تبیان، دستیار زندگی

سلام دوستان امیدوارم که مورد توجهتون قرار بگیره اگه نکته ی قابل توجهی از قلم افتاده لطفا به تکمیل این مبحث کمک کنید:

نویسنده : آیت الله العظمی مظاهری

توجه :

زائران گرامی که به سفر حج تمتع یا عمره مفرده مشرف می شوند، قبل از هرچیز باید به عظمت و معنویت این سفر روحانی، توجه داشته باشند. توجه به اینکه به چه سفری می روند واین سفر عرفانی چه برکات و فوائدی را می تواند برای آنان به همراه داشته باشد، ضروری است. «توجه داشتن و غافل بودن»، اولین گام در سیر و سلوک است. بدین ترتیب زائر خانه خدا باید با هوشیاری و توجه کامل، از فریضه انسان سازحج، کمال بهره برداری را بنماید تا علاوه بر اینکه عبادت او مورد پذیرش حضرت حق واقع شود، پیشرفت قابل ملاحظه ای نیز در سیر و سلوک داشته باشد.

تفکر :

سفر معنوی حج، فرصت بسیار مناسبی برای تفکر است. تفکر، در آموزه های دینی از اهمیت والایی برخوردار است. خداوند تعالی، در آیات متعددی از قرآن کریم، فلسفه نزول قرآن را، تفکر بر می شمارد. چنانکه در آیات متعددی، انسان را به سبب بی توجهی و عدم تفکر مواخذه می کند. هم چنانکه در آیات متعددی، تفکر را ویژه انسان های خردمند و خردپیشه می داند.
انسان باید با سلاح تفکر به مبارزه با شیطان بپردازد. خصوصاً کسی که به حج مشرف می شود باید بیش از دیگران خود را به سلاح تفکر مجهز نماید. گاهی اوقات عدم تفکر موجب می شود حج گزار از ناحیه ی عباداتی که انجام می دهد، فریب شیطان را بخورد. اساساً کسی که اهل تفکر نباشد، نمی تواند توجه و آگاهی پیدا کند و به ورطه غفلت کشانده می شود. بنابراین زائر خانه خدا باید در شبانه روز،ساعتی یا ساعاتی را به تفکر اختصاص دهد و با خود بیندیشد که هدف از خلقت او چیست؟ برای چه در این دنیا آمده است؟ و به کجا خواهد رفت؟ باید در مورد حرکتی که به سوی خدا دارد فکر کند. به زاد و توشه ای که در این راه پر مشقت لازم دارد، بیندیشد. در مورد اسرار و رازهای شگفت نهفته در فریضه انسان سازحج تفکر کند تا اعمالی که به جا می آورد علاوه بر صحت فقهی، از حقیقت و کمال معنوی نیز برخوردار شود و دارای صحت اخلاقی نیز باشد و مقبول درگاه پروردگار متعال گردد.

محاسبه نفس :

کسی که می خواهد به حج یا عمره مشرف شود، باید قبل از سفربه محاسبه نفس بپردازد. یعنی از اعمال و احوال خود، بازرسی دقیقی به عمل آورد و بنگرد که آیا عباداتی نظیر نماز، روزه، خمس، صله رحم ونیکی به دیگران و سایر عبادات را به نحو صحیح انجام داده است؟ آیا اموال و دارایی او حلال است؟ آیا دیگران به ویژه نزدیکان و وابستگان او از وی راضی هستند؟ و بدین صورت قبل از سفر به سوی خداوند متعال، متوجه اعمال خویش گردد و ضمن محاسبه آن اعمال با خود بیندیشد که اگر به جای سفر حج، به عالم برزخ وارد می شد، وضع او چگونه بود؟
«یا ایها الذین امنو اتقو الله و لتنظر نفس ما قدمت لغدٍ و اتقوا الله ان الله خبیرٌ بما تعملون - ای کسانی که ایمان آورده اید، تقوای الهی پیشه کنید و هر کس باید بنگرد که برای فردا، چه عملی پیش فرستاده است. تقوای الهی پیشه کنید که خداوند به اعمال شما آگاه است.» (حشر/18).
بنابراین آیه شریفه، هر انسانی باید بنگرد که آیا در محضر خداوند قادر می تواند پاسخگوی رفتار، گفتار و کردار خویش باشد؟ و سپس براین اساس به اصلاح اعمال خود بپردازد و سعی کند خداوند متعال و بندگان خداوند را از خود راضی نموده و آنگاه آماده سفر حج یا عمره شود و به تعبیر زیبای امیرمومنان (ع): «به حساب اعمال نفس خود رسیدگی کنید و از آن بخواهید که وظایف و مسئولیت های خود را انجام دهد و ازآنچه رفتنی و تمام شدنی است برای آنچه ماندنی و جاودان است بهره برگیرد، و پیش از آنکه برانگیخته شوید، توشه راه و سفر را بردارید وخود را آماده و مهیا سازید.» (غررالحکم، 4779)

