تبیان، دستیار زندگی

کم نیستند کودکانی که به والدینشان دروغ می‌گویند. آنها در واقع از ابتدا دروغگو نبوده‌اند، اما به مرور دریافته‌اند که راستگویی برخلاف آن‌که در ظاهر به عنوان یک رفتار خوب تلقی می‌شود، اما در برخی موارد باعث خشم و انتقاد والدین می‌شود.

گاهی نحوه بیان و برخورد والدین و مربیان با کودک، او را به دروغ گفتن وامی‌دارد و به او دروغگویی را می‌آموزد.

یعنی وقتی والدین به کودکی که مرتکب عمل خلافی شده، اصرار می‌کنند که او این کار را انجام نداده، بلکه دیگری مثلاً همسایه یا دوست یا برخی موجودات خیالی سبب آن بوده‌اند، نه‌تنها فرزندشان را به دروغگویی تشویق می‌کنند، بلکه او را به گریز از قبول مسئولیت رفتارش نیز وامی‌دارند.

دکتر بهروز بیرشک، روان‌شناس و عضو هیات علمی دانشگاه تهران در گفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید: دروغ گفتن یکی از رفتارهای متداول کودکان چهار پنج ساله است که از نظر اخلاقی نباید مورد قضاوت قرار بگیرد، اما نسبت به علت آن، به این دلیل که به یک عادت تبدیل می‌شود، نباید بی‌توجه بود. کودکان در این سن و سال معمولاً به دو دلیل دروغ می‌گویند که نخستین علت آن خیالپردازی است و دلیل دیگر آن، نوع رفتار والدین و تائید و تشویق خودآگاه یا ناخودآگاه فرزندانشان به دروغگویی است.

دروغ‌های مصلحتی

برخی والدین، ناخواسته با نسبت دادن کارهای اشتباه فرزندشان به دیگری یا حتی یک موجود خیالی، دروغ‌گفتن و مسئولیت‌پذیر نبودن را به کودکشان آموزش می‌دهند. گاهی حتی فرزندانشان را به دلیل راستگویی‌اش در مواردی که منافعش به خطر می‌افتد، مورد سرزنش و تنبیه قرار می‌دهند.

روان‌شناسان معتقدند که بسیاری از کودکان برای نخستین بار در زندگی‌شان با رفتاری به نام دروغ گفتن آشنا می‌شوند. این نوع دروغ گفتن، همان رفتاری است که بزرگ‌ترها آن را به حساب دروغ مصلحت‌آمیز می‌گذارند تا به جای نتیجه بد، نتیجه خوب بگیرند.

دکتر بیرشک با تأکید بر این‌که بزرگ‌ترین وظیفه پدر و مادر، آموزش راستگویی به فرزندشان از طریق رفتارهای معمول خود در خانواده است، می‌گوید: کودک از سنی که مهارت‌های ارتباطی را می‌آموزد، باید درک کند که والدینش از راستگویی و صداقت او خوشحال می‌شوند و دروغ و دروغگویی را به هر شکل دوست ندارند. در بسیاری موارد، عملکرد پدر و مادر به گونه‌ای است که دروغ گفتن در آن کاملاً نفی نمی‌شود، مثلاً به کودک می‌گویند اگر کسی تلفن زد به دروغ بگوید در خانه نیستند یا در مدرسه به معلمش به دروغ بگوید دلیل غیبتش بیماری بوده است.

کمبود، نگرانی و ترس

بررسی‌های روان‌شناسان کودک نشان داده است که نیاز به جلب توجه، رقابت با دیگر کودکان یا خواهر و برادر، برای دریافت تائید از طرف والدین و از آن مهم‌تر، ترس از بزرگ‌ترها از عوامل اصلی دروغگویی به شمار می‌رود.

همچنین کودکانی که نسبت به دوستان و اطرافیان خود احساس کمبود می‌کنند، ممکن است برای جبران کمبودها در زمینه‌های گوناگون نظیر شغل والدین، محل سکونت، وضع تغذیه، دوستان، تفریحات و سفرها به دروغ متوسل شوند و نگرانی‌های خود را از بابت این کمبودها در پوششی از دروغ کاهش دهند.

دکتر بیرشک با تأکید بر این‌که اگر کودک به سبب راستگویی تنبیه شود، در آینده برای نجات و رهایی از مجازات به دروغگویی متوسل می‌شود، می‌افزاید: والدین و مربیان باید از هر کودک انتظاراتی داشته باشند که با واقعیات و امکانات او منطبق است، در غیر این صورت، دروغگویی کودک تقویت و تشدید خواهد شد.

مسأله مقایسه کودک با خواهر و برادرش یا دیگر کودکان از رفتارهای اشتباهی است که می‌تواند انگیزه برای جلب توجه و مورد تائید قرار گرفتن به عنوان فرد بهتر در خانواده را از طریق دروغگویی تشدید کند.

این روان‌شناس تأکید می‌کند: آنچه شخصیت کودک را شکل می‌دهد، ارزیابی او از اعمال و گفتاری است که ازسوی والدین و سپس از سوی مردم جامعه می‌بیند. کودک در خانواده و جامعه با رفتارهای متناقضی روبه‌رو می‌شود؛ رفتارهایی که در برخی موارد ارزش‌ها را به ضدارزش تبدیل می‌کند و به ضدارزش‌ها هم پاداش می‌دهد.

