تبیان، دستیار زندگی

رشد جمعیت و دستكاری هایی كه انسان در محیط زیست اطراف خود انجام داده موجب به وجود آمدن مشكلات زیادی در اكوسیستم كره ی زمین شده است كه از آن جمله می توان به پدیده ی گرم شدن كره ی زمین (Global Warming) اشاره كرد.
رشد جمعیت، موجب افزایش نیاز به مسكن و در نتیجه تخریب فضاهای سبز و ایجاد بناهای مسكونی شده است؛‌ همچنین رونق زندگی شهری و استفاده ی از خودرو باعث افزایش آلودگی هوا شده كه این خود موجب گرم شدن كره ی زمین و ایجاد عوارضی جدی بر روی موجودات زنده شده است. احداث كارخانه ها در اطراف شهرها،‌ افزایش دفع فاضلاب های مسكونی، صنعتی و ... همگی از دیگر منابع آلوده كننده ی محیط زیست می باشند. در این بین، استفاده از فست فودها، غذاهای كنسرو شده، نوشابه های صنعتی، پیروی از الوهای نادرست تغذیه، آلودگی هوا و ...، انسان را با عوارض جسمانی و روانی جدی روبرو ساخته است.
امروزه اپیدمیولوژی بیماری ها در جوامع مختلف تغییر زیادی را نشان می دهد. فراوانی روز افزون بیماری هایی نظیر بیماری های قلبی عروقی، دیابت، پرفشاری خون، انواع كانسرها (سرطان ها)، بیماری های گوارشی، دردهای عضلانی اسكلتی، بیماری های روحی و روانی و ... حاكی از تأثیر انكار ناپذیر شیوه ی غلط زندگی در جوامع بشری است. روش تغذیه ی نادرست، عدم تحرك، استنشاق هوای آلوده، وجود استرس های روحی و فیزیكی زیاد در جوامع مختلف، عدم وجود الگوی خواب مناسب و بالاخره عدم دفع مواد زائد از بدن و ... از علل عمده ی این وضعیت می باشند. اگرچه بعضی معتقدند كه متوسط طول عمر در عصر حاضر نسبت به گذشته افزایش یافته است، ‌اما این افزایس همراه با ناتوانی های زیاد جسمی، روحی و كاهش سطح كیفی زندگی می باشد. كاهش سن سكته ها، كاهس سن ابتلا به آرتروز و پوكی استخوان، ابتلا به بیماری های گوارشی متعدد از سنین جوانی، ابتلا به بیماری های عصبی، روحی و ... از سنین پایین، همگی بیانگر این واقعیتند كه كیفیت زندگی بشر به سرعت رو به كاهش می باشد. خلاصه این كه در این شرایط باید فكری اندیشید. به نظر می رسد انسان راهی به جز بازگشت به طبیعت خدادادی و استفاده از امكاناتی كه خداوند در اختیارش قرار می دهد ندارد. از مهمترین این امكانات، مواد غذایی طبیعی و داروهایی است که به طور طبیعی در محیط اطراف وجود دارند. همان گونه كه می دانید ارجحیت پیشگیری بر درمان به عنوان یك اصل، مورد قبول تمام جوامع علمی و دانشگاهی است. عوامل مؤثر در پیشگیری شامل موارد مختلفی است كه نوع غذا و نوشیدنی های مصرفی از مهمترین این عوامل هستند.
طب سنتی ایران با به كار گیری روش های بسیار ساده، فراگیر و عملی، می تواند كمك شایانی به اصلاح الگوی تغذیه نماید و از این طریق سطح سلامتی جامعه را ارتقاء دهد.
طب سنتی ایرانی، سابقه 6-7 هزار ساله دارد و از روش های طبیعی در امر پیشگیری و درمان سود می برد.
اساس این طب علم مزاج شناسی (Tempermentology) است. گرمی و سردی از مفاهیم آشنا در بین اقوام ایرانی است. در زمان های گذشته و حتی امروزه، بسیاری از مردم برای درمان دل درد، آبریزش از دهان به همراه سستی و بی حالی از عرق نعناع و عسل استفاده می كردند؛ زیرا معتقد بودند كه این علائم در نتیجه ی سردی ایجاد شده است.
