سازند.

گیوه را بایدیکی از جالبترین و ارزنده ترین صنایع دستی روستایی ایران دانست.این پوشش قدیمی که روزگاری بخصوص در فصل تابستان مورد استفاده فراوان قرار می گرفت .

در سالهای اخیر به سبب رواج کفش ماشینی و جایگزین شدن آن بجای پای افزارهای قدیمی در اکثر مناطق ایران رونق و اعتبار دیرین را از دست داده و صنعتگران شاغل نیز بعلت کمی درآمد و کاهش تقاضادر این رشته به مشاغل دیگر روی آورده اند ولی زیبائی و تنوع و طرحهای متعدد گیوه آنچنان است که هنوز هم دارای متقاضیان فراوانی بوده و از استقبال قابل توجهی در فصول بها و تابستان برخوردار میباشد.

گیوه کشی یکی از صنایع دستی رایج و بومی استان باختران است و به ویژه در بخش اورامانات از جمله صنایع دستی مسلط می باشد. این صنعت بومی را میتوان بر مبنای نوع تولید و محل تولید به دو بخش اصلی روستائی و شهری تقسیم کرد.

دو روستای حجیج و نودشه از بخش اورامانات جزو مراکز قدیمی و مهم تولید از گیوه میباشند که تخت آن کهنهای است و به نام گیوه زیرهای، شهرت دارد علاوه بر دو روستای یاد شده روستاهای دیگری که در آنها قبلاگیوه کشی و گیوه چینی معمول بوده و هنوز هم این کار ادامه دارد عبارت است از : روستای وراد، خانه دره ، شرکان، میریه نروی ، وزلی تنگ مردان، پیله گر بره سیمین علیا، طلسم، ژامرگ، تومک ، زمگه حیدر، حسین آباد دوآب، قشلاق علیا، داربید.

● مواد اولیه:

بخشی از مواد مورد مصرف گیوه بافان در محل و بخشی دیگر از نقاط دیگر تهیه میشود.

مواردی که در محل تهیه میشود.

پوست گاو، پیه، نری گاو و نخ تابیده است .

و مواردی که از خارج تهیه میشود عبارت است از :

۱) برای گیوه های تخت زیره ای رنگ ، پارچه نازک نخی، کتیرا، نخ تابیده قرقره

۲) برای گیوه های طرح جدید (تخت چرمی و پلاستیکی)

میخ پوست دباغی شده، پاشنههای لاستیکی، کف های لاستیکی، چسب، پوست ، نری گاو، پارچه نخی، موی بز.

▪ کار گیوه کشی معمولا در دو مرحله کارگاهی و خانگی انجام میشود. کارهای مربوط به تخت گیوه که کاری مردانه است معمولا در کارگاه و یا مغازه ها با ابزار گوناگون انجام میشود. در مناطق شهری کارهای مربوط به رویه گیوه توسط زنان و در خانه ها صورت میگیرد. این کار در روستاها هم به دست زنان و هم به دست مردان در خانه و قهوه خانه و اماکن عمومی در ایام فراغت انجام میشود.

▪ در کارگاههای گیوه کشی معمولا سه نفر با هم کار می کنند این سه نفر که در یک مقطع مثلثی شکل بصورت زنجیرهائی و یا تقسیم کار معین کار را شروع می کنند و به مرحله انجام میرسانند عبارتند از:

۱) پرونی paruni که از پارچه های رنگ شده فیتیله درست می کنند و نسبت به دو نفر دیگر از مهارت و تخصص کمتری برخوردار است در واقع پرونی در مرحله شاگردی گیوه کشی قرار دارد.

۲) پی کنه گیر peykanegir کسی که دارای تخصص و مهارت است و به مرحله استادی نزدیک میباشد. او بخش میانی کار و به عبارت دیگر بخش اتصال فتیلهها را انجام میدهد و تخت گیوه را برای انجام کار نهائی که به دست استاد کار انجام میگیرد آماده می کند.

۳) کلاشگر kelas ger که استاد و معمولا صاحب کارگاه است برش و پرداخت و تکمیل تخت گیوه و بط ور کلی موارد حساس و دقیق کار را انجام میدهد. مرحله دیگر اتصال رویه گیوه به تخت گیوه است و محل آن آنرا استاد کار با سوراخهائی که با درفش بوجود می آورد تعیین میکند و یک نفر دیگر که معمولا در خارج از کارگاه است این محدوده را با ریسمانی که از موی بز تابیده شده می دوزداین کار راپرگامارونی pergama runi و عامل این کار را پر کاماگیر Pergama Gir می نامند.

● ابزار کار

در کار گیوه کشی بط ور کلی از سه نیروی فشاری کششی و ضربه ای استفاده میشود و ابزارهای که در این صنعت دستی به کار میرود و جهت استفاده از این سه نیرو است و در پاره ای موارد به منظور نگهداری و مقاومت ، پا هم به کار گرفته میشود و کلیه این نیروها از طریق دست وارد میشود پا به لحاظ انعطاف پذیری جایگزین سندان میشود و بط ور کلی ابزار کار عبارت است از:

سندان چوبی ، مشته، درفش ، کوره درفش درفش ناوکش ، درفش پرگاماسم ، کوره درفش پی کنه، چسنی، پرگاما، گزن، چوب ساوچوکله، روغندان، وز، دوار گیر، گوره گیر، قوتله، چاقو، پواز، گیره پی کنه.

● مراحل مختلف ساخت :

۱) آماده کردن پوست که مراحل زیر را شامل میشود و همه کارهای آن توسط استاد کار انجام میگیرد.

▪ خیس کردن

▪ گستردن آن روی زمین

▪ خاک یا خاکستر پاشیدن روی آن که به تدریج آب پوست را می کشد و خشکش میکندکه این کار گاهی از یکماه هم بیشتر به طول می انجامد.

▪ نرم کردن پوسته رشته کردن پوست و درست کردن نسخه های باریک

▪ زدون مو از تسمه ز نرم کردن تسمه ها با پیه

۲) رنگ آمیزی پارچه

۳) تهیه فیتیله توسط شاگرد

۴) پی کنه گیر

● رنگ در گیوه

رنگ هائی که در تهیه گیوه بکار میرود عبارتند از رنگ های آبی ، قرمز، سفید، استخوانی ، سیاه رنگ های آبی و قرمز که در تخت گیوه بکار برده میشود قبلا تخت گیوهها فقط به رنگ سفید بود رویه گیوه مردانه معمولا سفید بوده وبرای بافت گیوههای زنانه از نخ های رنگین و گاه از انواع منجوق نیز استفاده به عمل می آید.

رنگ استخوانی ، رنگ پاشنه و نوک تخت گیوه به دلیل استفاده از نری گاو که بعد از خشک شدن حالت استخوانی میگیرد به رنگ استخوانی است . رنگ سیاه ، رنگ موی بز که در پر گاما به کار میرود. سیاه است این رنگ در زیر رویه قرار می گیردو هرگز دیده نمیشود. در باختران ۴ نوع گیوه معمول است :

۱) گیوه تخت آجیده

۲) گیوه تخت چرمی

۳) گیوه تخت لاستیکی

۴) گیوه رویه ابریشمی. مراکز تولید گیوه در ایران پراکنده بود و تقریبا در بیشتر نقاط کشور نشا نه هایی از تولید این محصول میتوان دید اما عمدتا مناطق مختلف باختران، استان مرکزی، فارس و... مرکز تولید انواع گیوه محسوب میشود.
 منبع: سایت تبیان زنجان