تبیان، دستیار زندگی

نوشته ی پیرمحمد ملازهی روزنامه اعتماد 4/6/91

ملاعمر، رهبر طالبان به مناسبت عید سعید فطر، پیامی منتشر کرد که برخی قسمت های آن از جمله اینکه مذاکره با امریکا نیز دور از تصور نیست حدس و گمان های بسیاری را پدید آورد. اما آنچه در متن پیام ملاعمر آمده با آنچه منتشر شده کمی تفاوت دارد: ملاعمر در پیامی که به مناسبت عید فطر منتشر کرد، بیان کرده: «ما با امریکایی ها در ارتباط با تبادل اسرا مذاکره می کنیم.» این بدان معناست که طالبان تنها حاضر است بر سر چندین تن از نیروهایش که در بگرام یا گوانتانامو زندانی هستند مذاکره کند. این پیام ملاعمر به اشتباه انعکاس پیدا کرد و بسیاری تحلیل شان این بود که ملاعمر قصد دارد با امریکایی ها بر سر آینده افغانستان مذاکره کند.

در هر حال این مساله که طالبان خواهان مذاکره هستند، خیلی عجیب نیست چراکه آنها امریکا را طرف مذاکره خودشان می دانند نه دولت حامد کرزای را. به همین دلیل حرف شان این است تا زمانی که نیروهای خارجی به طور کامل افغانستان را ترک نکنند هیچ گونه مذاکره یی با دولت افغانستان نخواهند داشت. معنی این حرف ملاعمر این است که طرف آنها امریکاست نه دولت افغانستان. بنا براین طالبان نفس مذاکره را در قطر پذیرفته اما یکسری شرط و شروط دارد که در وهله نخست مساله آزادی پنج تن از رهبران اصلی شان است که در بگرام هستند. بحث دیگر طالبان، خروج کامل امریکایی‎هاست. یعنی طالبان موافق نیست که بخشی از نیروهای امریکایی از افغانستان خارج شود و بخشی دیگر در پایگاه‎های نظامی این کشور باقی بمانند. البته بعید به نظر می رسد که امریکا با این مساله موافقت کند. طالبان اعلام کرده پس از خروج نیروهای امریکایی از این کشور با دولت کرزای یا هر دولت دیگری که روی کار بیاید مذاکره خواهد کرد و مساله را به صورت بین افغانی حل و فصل می کند. صحبت بر سر حل مساله به صورت بین افغانی یک چراغ سبز است به نیروهای مخالف دولت کرزای مانند «عبدالله عبدالله»، «یونس قانونی» و سایر رهبران تاجیک و ازبک که مدعی ریاست جمهوری و قدرت هستند.

اکنون طالبان افغانستان در موقعیت نظامی خوبی قرار دارند و توانسته اند جنگ را از جنوب و شرق افغانستان که منطقه پشتون نشین است به منطقه هرات در غرب، بامیان در مرکز و قندوز در شمال بکشانند. با توجه به اینکه قرار است امریکایی ها تا سال 2014 از افغانستان خارج شوند در حقیقت طالبان نباید امتیاز زیادی به آنها بدهند. حداقل این است که جنگ را به همین صورت نگه دارند به این امید که وقتی امریکایی ها بیرون رفتند سهم بیشتری از قدرت به دست بیاورند. اکنون با توجه به فشاری که امریکایی ها روی پاکستان به عنوان حامی طالبان وارد آورده اند، اگر پاکستان تسلیم نظرات امریکا شود و به منطقه وزیرستان شمالی حمله کنند در آن صورت نه سازمان القاعده می تواند در پاکستان باقی بماند، نه طالبان و نه شبکه حقانی و حکمتیار. بر این اساس، طالبان در مذاکره را نبسته است و ملاعمر نیز در پیام خود تقریبا اعلام داشته در مذاکره را نبسته و اگر روزی پاکستان بر اثر فشارهای امریکا حمایتش را از طالبان قطع کند آنها راهی جز مذاکره پیش رو نخواهند داشت.

دولت کرزای اکنون آمادگی تقسیم قدرت را دارد و سهم قدرت هر یک از گروه ها باید در جمع بندی های سیاسی به دست بیاید. ولی حقیقت این است که طالبان اگر وارد معامله و مذاکره با دولت افغانستان شوند به این امید وارد می شوند که بخشی از قدرت را به دست بیاورند و همین مساله زمینه ساز قدرت یابی کامل آنها در افغانستان شود. طالبان یک گروه تمامیت خواه است و به قسمتی از قدرت رضایت نخواهد داد. اگر هم رضایت دهد تحت شرایط خاص و به این امید خواهد بود که در آینده تمام قدرت را به دست بیاورد.

افغانستان در یکی از حیاتی ترین و تاریخی ترین مراحل خویش قرار دارد و اگر از این مرحله عبور سالمی نداشته باشد به احتمال بسیار زیاد تجزیه خواهد شد. اما امید این است که طالبان با دولت کابل در زمان آشتی ملی به مذاکره بنشینند، سهم هریک از قدرت به گونه یی متوازن مدنظر قرار گیرد، طالبان دست از جنگ بکشند و به یک حزب سیاسی تبدیل شوند. صحبت بر سر این است که مناطق شرقی و جنوب شرق را که اکثر جمعیت شان پشتون است در اختیار طالبان قرار دهند: همچنین پیشنهادشده که چهار وزارتخانه کلیدی را در کابل در اختیار طالبان بگذارند تا آنها حاضر به پذیرش مصالحه ملی شوند. البته تمام این مسائل به مطالبات طالبان و نیز این مساله که آیا امریکایی ها قصد خروج از افغانستان را دارند یا خیر مربوط می شود. اما خطر تجزیه نیز در افغانستان خیلی محتمل است چرا که بدون شک آخرین مرحله یی که امریکایی ها و ناتو برای افغانستان در نظر می گیرند شکست نظامی نخواهد بود: یعنی پذیرش شکست از طالبان و بازگشت کامل طالبان به قدرت در کابل به هیچ وجه برای غرب قابل پذیرش نیست.

اگر شرایط به گونه یی پیش رود که غرب میان پذیرش شکست و تجزیه افغانستان مجبور به انتخاب شود به برداشت من تجزیه افغانستان را مورد توجه قرار خواهند داد. ژنرال پترائوس در زمان فرماندهی اش این طرح را مطرح کرده بود. مطابق این طرح باید مناطق پشتون نشین در اختیار طالبان قرار گیرد، خط مرزی «دیورند» را برای قوم پشتون بردارند و برای دولت های کابل و اسلام آباد باقی بماند: این بدان معناست که در آینده منطقه پشتونستان به وجود بیاید. البته اگر معادلات به این صورت پیش رود هم افغانستان تجزیه خواهد شد هم پاکستان. اگر طالبان نسبت به تمامیت خواهی قدرت در کابل ناامید شوند قطعا به تجزیه رضایت خواهند داد. هرچند که این مساله ساده نیست اما حقیقت این است که غیر از پشتون ها بقیه اقوام مانند تاجیک ها، ازبک ها، ترکمن ها و بقیه اقلیت ها نیز در سطح روشنفکری شان موافق تجزیه افغانستان هستند. آنها معتقدند مناطق پشتون نشین برایشان دردسرساز است و هیچ وقت اجازه نخواهند داد که آنها نیز به قدرت برسند. بنابراین راه حلی که آنها ارائه می دهند نیز تجزیه افغانستان به مناطق پشتونستان، خراسان بزرگ و... است. به این ترتیب اغلب قوم های افغان موافق تجزیه هستند چراکه معتقدند با پشتون ها نمی توانند همکاری کنند.