همچنین جهت درمان كهیر از خاك شیر، كاسنی، دوغ، ماست، كاهو، شیرخشت و ... استفاده می كردند؛ زیرا علت بروز كهیر را گرمی می دانستند.
مفاهیمی مانند گرمی و سردی از پایه های محكم علمی برخوردارند. به طور خلاصه كلیه ی اعمال حیاتی بدن تحت تأثیر مستقیم دو سیستم عصبی و هورمونال انجام می شوند. هر چقدر سرعت و شدت این فعل و انفعالات بیشتر باشد تولید حرارت بیشتر خواهد بود. اندازه گیری این حرارت در وضعیت استراحت را، متابولیسم پایه گویند.
هر ماده ای كه بعد از ورود به بدن،‌ متابولیسم را افزایش دهد (حرارت بیشتری تولید كند) گرم و موادی كه آن را كاهش دهند سرد گویند. طب سنتی ایران معتقد به وجود یك تعادل در بدن جانداران است. این تعادل برای جاندار و هر فردی خاص خود اوست. هرگاه فرد دارای این اعتدال خاص باشد در وضعیت سلامت قرار دارد و بیمار نمی شود؛ بیماری عبارت است از خروج از اعتدال و درمان یعنی بازگرداندن فرد به اعتدال خاص او.

 

عواملی كه می توانند در حفظ یا بر هم زدن این تعادل مهم باشند عبارتند از:

1-آب و هوا، 2-دوا، غذا و نوشیدنی ها، 3-اعراض نفسانی(استرس ها)، 4-خواب و بیداری 5-حركت و سكون، 6-استفراغ و احتباس. اصول پیشگیری در طب سنتی این شش اصل می باشند كه از آن به ضروریات شش گانه یاد می شود.
در واقع طب ایرانی معتقد است كه اگر فرد اصول تهیه و مصرف غذا و نوشیدنی ها را رعایت كند، از حركات بدنی مناسبی برخوردار باشد، به موقع بخوابد و به موقع بیدار شود، هوای مناسبی استنشاق كند و به موقع مواد زائد را از بدن دفع نماید بیمار نخواهد شد. همچنین در خصوص هر یك از این اصول تعالیم بسیار مبسوطی ارائه می دهد كه مهم ترین بخش آن كه برای اقشار مختلف مردم مفید خواهد بود،‌ بحث تغذیه است؛ تغذیه بر اساس علم مزاج شناسی.
مزاج عبارت است از برآیند تأثیر كیفیات متضاد (گرمی، سردی،‌ خشكی، تری) بر هم كه نهایتاً موجب پیدایش حالتی متشابه در كل موجود می شود. به عنوان مثال وقتی سركه (سرد و خشك) را با عرق نعناع (گرم و خشك) و عسل (گرم و خشك) مخلوط می كنیم محلولی به دست می آید كه دارای مزاجی است كه حاصل برآیند اثرات كیفیات سركه، نعناع و عسل است و در عین حال، شبیه به مزاج هیچ یك از اجزاء تشكیل دهنده ی خود نیست.
طب ایرانی معتقد است كه همه ی موجودات این عالم از چهار ركن اساسی تشكیل شده اند: آب،‌ خاك، هوا و آتش و علت تنوع موجودات عالم، تركیب این عناصر با كیفیات متفاوت است.
هر یك از افراد بشر دارای مزاجی است كه خاص خود اوست و در این وضعیت مزاجی كلیه ی افعالی كه از وی سر می زند نرمال است. ماندن در این وضعیت مزاجی نیاز به تمهیداتی دارد كه از آن به ضروریات شش گانه یاد می شود بنابراین،‌ با توجه به تفاوت مزاج افراد مختلف، نوع رژیم غذایی، نوع ورزش، نوع پوشش، نوع نوشیدنی و ... متفاوت خواهد بود.
ما معتقدیم تمام افراد جامعه باید به فراگیری علم مزاج شناسی اقدام كنند؛ زیرا این علم در كلیه ی ابعاد زندگی بشر (بهداشتی، اجتماعی، انتخاب همسر، راوبط بین فردی و ...) كاربردهای وسیعی دارد.
