تبیان، دستیار زندگی

بر گرفته از  http://www.daneshsara.net/economy/eghtesad-eslami.html


عرصه اقتصاد یكی از موثرترین عرصه ها در زندگی بشر بوده و هست. این عرصه از ابتدایی ترین نیازهای بشر تا عالی ترین مفاهیم انسانی همچون عدالت اجتماعی را در بر می گیرد. نظام اقتصادی اسلام با چهره ای متمایز از سایر نظام های اقتصادی دنیا ، در صورتی كه به طور دقیق اجرا شود قابلیت حل بحران های اقتصادی و مشكلات فرا روی جوامع اسلامی را دارد.

اهداف: در این نگاشته با هدف اثبات دانش مداری نظام اقتصادی اسلام به برخی از راه حل هایی كه این نظام برای رفع چالشها و مشكلات اقتصادی جامعه ارائه كرده است ، می پردازیم.

خلاصه مطالب: این نگاشته مشتمل بر یك مقدمه و سه محور كلی است. نگارندگان در ابتدا با بررسی ویژگیهای اقتصاد اسلامی بر دانش مداری به عنوان مهمترین شاخصه این نظام تاكید می كنند. محور دوم بحث، به عوامل توسعه اقتصادی از دیدگاه اسلام می پردازد و اهتمام به علم و دانش را به عنوان مهمترین عامل توسعه اقتصادی بر می شمارد. و در آخرین مرحله دانش مداری را به عنوان مهمترین عامل توسعه مورد بررسی قرار می دهد.

یكی از مهمترین عرصه های زندگی بشر ، مقوله اقتصاد و پیشرفت های اقتصادی است كه تاثیر به سزایی در شكوفایی و بالندگی جوامع دارد. فقر و ركود اقتصادی تبعات زیان باری برای یك جامعه در پی دارد.

ضعف اقتصادی پویایی ، رشد و تعالی فرد و جامعه را متوقف ساخته و مانع باروری اندیشه های بلند و متعالی می گردد.

اسلام به عنوان یك دین جامع و فراگیر توجه ویژه ای به مقوله اقتصاد دارد , اقتصاد اسلامی به عنوان اقتصادی دانش مدار و پویا، توان بالقوه ای برای پیشرفت در بین مسلمین به شمار می آید.

تجربه چهار قرن نخستین مسلمان نشان می دهد كه اسلام افزون بر این كه طرفدار رشد و تمدن است توانایی این كار را هم دارد به طوری كه ویل دورانت می گوید: تمدنی شگفت انگیزتر از تمدن اسلامی وجود ندارد، اگر اسلام طرفدار ثبات و جمود و یك نواختی می بود باید جامعه را در همان حد اول جامعه عرب نگاه می داشت.

در نظام اقتصادی اسلام افزون بر این كه تامین رفاه عمومی و زدودن فقر از سطح جامعه از اهداف نظام به شمار می رود، رسیدن به اقتدار و استقلال اقتصادی نیز مستلزم وجود اقتصادی شكوفا و در حال رشد است.

تصور برخی از دین اسلام این است كه آموزه های این دین پیروان خود را به آخرت گرایی و گریز از دنیا دعوت كرده است و همین را سبب عقب ماندگی كشورهای اسلامی دانسته اند. این در حالی است كه آیات و روایات فراوان و سیره پیشوایان معصوم نیز سعادت اخروی را از مسیر دنیا معرفی كرده و برای رفاه دنیوی انسانها در كنار سعادت آخرت آنها برنامه ریزی نموده است. به طورمثال: خداوند كسانی كه از نعمت های او جلوگیری می كنند سرزنش می كند و می فرماید: ((قل من حرم زینه الله التی اخرج لعباده و الطیبت من الرزق)) ای پیامبر بگو: ((زیورهایی را كه خدا برای بندگانش پدید آورده، و نیز روزیهای پاكیزه را چه كسی حرام گردانیده؟)) .

نظام اقتصادی اسلام با ویژگی های خاص و منحصر به فرد خویش، توان بالقوه عمیقی را برای رشد و توسعه اقتصادی فراهم آورده است.

ویژگی های اقتصاد اسلامی:
روش اقتصادی اسلام بر سه اصل مهم استوار است و به كمك همین اصول از اقتصاد سرمایه داری و سوسیالیستی متمایز می گردد:

الف: اعتقاد به مالكیت خصوصی و عمومی: بر خلاف نظام اقتصادی سرمایه داری و سوسیالیستی در اسلام انواع مختلف مالكیت همزمان و با هم قابل قبول است . زیرا از دیدگاه اسلام مالكیت خصوصی ، عمومی و دولتی قابل پذیرش و معتبر است.

نظریه اقتصادی اسلام از زیربنای فكری و عقیدتی این مكتب سرچشمه می گیرد كه بخت و بررسی این موارد از حد این نگاشته خارج است.

ب : آزادی اقتصادی در محدوده ای مشخص: آزادی اقتصادی از نظر اسلام در چهارچوب ارزشهای اخلاقی و معنوی محترم است لذا اسلام مانند نظام اشتراكی آزادی را نفی نمی كند و مانند نظام سرمایه داری آن را نامحدود نمی داند. بلكه به مردم اجازه می دهد تا در راستای آرمان های بلند الهی از آزادی اقتصادی به عنوان وسیله ای برای پیشرفت و تكامل استفاده كنند.

ج: عدالت اجتماعی: عدالت اجتماعی از نظر اقتصاد اسلامی با تامین زندگی متوسط اجتماعی برای فقر او جلوگیری از انباشته شدن بیش از حد ثروت در دست اغنیاء تحقق می یابد.

نظام توزیع ثروت در اسلام به نحوی پی ریزی شده است كه قادر است عدالت اجتماعی را در جامعه پیاده نماید. در اولین خطبه رسول اكرم (ص) پس از تشكیل حكومت اسلامی مطالبی آمده است كه اهتمام اسلام به عدالت اجتماعی را نشان می دهد. رسول اكرم (ص) در آن خطبه مردم را به انفاق تشویق می فرماید و لو به اندازه نصف خرما باشد و سپس بین انصار و مهاجرین عقد اخوت برقرار می نماید.

در یك نگاه جامع تر می توان اقتصاد اسلامی را اقتصادی واقع گرا، اخلاق گرا و دانش مدار دانست.

اقتصاد اسلامی را به این دلیل ، اقتصادی واقع گرا می دانیم كه اهداف آن با فطرت و طبیعت آدمی سازگار است به گونه ای كه آدمی بدون اكراه و اجبار آن را می پذیرد. رمان ها و اهداف اقتصاد اسلامی ، اموری قابل تحقق و واقعی هستند، در نتیجه صرفا به راهنمایی و نصیحت بسنده نمی كند و در تمام مراحل برای تحقق اهداف خویش تدابیر عملی اندیشیده است.