تالاب کانی برازان
تالاب کانی برازان مهاباد از جمله تالاب های مهم آذربایجان غربی است که طرح احیای آن اخیرا به اتمام رسیده است. این تالاب بزودی به عنوان پناهگاه حیات وحش معرفی می شود که در صورت انجام این کار تالاب کانی برازان جزو مناطق چهارگانه کشور خواهد بود که جایگاه قانونی و تعریف شده دیگری پیدا میکند. با توجه به وجود پتانسیل های موجود این تالاب به عنوان نخستین سایت پرنده نگری کشور نیز انتخاب شده است.
تالاب کانی برازان در قسمت شمالی حوزه آبریز رودخانه های مهابادچای و سیمینه رود واقع است که در شمال و شرق روستای قره داغ گستره شده و تا تالاب گروس امتداد می یابد
احداث زهکشی اصلی ساحل راست شبکه آبیاری مهاباد ،تالاب کانی برازان را از بقیه اراضی تالابی مجاور جدا کرده است.
تالاب کانی برازان یکی از مهم ترین تالاب های اقماری جنوب دریاچه ارومیه است که زیستگاه پرارزشی را برای پرندگان آبزی فراهم کرده است.
این تالاب خمچون تالاب بزرگ دریاچه ارومیه به دلیل همجواری جوامع انسانی با طبیعت با خطر روبرو هستند به طوری که روند شکار غیر قانونی و برداشت گیاهان آبی از آن جمله (نی) و(جگن)هنوز ادامه دارد.چرای بی رویه زمینهای اطراف وتخریب زیستگاه های جانداران به دست انسان ،عبور جاده های شهری از میان تالاب ها،شکار بی رویه حیات وحش، برداشت علوفه آبی و گسترش جوامع و شهرهای اطراف با حذف گونه های گیاهی وجانوری خطری جدی برای موجودیت این تالا بها هستند.
مساحت و محدوده
این تالاب از شمال به کانال قره‌داغ و زمینهای پست و شوره‌زار، از مغرب به تپه‌های مرتفع و نیمه‌مرتفع قره داغ، از شرق و شمال شرقی به کانال «بفروان» و زمینهای پست شوره زار و با شیب حدود صفر که در موقع پرآبی همراه با بالا آمدن آب دریاچه ارومیه زیرآب رفته و آب دریاچه از طریق کانال مزبور وارد تالاب می‌شود و از سمت جنوب به زمینهای کشاورزی و چمن‌زارها و زمینهای پست‌شوره‌زارروستای بفروان با شیب صفر تا ۲ درصد محدود می‌شود. مساحت این تالاب ۸۰ هکتار است. عمق متوسط این تالاب ۶۰ سانتیمتر و حداکثر عمق آن ۱۲۰ سانتیمتر است.
زمین شناسی ـ ژئومورفولوژی و رسوب شناسی
این تالاب در بالای جاده مهاباد ـ میاندوآب قرار دارد و دارای ساختار زمین‌شناسی به شرح زیر است :
کامبرین (EM)
این نهشته‌ها که در قسمت شمال شرقی مهاباد واقع شده است، دارای وسعت نسبتاً زیاد بوده و حاوی دولومیت، آهکهای دولومیتی لایه‌ای و آهک می‌باشد. رنگ این رسوبات عمدتاً خاکستری تیره و متبلور بوده و حاوی باندهای نازک چرتی می‌باشد. در آهکهای این منطقه آثاری از فسیل‌ها دیده می‌شود ولی قسمتی که ماکروفسیل بصورت بسیار آشکار و واضح بدست آید، به چشم نمی‌خورد. در بعضی از این قسمتها آهک همراه ماسه سنگها و شیل‌ها می‌باشد. سن این نهشته‌ها کامبرین میانی تا بالایی می‌باشد.
پرمین
رسوبات پرمین که در این منطقه در مناطقی که بر روی تشکیلات کامبرین و پرکامبرین بصورت دگرشیبی قرار گرفته‌اند، دارای ضخامت نسبتاً زیادی می‌باشند و در مناطقی دیگر بصورت رورانده بر روی سنگهای جوانتر قرار گرفته‌اند.
این نهشته‌ها را میتوان به دو قسمت در این بخش تقسیم کرد: نوعی از نهشته‌ها که دارای ضخامت کم تا حداکثر۴۰۰ متر می‌باشد، شامل ماسه سنگ کوارتزیت بوده که رنگ آنها قرمز تا سفید و شیری می‌باشد که در بعضی از نقاط این نهشته‌ها بطور محلی همراه کنگلومرا و رسوبات شیلی و سیلتستون بوده که گاهاً در شیل‌هایی که در قاعده قرار گرفته‌اند، ناخالصیهای لاتریتی دیده می‌شود که در نقشه این منطقه با علامت pd مشخص شده است که تقریباً مشابه تشکیلات دو رود می‌باشد.
نوع دیگری از نهشته‌ها شامل آهک و آهک دولومیتی است که دارای ضخامت بیشتری از تشکیلات pd بوده و رنگ آنها تیره‌تر و در موارد کمی شیری و روشن می‌باشد. این تشکیلات را میتوان معادل سازند روته در نظر گرفت که در نقشه با علامت Pr مشخص می‌شود. بطورکلی رسوبات پرمین برخلاف سایر رسوبات بطور گسترده، چه از نظر سطحی و چه از نظر حجمی در منطقه به چشم میخورد.
