تبیان، دستیار زندگی

برگرفته از http://sadidnews.com/news.php?id=1331  نویسنده: اسماعیل نساجی زواره

«ارتباط» در فرهنگ لغت به معنای پیوستگی، رابطه و پیوند آمده است (معین، 1371، ص 198) و معادل آن در زبان انگلیسی وازه "COMMUNICATION" می باشد. اما در اصطلاح و در حوزه ی روابط انسانی، ارتباط، انگاره ای است که دو نفر با آن یکدیگر را می سنجند؛ اطلاعات را بین خود رد و بدل می کنند و تاثیری عمیق در کم و کیف زندگی یکدیگر می گذارند. (ستیر، 1370، ص 43)

مکتب حیات بخش اسلام به منظور تنظیم روابط انسان ها، قوانین و رهنمودهایی سعادت آفرین در سیره ی پیشوایان معصوم (ع) مقرر کرده است که با اجرای آنها در جامعه می توان به افق های روشن فردی و اجتماعی امیدوار بود. یکی از این رهنمودها که آرامش روحی و روانی افراد را در نظام خانواده تامین می کند، ایجاد روابط صحیح و سازنده بین مرد و زن است که موجب تحکیم بنیان خانواده می شود و سعادت و تعالی دیگر اعضای خانواده را تضمین می کند.

در این نوشتار به بررسی مولفه های تقویت روابط بین همسران در پرتو سیره و سخن پیامبر اعظم (ص) خواهیم پرداخت.

درک متقابل یکدیگر:

درک و فهم، فرایند پیچیده ای است که همسران به وسیله ی آن اطلاعات متقاعد کننده و توضیح دهنده را از یکدیگر به دست می آورند.

شک نیست که زن و شوهر از دو خانواده اند و در دو فرهنگ جداگانه پرورش یافته اند. طرز فکرها، سلیقه ها و برداشت های آنها متفاوت است و ممکن است درباره ی هر مسئله اختلاف نظر داشته باشند که این خود موجب پدیدآیی بحران در زندگی خانوادگی است.

در راه درک یکدیگر و رسیدن به تفاهم، زوجین باید به این اطمینان برسند که محبوب یکدیگرند و در بینش آنها پیوندی حقیقی وجود دارد.

مردی که بیرون منزل با انواع مشکلات درگیر است و با ناملایمات زیادی برخورد می کند، دوست دارد هنگام برگشت به خانه کسی او را درک کند و از وی دلجویی نماید. شخصی به حضور رسول خدا (ص) رسید و عرضه داشت: یا رسول ا...! من همسری دارم که موقعیت مرا کاملا درک می کند؛ بنابراین هرگاه وارد خانه شوم به استقبالم می آید و چون می خواهم از منزل بیرون روم مرا بدرقه می کند. هرگاه مرا اندوهگین ببیند، می گوید: چه چیز تو را اندوهگین کرده است؟ اگر برای مخارج زندگی ات ناراحتی، مطمئن باش که دیگری(خداوند) عهده دار آن است، پس غصه مخور! رسول خدا فرمود: خداوند در روی زمین کارگزارانی دارد و این زن یکی از آن ها است. برای او نصف پاداش شهید می باشد. (حر عاملی، 1403 ق، ج2، ص32)

رعایت حقوق مشترک:

در زندگی خانوادگی، در عین این که اصل بر مودّت و صفا و ایثارگری است، امّا این مسئله نباید فراموش شود که میزان خواست ها و توقعات نمی تواند بی حساب و بر اساس سلیقه ی شخصی باشد.

اسلام برای هر یک از اعضای خانواده حقوق خاص معین کرده است که در صورت آشنایی با این حقوق تکالیفی را نیز در مقابل این حقوق باید بر دوش بگیرند. لازم است زن و مرد هر کدام حقوق و وظایفی را که در برابر هم دارند مورد مطالعه و بررسی قرار دهند تا بتوانند در قبال یکدیگر موضعی نیکو اتخاذ کننـد.

آگاهی به حقوق و وظایف خود، مقدمه ی عمل است و جلوی بسیاری از اختلافات و درگیری های فیمابین را می گیرد.

شیوه ی همسرداری پیامبر اسلام (ص) با حضرت خدیجه (س) بهترین نمونه ی مراعات حقوق متقابل زن و شوهر در آیین متعالی اسلام است.

