جامعه شناسی خانواده و مسائل اجتماعی (سارا جعفری)

سارا جعفری
مجموعه ای عظیم به نام خانواده همیشه در حال تغییرات اجتماعی است، و همچنین پاسخگویی تغییراتی است که در درون و برون جامعه اتفاق می افتاد و این جریان بطور اجتناب ناپذیری صورت میگرد. وقوع انقلاب صنعتی نقش بسزایی بر خانواده بر جای گذاشت و آن گرفتن موقعیت و تولید اقتصادی از خانواده بوده است. اینکه تغییر درون خانواده یک مسئله اجتماعی است یا نوعی تطبیق پذیری است، خود موضوعی است که به ارزشها و دیدگاههای افراد مربوط می شود. همانطور که میدانیم شاخصهای موجود در خانواده در حال روبه رو شدن و تجربه مسائل اجتماعی گوناگونی مشتمل بر افزایش طلاق، افزایش فرزندانی که از خانواده جدا میشوند، کودکان و دختران خیابانی، افزایش نامشروعیت، در بعضی از جوامع، افزایش تعداد خانواده های تک فرزندی و خشونتها و مشکلات ناشی از مسائل مربوط به زناشویی در درون خانواده است. خشونت رو به افزایش درون خانواده به عنوان یک مسئله اجتماعی، و به عنوان یک وراثت اجتماعی حتی بر زندگی زوجهای جوان که از خانواده خود جدا می شوند و زندگی جدیدی را آغاز می کنند نیز تأثیر زیادی دارد.
خانواده بعنوان کوچکترین واحد اجتماعی نقش عمده ای در پیداش جامعه و عملکردهای اقتصادی،‌ اجتماعی وفرهنگی آن دارد. براساس بنیاد خانواده است که جامعه و جوامع بزرگتر بشری آغاز میشوند. خانواده تا قبل از انقلاب صنعتی و نظم جدید زندگی، قرنها به صورت کم و بیش ایستایی دوام داشت. بعد از وقوع انقلاب صنعتی و پیدایش الگوهای جدید، روابط خانواده تحت تأثیر مسائل مختلف قرار گرفت و به همین شکل از آن زمان به بعد، خانواده در کشورهای مختلف دنیا از نظر کمی و کیفی شکل متفاوتی به خود گرفتند.
شایان ذکر است که خانواده به عنوان محوراصلی جامعه و بعنوان برطرف کننده نیازهای مختلف انسان است. و از این رو حرکت هر نوع اتفاقی که در جامعه رخ بدهد و یا حرکتی صورت بگیرد در گروه حرکت و یا کوشش خانواده است. بطور کلی خانواده برطرف کننده نیازهای افراد و اعضای خد میباشد که نهایت این افراد و اعضاء باید با ایفای نقش خود در جامعه توسعه اقتصادی، اجتماعی و تربیتی را دنبال و اجرا کنند خانواده به عنوان یک نهاد اجتماعی مهمترین وظیفه را در قبال خانواده خود دارد. و یکی از مهمترین وظایف خانواده تربیت اعضا و توجه به تحصیل و رفتار اعضا خانواده است.
همچنین فرهنگ پذیری و اجتماعی کردن اعضا از خانواده شروع می شود و خانواده در عرصه نقش بسیار مهمی دارد بخاطر همین هست که در چند دهه اخیر دولتها و جوامع مختلف به خانواده اهمیت بیشتری داده و بر روی آنها سرمایه گذاری می کنند.
ویژگیهای ضروری خانواده‌: میتوان گفت این ویژگیها موجب دوام و بقای خانواده نیز میشود.
1- روابط دایم و همیشگی بین زوجین 2- ارتباطات زناشویی به صورت دایم 3- بقاء‌اعضا 4- سکونت و یا زندگی مشترک
میتوان گفت به دنبال تأسیس خانواده، افراد تشکیل دهنده خانواده بطور مشترک با یکدیگر سکونت و زندگی میکنند و همه اعضا خانواده در کنار هم با مسائل و مشکلات بطور جدی مبارزه می کنند.
قابل ذکر است که جمعیت شناسی به عنوان یکی از جدیدترین شاخه های علوم اجتماعی ارتباط بسیار نزدیکی با خانواده دارد،‌ یعنی کیفیت و کارایی بهتر خانواده در گرو تعداد افراد و اعضای آن است. امروز جامعه شناسان و علمای علوم اجتماعی تاکید و توصیه زیادی بر محدود کردن بعد خانواده دارند. یعنی اینکه اعضای خانواده در حد امکانات اقتصادی و اجتماعی جامعه باید تنظیم شود.
همچنین میتوان گفت که جامعه شناسی خانواده تأکید و توصیه فراوان بر ارتباط بین مشاوره و خانواده دارد. یعنی از طریق برقراری پل ارتباط بین جریان مشاوره و خانواده از بسیاری از آسیبها میتوان پیشگیری کرد. مشاوره بعنوان فنی جدید تا حدودی زیادی به سلامت خانواده کمک میکند. و همچنین نهاد تعلیم و تربیت ارتباط نزدیکی با خانواده دارد. یکی از نیازهای اساسی خانواده که پیشرفت و سلامت جامعه نیز مبتنی بر آن است، همان نهاد آموزش و پرورش است. این دو نهاد یعنی خانواده و آموزش و پرورش ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر دارند. خانواده سالمتر نقش مؤثرتری در وظایف تربیتی ، تکمیل وتکوین فرزندان، تقویت و مستعد کردن پتانسیلهای آنها دارد. همینطور خانواده با سواد و تحصیل کرده بهتر میتواند در انتقال زمینه های تربیتی به فرزندان و سرمایه گذاری بر روی آنها نقش داشته باشد.