در پرمین سنگهای دیگری نیز دیده می‌شود. این سنگها که شبیه به گرانیت بوده ولی با توجه به کم بودن مقدار کوارتز میتوان آنرا سینت نامید که در بخش جنوب شرقی با وسعت نسبتاً کم در حدود چندین کیلومتر مربع گسترش دارد. در این سنگ مقدار فلدسپاتها بیشتر از نوع پلاژیوکلازهای سدیم و فلدسپاتهای نوع پتاسیم‌دار کم می‌باشد. به همین خاطر اکثراً رنگ نوع پلاژیوکلازهای سدیم‌دار و فلدسپاتهای نوع پتاسیم‌دار کم می‌باشد. به همین خاطر اکثراً رنگ این سنگها بدون در نظر گرفتن نوع کانیهای تیره شیری می‌باشد و سنگهای صورتی در آن کمتر یافت می‌شود. در بعضی از مناطق به علت هوازدگی برونزدهای سنگی بخشی از سینتها که سن آنها پرمین بوده، بصورت واریزهایی در جهت شیب دامنه بر روی همدیگر در اندازه‌های مختلف انباشته شده است که بعضی به علت هوازدگی شیمیایی زیاد فلدسپاتها و کانیهای تیره که بیشتر از نوع بیوتیت می‌باشند، جلای خود را از دست داده‌اند.
الیگومیوسن
این تشکیلات به سن الیگومیوسن شامل رسوبات مارنی به رنگ خاکستری و سبز که گاهاً بعلت زیاد بودن مواد رسی و ترکیبات آهن دار متمایل به قرمز تا آجری نیز می‌باشد. همراه این نهشته کنگلومراها و گاهاً لایه‌های نازکی از آهک به ضخامت چند سانتیمتر تا چندین متر در بین این لایه‌های آهکی دیده می‌شود که از نظر وجود ماکروفسیل بسیار ضعیف بوده و دارای نفوذپذیری زیادند. این نهشته‌ها در بعضی از مناطق بسیار ناپایدار می‌باشند. بطوریکه در قسمتهایی بصورت واریزه به طرف سرازیری ریخته و بر روی همدیگر انباشته شده‌اند. ضخامت این رسوبات در بعضی از قسمتها چندین متر، خصوصاً در کناره جاده تا بیش از ۸۰ متر می‌رسد.
کوارتز (Qt)
این رسوبات شامل تشکیلات کواتزتر می باشد که بصورت رسوبات آبرفتی و مخروط افکنه‌های سیستم قدیمی در ارتفاع بالاتر قرارگرفته‌اند و شامل کنگلومراهایی می‌شوند که با توجه به عدم عامل دیاژنتیکی مؤثر غالباً بصورت واریزه‌هایی به طرف پایین سرازیر شده‌اند.
هیدرولوژی
آب این تالاب دائمی بوده و از بارش مستقیم و روان آبهای سطحی تپه‌های مجاور و همچنین چشمه‌های خودجوش کرانه غربی تأمین می‌گردد. بالا آمدن آب دریاچه ارومیه در سالهای اخیر باعث نفوذ آب شور به داخل تالاب از قسمت شمال شرقی شده است و وضعیت آبی تالاب در شعاع وسیعی همراه با نوسانات آب دریاچه ارومیه تغییر می‌نماید و افزایش و یا کاهش آب دریاچه ارومیه در ارتفاع آب و مساحت آن تأثیر می‌گذارد. از جمله مهمترین تأثیرات پیشروی و عقب‌نشینی آب دریاچه ارومیه، خشک شدن نواحی اطراف کانال قره‌داغ و زمینهای پست کناره‌های ساحلی شمال و شمال غربی و شرقی است. زمینهای بجا مانده از پیشروی و پس روی آب به شوره‌زار تبدیل شده‌اند وگیاهان نمک دوست به سرعت در این زمینها جایگزین می‌شوند. پیشروی آب شور به داخل تالاب سبب می‌گردد که تداخل آب شور و شیرین با وزن مخصوص‌های متفاوت بوجود آید و دو قشر جداگانه از آب در جریان مخالف یکدیگر پدید آیند. بطوریکه آب شیرین تالاب که سبکتر است در لایه سطحی به طرف دریا و آب شور که سنگین‌تر است از قسمت زیر به طرف تالاب حرکت کند. این فرآیند تأثیرات بسیاری برکل سیستم تالاب گذاشته و فلوروفون و رسوبات تالاب را دچار دگرگونی نموده است.
دسترسی
در امتداد جاده ارومیه به میاندوآب از طریق کمربندی دارلک به پل دارلک می‌رسیم که روی رودخانه مهاباد احداث شده است. بعد از عبور از این پل در امتداد جاده آسفالته باریکی در امتداد ساحل رودخانه مهاباد حدود ۹ کیلومتر به جلو می‌رویم و سپس جاده شوسه به طول ۱۰ کیلومتر را طی می‌کنیم و بعد از گذشتن از روستای قره‌داغ و تپه‌های مشرف به آن به محدوده تالاب می‌رسیم.