رسول خدا (ص) در مورد همسر با وفایش خدیجه می فرمود: «خدیجه زنی بود که چون همه از من روی می گردانیدند، او به من توجه می کرد و چون همه از من می گریختند، به من مهربانی و محبت می کرد و چون همه دعوت مرا تکذیب می کردند، به من ایمان می آورد و مرا تصدیق می کرد. در مشکلات زندگی مرا یاری می کرد و با مال خود کمکم می کرد و غم ها را از دلم می زدود. آن حضرت (ص) چنان از همسرش راضی بود که سال ها پس از رحلت حضرت خدیجه می فرمود: من دوستان خدیجه را هم دوست دارم.» (مجلسی، 1404 ق، ج 43، ص 131)

بسیاری از حقوقی که در اسلام برای زوجین معین شده و با رعایت آن کانون خانواده گرم تر و محکم تر می شود، میان زن و مرد مشترک است و آنان وظیفه دارند به پیروی از سیره ی حسنه ی پیامبر (ص) آن را مراعات کنند

یاری همسر:

از مسایلی که در زندگی مشترک زن و شوهر مطرح است و در تحکیم روابط و خوشبختی خانواده تاثیر بسزایی دارد، انجام کارهای مربوط به زندگی و تامین نیازها و انجام کارهای خانه است.

این مسئله اگر به صورت عادلانه و صحیح حل شود و هر یک از زن و شوهر وظیفه ی خود را به خوبی انجام دهند، بسیاری از مشکلات پیش نخواهد آمد و صفا و صمیمیت در محیط خانواده حاکم خواهد شد.

حضرت علی (ع) و حضرت زهرا (س) در آغاز زندگی مشترک برای تعیین مسئولیت های خویش در کانون خانواده، خدمت رسول خدا (ص) رسیدند و از آن حضرت درخواست داوری کردند.

رسول خدا کارهای درون خانه را بر عهده ی حضرت فاطمه (س) گذاشت و کارهای بیرون خانه را به علی (ع) سپرد. (اسلام پور، 1383، ص 73)

روزی رسول خدا (ص) به خانه ی علی (ع) وارد شد؛ ناگهان مشاهده کرد که دختر و دامادش با محبت بی نظیر در کنار هم نشسته، با همکاری به آرد کردن جو مشغول اند. پیامبر خطاب به آنان فرمود: کدام یک از شما خسته تر هستید تا من به جای او نشسته، کارش را انجام دهم؟ علی (ع) فرمود: ای رسول خدا! دخترت خسته است. آن حضرت (ص) کنار دامادش نشست و با هم به دستاس کردن مشغول شدند. (مجلسی، 1404 ق، ج 43، ص 50)

کلام محبت آمیز:

یکی دیگر از راه های استحکام روابط زن و شوهر، توجه به ارتباط کلامی است. سخنان عاطفی و بهره گیری از کلمات دل نشین و خطاب های شایسته و محبت آمیز، مخاطب را جذب می کند؛ خواسته یا ناخواسته از گوینده راضی شده، در دلش نوعی احساس محبت نسبت به او ایجاد می شود.

اگر در خانواده ای مرد یا زن با عبارات زیبا و دلپذیر همسرش را صدا کند، علاوه بر این که به فرزندان چگونه سخن گفتنرا می آموزد، در قلب همسر جایگاه ویژه ای خواهد یافت. (تبریزی، 1422ه. ق، ص 45)

خطاب های ملاطفت آمیز و دل ربا، روح و جسم را نوازش داده، همسر را تحت تاثیر قرار می دهد. بعضی از عبارات آن قدر قشنگ و دوست داشتنی است که هرگز تا آخر عمر فراموش نمی شود.

مرد و زن اساسا باید زبان خویش را به سخن نیک عادت دهند؛ زیرا انسان فطرتا از عبارت های جذاب و مهرافزا استقبال می کند و نسبت به انسان های نیکوسخن، در دل خویش احساس محبت می کند. رسول گرامی اسلام با توجه به این نکته فرمود: «مردی که به زنش بگوید من تو را دوست دارم، اثر این سخن هرگز از دل زن بیرون نمی رود.» (حر عاملی، 1403 ق، ج 20، ص 23)

برخورد منطقی:

از ویژگی های روابط سالم و سازنده ی همسران که پیامبر اعظم (ص) در سیره ی تربیتی خود روی آن تاکید زیاد کرده است، برخورد انسانی و منطقی با یکدیگر است.