توبه :

کسی که می خواهد عازم مکه شود، نباید در نامه اعمال خود، هیچ گناهی را باقی گذارد. «یا ایها الذین امنوا توبوا الی الله توبه نصوحاً- ای کسانی که ایمان آورده اید! به درگاه خداوند توبه کنید؛ توبه ای نصوح و خالصانه.» (تحریم /8) اگر زائر خانه خدا قبلاً از شیطان و هواهای نفسانی پیروی کرده و مرتکب گناه شده است، قبل از تشرف به حج شایسته است که از معاصی گذشته توبه نماید و در برابر رحمت خداوند رحمان و رحیم شرمسار و خجالت زده باشد. و مطمئن باشد که اگر واقعاً توبه نماید، خداوند گناهان او را می آمرزد و پرونده سیاه و پر از گناه او را به پرونده ای روشن و درخشان - که صفحه اول آن مزین به توبه است - مبدل می سازد:
«الا من تاب و آمَنَ و عمل عملاً صالحاً فاولئک یبدل الله سیئاتهم حسناتٍ و کان الله غفوراً رحیماً- کسانی که توبه کنند و ایمان آورند و کارهای شایسته انجام دهند، خداوند بدی هایشان را به نیکی ها تبدیل می کند و خداوند آمرزنده و مهربان است.» (فرقان/70) و انجام حج یا عمره با چنین پرونده درخشانی بهتر و بیشتر مورد قبول خداوند واقع می شود، چرا که بنابر فرموده رسول خدا (ص) «نزد خداوند هیچ چیز محبوب تر از مرد یا زن توبه کننده نیست». (بحارالانوار، ج6، ص 21)

اجتناب از گناه :

پس از آنکه زائر خانه خدا از گناهان گذشته خود توبه کرد و مشرف به سفر حج یا عمره شد، باید مراقبت و مواظبت کامل ازاعمال و رفتار خود داشته باشد. از هرگونه گناه و معصیتی اجتناب نماید و خداوند سبحان را ناظر براعمال خود ببیند. نکته مهمی که باید توجه داشت این است که اگر کسی متّقی شود و تقوا را در عمق جان خود رسوخ دهد، بنابر فرمایش قرآن کریم به مقام فرقان دست می یابد. یعنی حالتی در او به وجود می آید که ناخودآگاه بین حق و باطل تمیز می دهد و الهامات رحمانی را از وسوسه های شیطانی تشخیص می دهد. و به این ترتیب می تواند وظیفه و مسئولیت «مراقبه» را به خوبی انجام دهد. چنین کسی وقتی درمراسم حج و عمره، لبیک می گوید، می تواند پاسخ دلنشین خداوند متعال را باگوش دل و جانِ خویش بشنود. بنابراین زائرخانه خدا باید متقی شود و توجه داشته که گناه موجب سقوط و ظلمت است و این ظلمت، مانع رسیدن رحمت خداوند متعال به او می شود. از این رو باید از همه گناهان مخصوصاً گناهانی نظیر سوء ظن، بداخلاقی، غیبت، تهمت، استهزاء، سخن چینی، اهانت و ... پرهیز کند و اگر خدای نخواسته گناهی برای او پیش آمد، فوراً به فکر جبران و تدارک آن باشد، یعنی از رحمت خداوند مایوس نشود و مجدداً توبه نماید و با حفظ توبه مایوس نشود و مجدداً توبه نماید و با حفظ توبه خود مراقبت کند که در سراشیبی گناه واقع نشود. گناه متعدد و گناه روی گناه و خصوصاً توجیه گناه، آدمی را سیاه بخت و حج و عمره او و بلکه همه اعمال او را ضایع خواهد کرد.

