تبیان، دستیار زندگی

سلام.
سوال من در مورد انفاق میباشد،با توجه به این حدیث:

پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) می فرمایند: صدقه دادن (به غیر بستگان و ارحام) قبول نمی شود در حالی که ارحام انسان نیازمند باشند.
بحار الانوار، ج۹۳، ص ۱۴۷.

و با توجه به:
انفاق پنج گونه است:
انفاق واجب: مانند زكات، خمس، كفّارات، فدیه و نفقه زندگى كه بر عهده مرد است.
انفاق مستحب: مانند كمك به مستمندان، یتیمان و هدیه به دوستان.
انفاق حرام: مانند انفاق با مال غصبى یا در راه گناه.
انفاق مكروه: مانند انفاق به دیگران با وجود مستحق در خویشاوندان.
انفاق مباح: مانند انفاق به دیگران براى توسعه زندگى. زیرا انفاق براى رفع فقر، واجب یا مستحب است.
(تفسیر نور، ج‏1، ص 336)

اگر نیازمندی در بین خویشاوندان باشد انفاق به دیگران جایز نیست پس چرا حضرت فاطمه (س) در چنین مواردی به دیگران انفاق میكردند؟

روزى عربى مستمند كه از گرسنگى در رنج بود به خدمت پیامبر خدا صلى اللَّه علیه و آله رسیده، از درد گرسنگى به آن سرور شكوه كرد، حضرت نیز پیكى را به سراغ زنان خویش فرستاده، از آنان درخواست طعام كرد، ولى همگى گفتند: ما جز آب چیزى براى خوردن نداریم. رسول خدا طبق معمول از دیگر مسلمانان كمك خواست، كه آن مرد گرسنه را مهمان خود كنند، باز طبق معمول على علیه‏السلام اظهار آمادگى كرد و عرب را به خانه آورد و از فاطمه علیهاالسلام در این باره كمك خواست. زهرا گفت:
ما طعامى- جز به اندازه‏ى خوراك یك بچه- نداریم، ولى آن را به مهمان خود مى‏دهیم و خود در گرسنگى بسر مى‏بریم.
فاطمه علیهاالسلام با توافق امیرالمؤمنین، بچه‏ها را بدون طعام- به هر طریقى بود- خوابانید و خود نیز گرسنه ماند و على علیه‏السلام چراغ را- به بهانه معیوب بودن- روشن نكرد و در تاریكى شب از مهمان پذیرایى نمود و او را سیر كرد و به مهمان چنین وانمود كرد كه او نیز طعام مى‏خورد، تا مهمان متأثر نگردد.
شب به پایان رسید و صبح در مسجد حاضر شدند و با پیامبر خدا صلى اللَّه علیه و آله دیدار نمودند. رسول خدا از دیدن على علیه‏السلام گریه كرد و گفت:
دیشب ملائكه خدا از مهمان‏نوازى شما تعجب كردند و آیه نهم سوره‏ى حشر:
«و یؤثرون على انفسهم و لو كان بهم خصاصة»

را در حق شما نازل كردند.
(بحارالانوار، ج 41، ص 28 و ص 34، و ج 36، ص 59.)

به نام خدا
عرض سلام ودرود
و تشکر از سوال خوب شما
در باره انفاق و صدقات به طور كلی دو مسئله قابل طرح است، مسئله اول موضوع صدقه و انفاق است به این معنا كه صاحب صدقه و انفاق این قدرت را دارد كه علاوه بر تامین خود، خانواده و ارحامش از نظر پشتیبانی مالی، اگر در جایی شكافی از فقر دید كه مربوط به دیگر افراد جامعه است این قدرت را داشته باشد،آن شكاف را با صدقه و انفاق پر كند.
و اما مسئله دیگر این كه گاهی پیش می آید موضوع از حالت انفاق و صدقه كلی خارج شده منحصر به ایثار و گذشت از تنها دارایی یا غذا و خوراكی می شود كه در دسترس خود و خانواده اش قرار دارد به گونه ای كه آن مقدار تنها می تواند یك نفر را سیر كند، در این هنگام می توان با توافق خود و خانواده و فهم این موضوع كه این ایثار و از خود گذشتگی چه اندازه می تواند نزد خدای متعال ارزش معنوی داشته باشد، همه اعضای خانواده با تصمیم و توافق كلی، از حق خود می گذرند و آن را به دیگری كه به عنوان فقیر به درب منزل شان آمده اهدا می كنند.
در تاریخ بیان شده است كه نیازمندی به درب منزل حضرت فاطمه سلام الله علیها به عنوان میهمان مراجعه كرد،حضرت با توافق همسرش مولای متقیان سلام الله علیهما همه آن چیزی از طعام را كه در اختیار داشتند و به اندازه خوراك یك بچه بود، به میهمان نیازمند شان دادند و خود و فرزندانش گرسنه سر بر بالین گذاشته به خواب رفتند(1) كه با توضیح مسئله، جایی برای اشكال وجود ندارد، زیرا اقدام اهل بیت سلام الله علیهم اجمعین ایثار و از خود گذشتگی بوده است و البته نمی توان اشكال گرفت به این كه فرزندان حضرت امام علی و حضرت فاطمه سلام الله علیهما درآن هنگام كودك بوده متوجه این ایثار نمی شدند تا نتیجه بگیریم اقدام مادرشان درست نبوده است، زیرا كه سن كم اولیای الهی،از منزلت والای ایشان نمی كاهد و مانع فهم بالای ایشان نمی شود و آنان را نمی توان با فرزندان افراد عادی قیاس كرد.
و اما در باره روایت رسول خدا(ص) كه در چگونگی نحوه صحیح مصرف صدقات و انفاق فرمود:
" ابْدَأْ بِمَنْ تَعُولُ أُمَّكَ وَ أَبَاكَ وَ أُخْتَكَ وَ أَخَاكَ ثُمَّ أَدْنَاكَ فَأَدْنَاكَ وَ قَالَ لَا صَدَقَةَ وَ ذُو رَحِمٍ مُحْتَاجٌ "(2)
این روایت نیاز به توضیح دارد كه اول صدقه را از مادرت و سپس پدرت و خواهر و برادرت و بعد به طور سلسله وار از نزدیكان نزدیك تا دور ترین فامیل شروع كن! یعنی آن ها اولویت دارند و مصرف صدقه برای كسانی كه خود فامیل نسبی و بستگان محتاج دارند، قبول نیست. یعنی اگر در حالی كه فامیل نیازمند داشته باشند و به جای كمك به ایشان، به دیگران صدقه بدهند، این صدقه قبول نخواهد شد، "عدم قبولی" به معنای عدم قبولی به طور كلی نزد خدا نیست كه به هیچ عنوان ارزش نداشته باشد، بلكه این عدم قبولی به معنای نفی كمال است یعنی چنین صدقه ای جای آن صدقه كه دارای شان و منزلت است و در مقابلش پاداش فراوانی وعده داده شده است، را نخواهد گرفت، و ثواب صدقه كامل را دریافت نخواهد كرد. مانند روایتی كه می فرماید:«لا صلاه لجار المسجد الا فی المسجد » كه فرموده اند همسایه مسجد اگر نمازش را در مسجد نخواند ثواب كامل ندارد.
پی نوشت:
1. ر ك، مجلسی محمد باقر، بحارالأنوار،لبنان، بیروت، انتشارات الوفاء، سال 1404 ه ق، ج 36، ص 59 و ج 41، ص 28 و34.
2. همان، ج 93، ص 147.
موفق باشید.
منبع