تعادل در زندگی مشترک زمانی برقرار می شود که روابط متقابل بر پایه های عقلانی استوار باشد. آدمی به دلیل حبّ نفس (خودپرستی) پیوسته گرایش به جانب منافع شخصی دارد و سیاست جلب منفعت و دفع ضرر را بر خط مشی های دیگر ترجیح می دهد. چنین نگرشی در زندگی دوران تجرّد، تا حدی عملی و امکان پذیر است، ولی در زندگی مشترک به لحاظ پدید آمدن روابط و مناسبات جدید، سلیقه های شخصی زن و شوهر در تقابل با یکدیگر قرار می گیرند؛ چون هر یک از دریچه ی منفعت شخصی به زندگی می نگرد و ترجیحات او از نوع نفسانی است تا عقلانی. در چنین شرایطی اگر زوجین دارای اخلاق ملایم و تربیتی صحیح باشند، می توانند به جای اعمال سلیقه ی شخصی و حاکمیت زور و قدرت در عرصه ی زندگی، پایه های استوار و مطلوبی برای حل اختلاف سلیقه های خود بیابند و منطق در صحنه ی زندگی شان حاکم باشد. زوجین، به خصوص مردها، باید این واقعیت را بپذیرند که هرگز اعمال قدرت، قدرت نمی آفریند، بلکه از زور و قدرت باید زمانی استفاده کنند که از راه های دیگر مایوس شده باشند. (شرفی، 1374، ص 96)

چشم پوشی از خطاها:

از وظایف مهمی که بسیاری از مشکلات زندگی را در حوزه ی خانواده از میان برمی دارد، عفو و گذشت و بخشش در موضوعات و وقایع ناراحت کننده بین زن و شوهر است.

بیش ترین سفارش پیامبر (ص) در مورد مسائل خانوادگی، در زمینه ی گذشت و اغماض هر یک از مرد و زن در لغزش ها، کج خلقی ها و اشتباهات یکدیگر است؛ زیرا زن و شوهر دو انسانی اند که همانند همه ی انسان های دیگر، روحیات و طرز تفکرهای دوگانه دارند. آنها که ادعا دارند ما در همه ی موارد یک طرز تفکر داریم و در همه ی مسائل موافق و هماهنگ هستیم، شاید هنوز زمینه و موقعیت برایشان پیش نیامده است که خصلت های واقعی همدیگر را بشناسند. از این جاست که اهمیت گذشت و تاثیر آن در تداوم روابط سالم آشکار می شود.

وجود عفو و گذشت، به یقین کانون خانواده را گرم نگه می دارد، عشق و محبت را سرزنده می کند و اختلافات و مشاجرات را به پایان می برد. عفو و گذشت نشانه ی حسن نیت و خوش بینی به زندگی است. عفو و اغماض به طور یقین در عواطف دو طرف اثر خوبی می بخشد و در طرز تفکر و شیوه ی عمل آنها تحول ایجاد خواهد کرد.

چه بسیار تیرگی ها که در پرتو این صفت از میان برخاسته و جای خود را به صفا و صمیمیت داده است. (حسینیا، 1380، ص 208)

رسول گرامی اسلام (ص) با رهنمودهای حکیمانه ی خود بسیاری از اختلافات و کشمکش های داخلی خانواده ها را حل کرده است. آن حضرت در جمله ای زیبا می فرماید: «آیا شما را به بهترین اخلاق دنیا و آخرت راهنمایی کنم؟ پیوستن به کسی که از تو بریده و بخشش به کسی که تو را محروم ساخته و گذشتن از کسی که به تو ستم کرده است.» (کلینی، 1370، ج 2، ص 107)

با اندکی تامل در این رهنمود سازنده ی پیامبر (ص)، می توان بر عصبانیت و ناراحتی های روانی که در اثر خطاها یا سوءظن ها در میان زن و شوهر رخ می دهد، مسلط شد و آتش خشم و غضب را خاموش کرد.

خطاب زیبا:

خطاب زیبا در ایجاد مهرورزی و تقویت ارتباط نقشی بسزا دارد. خداوند سبحان در آیه ی 11 سوره ی حجرات از خطاب های زشت نهی کرده، به مسلمانان یادآور می شود که همدیگر را با نام نیک صدا کنند و از کاربرد کلمات اهانت آمیز به شدت اجتناب کنند.

بر اساس این راه کار قرآنی زن و شوهر برای تقویت ارتباط خود باید از زیباترین القاب و اسامی استفاده کنند؛ بنابراین صدا کردن همسر با نامی که بیشتر دوست دارد، این ارتباط را محکم تر می کند. رسول خدا (ص) در این باره به خانواده ها یادآور می شود که سه چیز دوستی و محبت را بین دو مسلمان تقویت می کند و صفا و صمیمیت را در میان آنان حاکم می سازد: هنگام ملاقات با خوش رویی و چهره ای گشاده برخورد کند، برای نشستن مسلمان دیگر جا باز کند و با بهترین نامی که دوست دارد او را صدا بزند. (کلینی، 1370، ج 2، ص 643)

هدیه دادن به همسر:

هدیه دادن نوعی احترام به طرف مقابل محسوب می شود و انسانی که هدیه را می گیرد، بی اختیار و از روی فطرت خدادادی خویش، مهر و محبت هدیه دهنده را در دل خود جای می دهد.