فرض كنید می خواهید یك شركت راه اندازی كنید. این شركت قسمت های مختلفی دارد. یك مدیر كل خوب فردی است با مزاج گرم و تر. این فرد دارای اعتماد به نفسی بالا، انرژی زیاد در كار، طراح خوب، قدرت تصمیم گیری بالا و با توان بالای مدیریت می باشد. برای بخش تأمین امنیت و حراست نیاز به فردی حساس، ریزبین، نكته سنج، نرمش ناپذیر دارید كه فرد با مزاج سوداوی برای این بخش بسیار مفید خواهد بود و همین طور در مورد سایر مزاج ها.
اگر شما فردی صفراوی (گرم و خشك) هستید،‌ بهتر است با فردی ازدواج كنید كه مزاج بلغمی (سرد و تر) دارد. گرمی شما سردی همسر و سردی همسر گرمی زیاد شما را به اعتدال می رساند و ...
خانم خانه باید سبد غذایی خانواده را بر اساس مزاج افراد خانواده تهیه و تنظیم كند.
یك مجری صدا و سیما باید از فیزیك بدنی مناسب، چهره ی خوب و صدای بسیار خوبی برخوردار باشد؛ چرا كه این ها همگی عوامل گرم هستند كه باعث جذب مخاطب می شوند.
مهمان دار هواپیما نیز باید از فیزیك، چهره و رفتار مناسبی برخوردار باشد تا استرس پرواز را كه عامل ایجاد سردی است به تعادل برساند.
با این توضیح مختصر كاملاً واضح است كه توصیه به خوردن 8 لیوان آب در شبانه روز برای تمام افراد از نظر طب ایرانی مردود است؛ زیرا افراد سرد مزاج اصولاً تمایلی به خوردن غذاها و نوشیدنی های با مزاج سرد ندارند و همان گونه كه می دانید مزاج آب نیز سرد است. خوردن آب در این افراد موجب بروز مشكلات و عوارضی می شود.
علت تفاوت رفتار و خصوصیات آناتومیك خانم ها و آقایان در تفاوت مزاج آن ها می باشد. مزاج جنس مذكر نسبت به جنس مؤنث گرم تر و خشك تر است؛ به همین دلیل تحرك،‌ قدرت فیزیكی، مو، عضلات، خشونت و ... بیشتری دارند.
نهایتاً با آموزش علم مزاج شناسی و به دنبال آن آموزش تغذیه ی سالم بر اساس این علم، می توانیم گامی مؤثر در جهت پیشگیری و ارتقاء سطح سلامتی جامعه برداریم.
تفاوت های اساسی طب سنتی و طب جدید: در این قسمت سعی خواهیم كرد به صورت كوتاه به تبیین نوع نگاه این دو مكتب پزشكی به موجودات عالم از جمله انسان بپردازیم.
1-رویكرد طب جدید به انسان، رویكردی جزء نگر است. (Reductionism) یعنی طب جدید انسان را به اجزاء تقسیم می كند و سعی دارد هرچه بیشتر روابط بین اجزاء را كشف كند و از این طریق به تبیین و تعریف كل وجود انسان بپردازد؛ در واقع طب جدید از جزء به كل می رسد و معتقد است كه انسان جمع جبری اجزایش می باشد و هویتی مستقل از اجزاء ندارد.
اما رویكرد طب سنتی كاملاً عكس طب جدید است. طب سنتی كل وجود انسان را به عنوان یك سیستم واحد می بیند و معتقد است كه انسان جمع جبری اجزایش نیست و برای انسان هویتی مستقل از اجزایش قایل است. در واقع طب جدید معتقد است كه با پیدا كردن نقاط مختلف یك نقاشی می توان به موضوع آن پی برد یا با دانستن حروف یك كتاب می توان به مفهوم كتاب پی برد.
