تبیان، دستیار زندگی

قـرآن كـریـم كدام بازگشت به دنیا را نفى مى كند ؟ و آیا نفى این بازگشت، منافاتى با اعتقاد به رجعت دارد ؟ چرا ؟

برای پاسخ به پرسش حضرت عالی لازم است نكاتی را به عرض برسانم :

انسان موجودی است مرکب از بدن و نفس(روح). و تا انسان در عالم مادّه است بین بدن مادّی او و نفسش اتحاد برقرار است و به واسطه ی همین اتّحاد وجودی، نفس به واسطه بدن و در اثر حرکت جوهری آن و در اثر اعمال اختیاری خودِ نفس که از طریق بدن انجام می دهد، رشد می کند و مرگ یعنی قطع شدن ارتباط بین بدن مادی و نفس .

بعد از اینکه نفس از بدن مادی جدا شد(موت تحقّق یافت)، نفس در عالم برزخ با بدنی برزخی که اصطلاحاً آن را« بدن مثالی» می گویند به حیات خود ادامه می دهد. بدن مثالی، موجودی غیرمادی و در واقع باطن بدن مادی است. این بدن در زمان حیات دنیوی متّحد با بدن مادی است و قوام بدن مادی به همین بدن است و در واقع تدبیر نفس بر بدن به واسطه ی همین بدن مثالی است. به عقیده ملاصدرا و تابعین او انسان بدن لطیفتر از بدن مثالی نیز دارد که آن را بدن اخروی می گویند و انسان در آخرت با آن بدن محشور می شود. رابطه این سه بدن طولی است یا به عبارتی رابطه ظهور و بطون است. بدن اخروی یا جسم اخروی انسان از آن جهت که جمیع کمالات بدن برزخی و دنیوی را داراست عین آن دو است ولی از آن جهت که این دو بدن همه کمالات بدن اخروی را ندارند،‌ غیر آن هستند. به قول ملاصدرا جسم اخروی همان جسم برزخی و دنیوی است حقیقتا و غیر آنهاست رقیقتاً.(محمد شجاعی، معاد یا بازگشت به سوی خدا)

بنابراین معاد جسمانی از دیدگاه حکمای صدرایی با جسم لطیف اخروی است نه با جسم مادی دنیوی و به عبارت دیگر معاد، جسمانی است نه مادی. ـــ ماده غیر از جسم است جسم بدون ماده می تواند باشد ولی ماده بدون جسم نمی تواند باشد، توجه: ماده و جسم در اصطلاح فلسفه غیر از اصطلاح علم فیزیک است ـــ جسم اخروی از هر حیث مثل بدن مادی است ولی مجرد از ماده است. در مقابل این دیدگاه، دیدگاه اکثر متکلمین است که معتقدند جسم اخروی همان جسم مادی و عنصری است.(معاد از دیدگاه امام خمینی ؛ ص 234 – 247)

جهت مطالعه بیشتر به كتاب زیر رجوع کنید:

رجعت از دیدگاه عقل، قرآن، حدیث؛ حسن طارمی

با این بیان روشن می شود كه قرآن كریم بازگشت از عالم آخرت و عالم مثال (برزخ) به عالم ماده را نفی می كند یعنی كسی كه به فعلیت رسیده بازگشت به عالم ماده كه عالم قوه است ممكن پذیر نیست . و این سخن با رجعت منافاتی ندارد چون بسیار كمی از انسان ها با اجل حتمی از دنیا می روند و معمولا افراد با اجل معلق از دنیا می روند چنین افرادی چون به فعلیت نرسیده اند فلذا امكان بازگشت آن ها به دنیا ( عالم ماده و قوه) وجود دارد ولی كسانی كه به فعلیت رسیده اند امكان بازگشت وجود ندارد .

در قرآن کریم شواهد فراوانی وجود دارد که اصل بازگشت مردگان را به دنیا تأیید می کند مثل رجعت اصحاب کهف، رجعت مردگانی که بدست حضرت عیسی(ع) زنده می شدند و نیز رجعت گروهی از بنی اسرائیل که به قهر الهی و توسط رعد و برق مردند و دوباره زنده شدند و نیز جریان زنده شدن حضرت عزیر و زنده شدن پرندگانی که حضرت ابراهیم آنها را سر برید و قطعه، قطعه کرد. از نظر فلسفی نیز بازگشت روح به بدن، ممکن است، البته به این شرط که شخص با اجل حتمی نمرده باشد و کمتر انسانی است که با اجل حتمی بمیرد.