این نکته در روابط زناشویی از اهمیتی خاص برخوردار است و عاملی مهم در ایجاد ارتباط صحیح و همگرایی نسبت به زن و مرد به شمار می رود. پیامبر اعظم (ص) در این زمینه می فرماید: «مردی که وارد بازار شود و تحفه ای برای خانواده اش بخرد، اجر و پاداش او برابر با کسی است که نیازهای نیازمندان را برآورد.» (حر عاملی، 1403، ج 21، ص 514)

هدیه، دل ها را پر از صفا و صمیمیت کرده و غبار کدورت را از دل ها پاک می کند؛ به ویژه آن که اهدای تحفه در مناسبت های خاصی باشد. در این صورت، خاطرات خوش آن روز با شادمانی اهدای تحفه عجین گردیده، تاثیر نشاط آور آن را چندین برابر می کند و در خاطره ها ماندگار و همیشگی می سازد. (تبریزی، 1422 هـ.ق، ص ص 54- 53)

مشورت و همفکری:

در فرهنگ اسلامی مشورت کردن یکی از شیوه های مقبول و پسندیده است. این عمل موجب می شود تا انسان از افکار دیگران استفاده کند و از اندیشه ها و افکار جدیدی که خود به آن نرسیده بهره گیرد.

عقل ها مر عقل را یاری دهد

مشورت ادراک و هشیاری دهد

مشورت با همسر در حوزه ی خانواده از امور پسندیده و عقلانی به شمار می آید. پیامبر (ص) در این زمینه می فرماید: «هیچ انسانی از مشورت کردن بی نیاز نیست.» (پاینده، 1366، ص 343)

مردی که بدون در نظر گرفتن رأی و نظر خانواده اش تصمیم بگیرد و مصالح و برنامه های خانه را با افکار و اندیشه های خود اداره کند، بدون تردید تصمیمی کاملا صحیح و منطقی نخواهد گرفت و تمام جوانب را نمی تواند در نظر بگیرد. هم اندیشی در مسائل خانوادگی، علاوه بر این که تصمیمات را پخته تر می سازد، نوعی احترام و توجه به شخصیت همسر و فرزندان به حساب می آید. (پاک نیا، 1385، ص 45)

همدلی در انتخاب نوع غذا:

هماهنگی و همدلی در انتخاب نوع غذا از جمله عواملی است که ارتباط زن و شوهر را تقویت کرده، بنیان خانواده را استحکام می بخشد.

اگر زوجین در مورد غذا و خوراک تفاهم داشته باشند و شرایط همدیگر را مراعات کنند، بسیاری از مشکلات و اختلافات خانواده ها حل می شود. اگر مرد غذایی را دوست دارد و انتظار دارد که در منزلش تهیه شود، همسر خویش را از آن آگاه سازد. ولی اگر برای او فرقی نمی کند، در این صورت از غذای تهیه شده استفاده کرده، با کمال متانت و بزرگواری از همسر هنرمند خویش قدردانی و تشکر می نماید و با بهانه های مختلف زحمات وی را نادیده نمی گیرد. (تبریزی، 1422، ص 51- 50)

در سیره ی پیامبر (ص) آمده است که آن حضرت هیچ گاه در مورد انتخاب نوع غذا سخت گیری نمی کرد و با خانواده اش همراه می شد:

«رسول خدا (ص) از هر نوع غذا می خورد و غذایی را که خداوند برایش حلال نموده بود، به همراه خانواده و خدمتگزارش تناول می کرد.» (طبرسی، 1392ق، ص 26) هم چنین پیامبر فرمود: «بهترین زنان شما زنی است که غذای پاکیزه و دل پسند درست کند.» (کلینی، 1370، ج 5، ص 325)

تهیه ی خوراک لذیذ و پختن غذاهای خوشمزه در جلب رضایت شوهر و تمایل قلبی وی به سوی همسرش تاثیر بسزایی دارد. کدبانوی شایسته با هنرنمایی خویش در آفریدن دست پخت های لذیذ و نشاط آور، بذر محبت را در قلب شوهر خویش کاشته، صفا و صمیمیت را به کانون پر مهر خانواده به ارمغان می آورد.