منبع :‌جامعه شناسی مسائل اجتماعی و مددکاری اجتماعی –دکتر محمد تقی شیخی
جامعه شناسی جمعیت – دکتر محمد تقی شیخی

نگاهی به جامعه ‏شناسی خانواده در ایران (دكتر باقر ساروخانی)

دكتر باقر ساروخانی

”بسیاری بر این باورند كه در دنیای امروز نهاد خانواده تضعیف شده و حتی چیزی از آن برجای نیست. این عده معمولاً در چارچوب جامعه مدرن به خانواده نگاه نمی‏كنند؛ بلكه الگوهای جامعه سنتی را برای سنجش كاركردهای نهاد خانواده معیار خود قرار می‏دهند. این در حالی است كه در جامعه مدرن، هنجارها درونی شده و مشاركت فعال خانواده برانگیخته می‏شود البته در اینكه خانواده از جهاتی كاركردهای خود را از دست داده و به عبارتی دولتی شده، تردیدی نیست. امروزه دولت در جوامع مدرن و شبه مدرن، از طریق قوانین یا ایجاد الگوهای جدید خانواده را تحت سلطه قرار می‏دهد. رسانه‏ها هر روز در قلب خانه‏ها كار می‏كنند و ارزش‏های جدیدی را ایجاد می‏كنند. بنابراین بسیاری، خانواده را در معرض تهی شدن می‏بینند چرا كه در خانواده‏های جدید حتی نهار و صبحانه بیرون خورده می‏شود و بسیاری از كاركردها را دولت و سازمان‏های دیگر به عهده می‏گیرند“.
مطالب بالا گفته‏های دكتر باقر ساروخانی در یكی از نشست‏های گروه علمی ـ تخصصی جامعه‏شناسی خانواده انجمن جامعه‏شناسی ایران بود. در این سلسله نشست‏ها كه معمولاً نخستین یكشنبه هر ماه برگزار می‏شود، نهاد خانواده در ایران، تغییر كاركردها و معضلات و مشكلات آن مورد بررسی قرار می‏گیرد.
عنوان جلسه‏ای كه در اردیبهشت ماه سال جاری برگزار شد، نگاهی به كتاب ”جامعه‏شناسی خانواده در ایران از روزنه ازدواج‏های دسته‏جمعی“ نوشته دكتر باقر ساروخانی اعلام شده بود كه در واقع از زاویه معرفی این كتاب، شاخص‏های توفیق خانواده، میزان و نحوه بررسی آن مورد توجه متخصصان این گروه قرار گرفت.
دكتر ساروخانی در حاشیه این بحث ضمن بیان مطالب بالا، نظر خود را نسبت به بقای نهاد خانواده بسیار خوش‏بینانه‏تر عنوان كرد و گفت: من معتقدم جامعه بدون خانواده قابل تداوم نیست. خانواده میراثی اجتماعی است كه ما از نیاكانمان می‏گیریم و به اخلاف خود منتقل می‏كنیم اما برای بررسی كاركردهای آن، باید نهاد خانواده را با دنیای روز انطباق دهیم چرا كه خانواده جدید در دنیای جدید تبلور می‏یابد.
وی در معرفی اثر خود گفت: این كتاب نتیجه تحقیقی است كه در كمیته امداد امام خمینی و در مورد ازدواج‏های دسته‏جمعی آن انجام شده است و از این زاویه، عروسان دسته‏جمعی كسانی هستند كه زیر لوای كمیته امداد ازدواج می‏كنند.
دكتر ساروخانی افزود: كتاب شامل سه بخش و فصل‏های مختلف است. در یك فصل سن ازدواج مورد بررسی قرار گرفته است كه از این منظر، تا چه حد سن ازدواج در خانواده تأثیر دارد و به عبارتی سن آرمانی ازدواج در این خانواده‏ها چیست. همچنین ارتباط میان تحصیلات و توفیق خانواده‏ها مورد بررسی قرار گرفته است.
وی ادامه داد: بحث دیگر، مبحث شغل و توفیق زناشویی است. همچنین تعلق قومی، ازدواج و كامیابی زناشویی از دیگر مباحث این كتاب است كه به نوعی اطلس جغرافیای اجتماعی ازدواج و طلاق در آن مورد توجه قرار گرفته است و بررسی شده كه در كدام مناطق طلاق‏زایی بیشتر است.
در فصل دیگر نیز بحث هم خونی و ازدواج مطرح شده و این پرسش عنوان شده كه هم خونی تا چه حد در ازدواج اثرگذار است و البته چه نوع هم خونی، در چه سطح و درجه‏ای. البته اعتقاد ما بر این است كه ازدواج‏های هم خون باید با احتیاط زیاد نگریسته شوند. مدیر گروه جامعه‏شناسی خانواده انجمن جامعه‏شناسی ایران در عین حال یادآور شد كه تنها منجر شدن ازدواج به طلاق، مبنای شناسایی عدم توفیق خانواده‏ها نیست بلكه این بحث در سه سطح مورد بررسی قرار گرفته است كه یكی از شاخص‏های آن توفیق كمی یا همان منجر شدن ازدواج به طلاق است.