2-در طب سنتی درمانگر، طبیعت (نیروی مدبره ی بدن) انسان است نه پزشك. كار پزشك فقط كمك كردن به طبیعت ضعیف شده است تا بتواند بدن را از وضعیت بیماری برهاند. اما در طب جدید درمان گر پزشك است و داروهایی كه تجویز می كند.
3-اساس تشخیص و درمان در طب سنتی، علم مزاج شناسی است. به این معنا كه كلیه ی تدابیر حفظ صحت و درمان بر اساس مزاج افراد برنامه ریزی می شود. به عنوان مثال توجه به نقش زمان، مكان، فصول مختلف سال، چگونگی استفاده از حمام، چگونگی مصرف غذاها و ... همگی بر اساس مزاج افراد مختلف متفاوت خواهد بود.
بر این اساس در افراد مبتلا به سردرد میگرنی ممكن است درمان های متفاوتی در طب سنتی وجود داشته باشد. همچنین زمان تشدید علائم آن ها فصل بهتر یا بدتر شدن علائم، غذاهایی كه باعث تشدید یا تخفیف علائم می شوند و ... ممكن است متفاوت باشند؛ زیرا مزاج سردرد آن ها با هم متفاوت است.
اما در طب جدید ابتدا تشخیص گذاشته می شود و بعد تشخیص درمان می شود به این معنی كه برای مثلاً سردرد میگرنی یك پروتكل درمانی برای همه ی بیماران وجود دارد. یا وقتی فرد دچار بیماری پرفشاری خون است برای همه ی افراد یك چارت درمانی وجود دارد كه بر اساس آن عمل می شود؛ یعنی در طب جدید بیماری درمان می شود نه بیمار اما در طب سنتی بیمار درمان می شود نه بیماری.
4-تفاوت در ابزارهای مورد استفاده در طب جدید و طب سنتی: در طب سنتی از ابزارهای مختلفی جهت درمان استفاده می شود از جمله داروهای گیاهی.
همان گونه كه می دانید داروهای شیمیایی دارای اثرات فوری و عوراض جانبی طولانی مدت زیادی هستند كه گاهی به علت این عوارض از سیستم دارویی خارج می شوند، مانند داروی دیكلوفناك. اما داروهای گیاهی دارای ویژگی های خاصی هستند به شرح زیر:
-سازگار با طبیعت بدن انسان هستند چون از دل طبیعت می آیند.
-عوارض كمتری نسبت به داروهای شیمیایی دارند.
-هر داروی گیاهی چندین خاصیت را در بدن بروز می دهد یعنی شما می توانید با تجویز یك دارو چند مشكل بیمار را برطرف نمایید.
-ارزان و در دسترس هستند.
-خواص داروهای گیاهی در طی زمان ثابت است و تغییر نمی كند؛ مثلاً گیاه صبر زرد از چند صد سال قبل تا به امروز دارای خاصیت ضد التهاب، مسهل و ... می باشد و خواص آن تغییر نكرده است.
-داروهای شیمیایی فقط بر اساس خواص مواد تشكیل دهنده ی آن ساخته می شوند (مثلاً داروی ضد فشار خون، داروی ضد صرع و ...)، اما در طب سنتی علاوه بر خواص گیاهان به كیفیت آن ها (مزاج گیاه) توجه زیادی شده است.
به عنوان مثال زرشك خاصیت ضد فشار خون دارد و مزاجش سرد و خشك است. تجویز زرشك در بیماری كه فشار خون دارد و مزاجش سرد است، باعث عوارض زیادی از قبیل بی حالی، ضعف و افت شدید فشار خون و ... می شود؛ اما در بیمار مبتلا به فشار خون با مزاج گرم، شفا دهنده است. به عبارت دیگر نگاه طب سنتی به یك دارو همه جانبه و كامل تر از نگاه طب جدید به دارو است.
5-استفاده از روش های كم خطر و كم ضرر، ارزان و در دسترس در طب سنتی.