ذکر :

دوام ذکر واستمرار ارتباط با خداوند متعال و قطع ارتباط با غیرخداوند، در این سفر معنوی از اهمیت فراوانی برخوردار است. چرا که باعث می شود، انسان مورد توجه خداوند واقع شود «فاذکرونی اذکرکم- مرا یاد کنید تا شما را یاد کنم.» (بقره /152) کسی که به حج یا عمره مشرف می شود باید دنیا و تعلقات دنیوی و مادی مربوط به آن را رها کند و دائماً در حالت ذکر و به یاد خداوند سبحان باشد و او را تحمید و تسبیح نماید و به این وسیله، آمادگی و آرامش لازم برای درک معنویت حج و عمره را به دست آورد و از اضطراب ها و تشویش های مادیت و دنیاگرایی رهایی پیدا کند. نماز و دعا و تلاوت قرآن در ایجاد و استمرار این ارتباط و حالت ذکر، نقش برجسته ای دارد. بنابراین حج گزار نباید از خواندن نماز اول وقت و نماز شب و سایر نمازهای مستحب غافل شود. و نیز نباید از تلاوت قرآن غفلت نماید و دست کم در این سفر روحانی، یک دوره قرآن کریم را تلاوت و ختم نماید و در مفاهیم و آیات شریفه، تا حدی که برای او ممکن است دقت و تدبر کند و چنانکه رسول خدا (ص) فرموده اند: «علیک بتلاوه القران و ذکر الله کثیراً فانه ذکر لک فی السماء ونور لک فی الارض - برتو باد به تلاوت قرآن و بسیاری ذکر و یاد خداوند؛ زیرا که آن در آسمان برای تو نام و آوازه خواهد بود و در زمین موجب نور و روشنایی برای توخواهد شد.» (الخصال، ص 525).
البته نکته مهم در مساله «ذکر»، توجه به حقیقت ذکر است. رسول خدا (ص) دراین باره می فرماید: «من اطاع الله عز و جل فقد ذکر الله و ان قلت صلاته و صیامه و تلاوته للقرآن - هر کس خداوند را اطاعت و فرمانبرداری کند، به درستی که ذکر خدا کرده است، هر چند نماز خداوند و روزه گرفتن و قرآن خواندنش، اندک باشد.» (بحارالانوار، ج77، ص 86) و باید توجه داشته باشیم که روی گردانی از یاد و ذکر خداوند تعالی آثار و تبعات وحشتناک و شکننده ای دارد که مهم ترین آن، همنشینی و همراهی شیطان با انسان است: «و من یعش عن ذکر الرحمن نقیض له شیطاناً فهو له قرین- هر کس از یاد خداوند رحمان، روی گرداند، شیطانی را بر او می گماریم تا همدم و همراه او باشد.» (زخرف/36)

دعا :

دعا، مغزعبادات و خواسته و محبوب الهی و بهترین عبادت و کلید رستگاری و چراغ تاریکی و سلاح مومن و قائمه دین و به تعبیر بلند قرآن کریم، وسیله جلب توجه خداوند تعالی است: «قل ما یعبوا بکم ربی لولا دعاوکم ...- بگو اگر دعای شما نباشد، پروردگارم هیچ اعتنایی به شما نمی کند» (فرقان/77)
و حتی امام باقر (ع) در پاسخ به این سئوال که زیاد تلاوت قرآن کریم بهتر است یا زیاد دعا کردن؟ با استناد به همین آیه شریفه فرمودند: دعا کردن. (بحار الانوار، ج93، ص 299) بهترین دعاها که باید در مواقع استجابت دعا به آن اهمیت داده شود، دعا برای ظهور و فرج حضرت ولی عصر «ارواحنافداه» است که استجابت همه دعاهای دیگر را نیز در بر دارد بعد از آن می توان به دعا برای عافیت، حسن عاقبت، کسب تقوا، رفع صفات رذیله و تقرب الی الله به عنوان بهترین دعاها اشاره نمود. همچنین زائران گرامی باید دعا برای دیگران را مقدم بر دعای برای خود بدانند و برای رفع گرفتاری ها و رنج های شخصی و اجتماعی مومنان دعا نمایند. امام صادق (ع) نقل فرموده اند که حضرت زهرای اطهر (س) هرگاه به دعا بر می خاست، برای مردان و زنان مومن دعا می کردند و برای خودشان دعا نمی فرمود. در این باره از آن حضرت سئوال شد حضرت زهرا (س) فرمودند: اول همسایه سپس خانه. (بحارالانوار، ج93، ص 388).