به گفته وی، شاخص دیگری كه در این تحقیق مورد توجه قرار گرفته، طلاق ذهنی است، بدین معنا كه اندیشه طلاق به ذهن فرد رسیده باشد و شاخص سوم در توفیق خانواده‏ها نیز به فضای عاطفی درون خانواده برمی‏گردد كه بنابر آن، وقتی در درون خانواده فضای عاطفی سرد می‏شود، این خانواده مطلوب نخواهد بود.
دكتر ساروخانی در این زمینه تأكید كرد: اگر پیوند عاطفی درون خانواده از میان برود، این نهاد دیگر به عنوان گروه نخستین شناخته نخواهد شد چرا كه در بسیاری از موارد، وقتی فضای عاطفی به شدت كاهش می‏یابد، شاهد پادگان شدن خانواده هستیم كه از ماهیت اصل خود به دور افتاده و با ابزارهای دیگری كنترل می‏شود.
وی در عین حال خاطر نشان كرد: اگر در جامعه‏ای هیچ طلاقی اتفاق نیفتد، این امر نشانه خوبی برای توفیق خانواده در آن جامعه نیست. به عقیده او دیدگاه در اینجا باید دوركیمی باشد بدین معنا كه نوعی آسیب در حد معقول و كم جامعه را واكسینه می‏كند و از این زاویه طلاق در سطح پایین می‏تواند معیار خوبی برای جامعه باشد.
دكتر ساروخانی یكی دیگر از مباحث كتاب خود را بحث خانواده درمانی را معرفی كرد و گفت: در این بحث سئوال این بود كه اگر خانواده‏ای با مشكل مواجه شد، این مشكل را چگونه برطرف كنیم؟ در بسیاری از موارد زوجین با هم سازش ندارند و طلاق عاطفی بسیار زیاد شده است.
وی تصریح كرد: در علم جامعه‏شناسی خانواده برای ارائه راهكارهایی برای گزینش همسر تلاش در جهت سیاستگذاری ازدواج برای سوق دادن آن به سمتی است كه ریز فاكتور سقوط و عدم توفیق را با شاخص‏های یاد شده، كمتر داشته باشیم.
دكتر ساروخانی گفت: با وجود این تئوری، در این تحقیق با وجود تأكید كمیته امداد برای ارائه نوعی جداول امتیازبندی شده برای پیش‏بینی در مورد موفقیت ازدواج، در مرحله گزینش همسر، به این نتیجه رسیدیم كه با توجه به تمایز فرهنگی زیاد در نقاط مختلف كشور و سیال بودن این واقعیت انسانی، رتبه‏بندی و پلكانی كردن عوامل میزان موفقیت در گزینش همسر امكان‏پذیر نیست بلكه باید در این امر كارشناسان مجربی با در دست داشتن مجموعه‏ای از قواعد نسبی، حساس و كیفی این امر را مورد سنجش قرار دهند.
وی همچنین به مشكلات جمع‏آوری اطلاعات در مورد سلامت یك خانواده در فرهنگ ایرانی اشاره كرد و گفت: در این تحقیق رابطه فرزندان به عنوان یكی از معیارهای سنجش سلامت خانواده و آرامش و تعادل روانی افراد مورد بررسی قرار گرفته است

سلام
با پشرفت تکنولوژی متاسفانه کانون خانواده ها خیلی متزلزل شده اونم به این خاطره که محبت از طرف پدر و مادرها خیلی کم شده البته خدا را شکر در ایران بازم نسبت یه جوامع دیگه وضع خیلی بهتره و اگر از الان پیشگیری لازم و نکنیم در دهه های آینده وضعست خانواده هامون مثل کشورهای غربی میشه.

اما من موافق نیستم که اینجا وضع بهتره به نظر من اینجا و اونجا نداره و خانواده ی موفق و ناموفق همه جا پیدا میشه .... تکنولوژی هم برای راحتی آدم هاست اما اگه بلد نباشن چه جوری ازش استفاده کنند مشکل از اونجا شروع میشه و تقصیرات و عدم آگاهی ما کاسه کوزه ای میشه بر سر تکنولوژی بیچاره....

موافقم دوست عزیز باید تو این زمینه کار بشه و اینجا رسانه نقش خوبی میتونه داشته باشه البته فقط رسانه کفایت نمیکنه خود مردم هم باید بخوان و خودشون رو پرورش بدن و آگاهیشون رو با مطالعه و تمرین بالا ببرن