آیا احیاء طب سنتی ایران لازم است؟

این سوال، سوال مهمی است؛ چرا كه در عصر تكنولوژی، زمانی كه انسان مشغول فتح كرات دیگر است، در زمانی كه انسان می تواند مسافت های بسیار طولانی را در زمان های بسیار كوتاهی طی كند، در مقطعی كه انسان ها می توانند از كوچك ترین وقایع كره ی زمین ظرف مدت بسیار كوتاهی آگاه شوند و در زمانی كه عمل پزشكی با جاذبه های بسیار شگفت انگیز خود در عرصه بهداشت و سلامت جهان یكه تازی می كند، آیا پرداختن به طب نیاكان كه مربوط به هزاران سال پیش است لازم است و آیا منطقی است؟
بسیاری از مخالفان طب سنتی، بر این باورند كه پرداختن به طب سنتی در عصر حاضر، مثل مسافرت كردن با اسب و الاغ است به جای ماشین و هواپیما ...؟
درست است كه طب سنتی در زمانی طب غالب بوده كه هیچ جلوه ای از تكنولوژی در آن زمان وجود نداشت و مردم با پای پیاده یا توسط چهارپایان به مسافرت می پرداختند، استفاده از وسایل حمل و نقل سریع امروزی، حاصل افزایش جمعیت كره زمین و نیاز به داشتن ارتباطات سریع بین جوامع مختلف بشر است. در واقع تغییر در شیوه ی زندگی ملل مختلف به همراه نیاز به داشتن ارتباطات سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و ... علت حركت بشر به سمت تولید این گونه وسایل بوده است؛ اما سوال اصلی اینجاست:
آیا انسان 800 سال قبل از لحاظ آناتومی و فیزیولوژی با انسان امروزی متفاوت بوده است؟ جواب این سوال قطعاً منفی است؛ بنابراین روش های موثر پیشینیان در مقوله ی پیشگیری و درمان قطعاً بر روی بدن انسان امروزی نیز موثر خواهد بود (كه هست).
ثانیاً بسیاری از مشكلات جوامع امروزی از جمله پدیده ی گرم شدن كره زمین معلول همین تكنولوژی بشر است.
ما منكر فواید مختلف تكنولوژی در زندگی انسان نیستیم؛ اما نمی توانیم منكر نقش تكنولوژی در تغییر و تخریب طبیعت اطرافمان و در نتیجه تولید عوارض زیست محیطی باشیم. به عبارتی تخریب طبیعت و گرم شدن كره ی زمین معلول توسعه روزافزون تكنولوژی امروزی است. یعنی تكنولوژی دارای جلوه های جذاب كوتاه مدت و عوارض دراز مدت برای بشر بوده است، اما طب سنتی ایران رویكردی مخالف دنیای امروزی دارد و آن بازگشت به طبیعت است.
امروزه نسل بشر مواجه با بیماری های بسیار عجیب و لاعلاج است. در بررسی علت این امر، تغییر در شیوه ی زندگی انسان ها به عنوان مهم ترین ركن وضعیت موجود مطرح است. عدم تحرك، استفاده از غذاهای ناسالم و غیرطبیعی، الگوی خواب نامناسب، عدم دفع مواد زائد حاصل از خوردن غذا از بدن،‌ استرس های روانی بسیار زیاد و استفاده از داروهای مختلف و متنوع امروزی و ... از علل اصلی وضعیت نامناسب بهداشتی جامعه هستند؛ بنابراین تغییر شیوه ی زندگی بشر، به خصوص نوع غذای جوامع لازم و ضروری به نظر می رسد. طب سنتی ایران با قدمتی حداقل 7000 ساله، بسیار دقیق و ظریف به بررسی راه های پیشگیری پرداخته است؛ از جمله بسیار موشكافانه به مقوله ی غذا، دوا، ورزش، خواب و بیداری، استرس ها و استفراغ ها (دفع مواد زائد از بدن) نظر كرده است؛ بنابراین به نظر می رسد در وضعیت كنونی، احیاء طب سنتی بسیار معقول خواهد بود.
با پناه بردن به طبیعت و استفاده از قانون مندی های موجود در آن می توانیم به سوی سلامتی كه ارزشمندترین هدیه ی پروردگار به انسان است گام برداریم؛ باشد كه در این راه سخت بتوانیم اندكی موثر واقع شویم انشاء ا...
منبع: نشریه بانو شماره 32