توسل :

توسل به عترت طاهره (س) وسیله ارتباط با خداوند است: «یا ایها الذین امنوا اتقوا الله و ابتغوا الیه الوسیله- ای کسانی که ایمان آورده اید! تقوای الهی پیشه کنید و برای تقرب ونزدیکی به او، وسیله و واسطه بجویید.» (مائده/35) و رسول خدا (ص) هم فرموده اند: «امامان و رهبران این امت از نسل حسین بن علی (ع) هستند. هر که آنان را اطاعت کند، خدا را اطاعت کرده وهر که آنان را نافرمانی کند، خداوند را سرپیچی کرده است. آنان دستگیره محکم اند و آنان وسیله تقرب و نزدیکی به خداوند عزوجل هستند» (عیون اخبار الرضا (ع)، ج2، ص 52) بنابراین باید با توسل به واسطه اهل بیت (ع) به درگاه خداوند رفت. توسل به آن ذوات مقدس در استجابت دعا و استغفار و قبولی حج و عمره تاثیر فراوانی دارد و ازبرترین توسلات، دعا و استغفار در مراقد و مزارات مطهر آنان است که در حقیقت دعا و استغفار در محضر آن ها است. ازاین رو به زائران محترم توصیه می شود خصوصاً زمانی که در مدینه منوره به سر می برند، از توسل به حضرات معصومین (ع) غفلت نمایند.

اخلاص :

حج و عمره باید تنها و تنها، برای رضا خداوند متعال به جا آورده شودو هیچ رنگی جز رنگ خدا که بهترین رنگ هاست نداشته باشد. کسی که به مکه می رود باید ناخالصی ها را از نیت و قصد خود پاک کند و حج یا عمره خود را فقط برای اطاعت فرمان الهی انجام دهد. چراکه اگر غیر از این باشد، به تعبیر رسول خدا (ص) مورد قبول خداوند واقع نخواهدشد: «اذا عملت عملاً فاعمل لله خالصا لانه لا یقبل من عباده الاعمال الا ما کان خالصاً- هرگاه عملی را انجام دادی، آنها را تنها برای خداوند انجام ده، زیرا او تنها، اعمالِ خالص بندگانش را می پذیرد.» (بحارالانوار، ج77، ص 103).
اگر حج یا عمره کسی جنبه تفریحی پیدا کند یا برای به دست آوردن عنوان و شهرت یا برای تجارت و استراحت و مانند این ها باشد، یا تکرار آن از شان او بالاتر باشد، حقیقتِ عبادیِ خود را از دست می دهد و به ظاهری بدون مغز و قالبی پوچ تبدیل می گردد و به این ترتیب نابود می گردد و به تعبیر امیرمومنان (ع): «ضاع من کان له مقصد غیرالله- هر کس مقصد و هدفی غیر از خداوند داشته باشد، ضایع و تلف و نابود می شود. (غررالحکم، 5907)
بنابراین شایسته است مومنین به جای حج استحبابی متعدد یا عمره های مکرر، از همنوعان به ویژه بستگان ونزدیکان خویش دستگیری کنند و آنان را در مشکلات و رنج هایشان یاری نمایند.

اغتنام فرصت :

شایسته است زائران گرامی در این مدت کوتاه، فرصت ها را غنیمت دانسته و از دست ندهند و نسبت به حضور همراه با توجه و ادب در حرم های شریفه و انجام اعمال و مستحبات مکه مکرمه و مدینه منوره و احیاء و شب زنده داری در ایام حج و عمره غفلت نورزند و وقت خود را به بطالت نگذرانند و به جای حضور بیش از اندازه در بازار و محل اقامت و مکان های دیگر، به عبادت در حرمین مشغول باشند. و از برکات معنوی آن دو مسجد شریف بهره بگیرند و فرصت کوتاه و زودگذراین سفرمعنوی را غنیمت بشمارند و از آن به خوبی بهره برداری نمایند. امیر مومنان (ع) می فرمایند: «انتهزوا فرص الخیر فانها تمر مر السحاب- فرصت های خوب را دریابید، زیرا فرصت ها همچون ابر می گذرند.» (غررالحکم، 2501)