فرزندی راستگو داشته باشیم

والدین برای این‌که فرزندان خود را راستگو تربیت کنند باید نسبت به اعمال خود و نیز در ارتباط خود با دیگران دقت کنند. فضایی که در آن پدر و مادر بسیار مراقب عملکردشان هستند، یعنی از هم چیزی را پنهان نمی‌کنند یا حداقل در مقابل کودک، تاکید به پنهانکاری نمی‌کنند، بر اساس صداقت و ارزش‌دادن به راستگویی بنا می‌شود.

دکتر بیرشک با نفی برخوردهای خشن با کودک به دلیل عمل اشتباهی که به آن معترف است، می‌گوید: اگر کودکی به دلیل ترس از تنبیه نتواند صادقانه از اشتباهش با پدر و مادر یا مربی‌اش صحبت کند، به دروغگویی گرایش پیدا می‌کند. به بیان دیگر تشویق و تنبیه در خانواده باید در قالبی درست صورت بگیرد.

همچنین در صورت مشاهده دروغ، والدین و مربیان نباید دچار شتابزدگی شوند و کودک را تنبیه کنند، بلکه برای بازداشتن کودک از دروغگویی و اصلاح رفتار او باید روشی متناسب با موقعیت، سن و درک کودک انتخاب شود.

برای پیشگیری و درمان دروغگویی، والدین و مربیان باید واقعیات را بپذیرند و برای شنیدن موارد شیرین و تلخ از طرف کودکان آماده شوند و با رفتار خود به کودک بیاموزند که گفتن واقعیات به هر صورتی که باشد مقبول است و موجبات تنبیه و آزار کودک را فراهم نخواهد کرد. اگر کودک پی ببرد که والدین و مربیان او را برای دروغگویی تشویق و برای راستگویی تنبیه نمی کنند به تظاهر در رفتار و جعل واقعیت نخواهد پرداخت، همچنین والدین و مربیان باید از طرح پرسشهایی که کودک به آنها به احتمال قوی پاسخ نادرست خواهد داد خودداری کنند. در صورت مشاهده دروغ، والدین و مربیان نباید شتابزده عمل کنند و به تنبیه کودک مبادرت ورزند. برای بازداشتن کودک از دروغگویی و اصلاح رفتار آنان باید روش برخورد باتوجه به موقعیت انتخاب شود که برخی از روشها به اختصار عبارت است از:

۱) نشــــــان دادن ارزش راســـــت گفتــــن :
در وهله اول کودک باید دریابد که دروغگویی کار نادرست و ناپسند و راستگویی عملی باارزش و پسندیده است. کودک باید ارزش راست گفتن را درعمل تجربه کند. والدین و مربیان نباید در برابر دروغهای کودکان برآشفته شوند و او را کتک بزنند. بیان نتایج زشت و تلخ دروغگویی به صورت داستان برای آنها می تواند در آموزش عواقب تلخ دروغگویی مفید واقع شود. همچنین اگر والدین و مربیان، کودک را در خلوت ( نه در جمع ) در جوی محبت آمیز و پرعطوفت با مضرات و نتایج دروغگویی آشنا سازند و به پند دادن او بپردازند، در جلوگیری و نیز درمان دروغگویی می تواند مؤثر باشد.
۲) اجــــازه بیان احساســـات :
کودک باید احساسات خود را آزادانه ابراز کند و در صورتی که بیان احساسات، باعث آزار و اذیت اطرافیان شود باید به کودک آموخت که به تدریج این احساسات را جایگزین احساسات خوشایند سازند و نباید برای احساساتش تنبیه شود. برای نمونه اگر کودکی از برادر کوچکش خوشش نمی آید، باید به او اجازه داده شود که احساساتش را بیان کند، پس از شنیدن نظر کودک، والدین باید ضمن تحلیل رفتار خود با کودک و یافتن علل پیدایش چنان احساسی به راهنمایی کودک و تغییر رفتار و احساسات او مبادرت ورزند. در مواردی که کودک مرتکب کار خطایی شده ولی راست می گوید، باید به ملایمت و به طور صحیح به او تذکر داده شود که رفتارش درست و پسندیده نیست و باید آن را تغییر دهد. هشدار به کودک، همدردی با او در مواردی که لازم است، نادیده گرفتن حرفهای کودک و بی توجهی به آنها از روشهایی است که در مواقع مشخص می تواند برای پیشگیری و درمان دروغگویی کودکان استفاده شود.
۳) تعـــــــدیل انتظارات از کــــــودکان :
والدین و مربیان باید از هر کودک انتظاراتی داشته باشند که با واقعیات و امکانات او منطبق است در غیر این صورت، دروغگویی کودک تقویت و تشدید خواهد شد. چون کودک توان عملی ساختن خواسته های اطرافیان را ندارد به گفتن دروغ متوسل می شود بنابراین از کودک باید انتظارات در حد توانش داشته باشیم.

با نام خدا و سلام

مطلب مفیدی بود ممنون از شما