تبیان، دستیار زندگی

مقدمه

در اوج مذاکرات هسته ای ایران با اتحادیه اروپا و آژانس بین المللی مسأله عزت و اقتدار ایران اسلامی و حفظ و صیانت آن از سوی مردم و کارشناسان به شدت مورد توجه و پی گیری بود. بر آن شدیم تا با رجوع به قرآن مبانی عزت و اقتدار مسلمانان و جامعه اسلامی را تبیین نماییم. آن چه در این نوشتار آمده است، نگاهی کوتاه است به این مسأله، باشد که هم چون گذشته با حفظ اقتدار و عزت و درایت از کاربردهای فن آوری هسته ای در همه زمینه های صلح آمیز بهره مند شویم.

قرآن اصول روابط میان خودی و غیر خودی را بر احترام به حقوق انسان ها، مقام انسانیت، ارزش های انسانی و معنوی به ویژه عدالت بنا نهاده است. در همان حال به بیان خطوط قرمزی اشاره دارد تا زمینه عزت و افتخار جامعه اسلامی در همه اشکال ارتباطی آن حفظ شود. اسلام با حفظ احترام متقابل نسبت به اقوام و ادیان و پیروان آنان به هیچ کس اجازه نزدیکی و تجاوز به این خطوط قرمز را نمی دهد. کرانه مندی ارتباط جامعه اسلامی با دیگر جوامع اعتقادی این امکان را می دهد تا جامعه اسلامی از خطر نابودی در امان باشد. این حساسیت از آن رو مهم است که هویت جامعه در صورت تجاوز از حدود نه تنها دچار چالش و بحران های درونی می شود بلکه زمینه برای سقوط و تجاوز برونی را فراهم می آورد.

برای آنکه به دیدگاه قرآن درباره مبانی اقتدار سیاسی جامعه اسلامی و خطوط قرمز آن راه یابیم لازم است به معیار مرزبندی جوامع در صدر اسلام و در مدینة النبی توجه شود.در حوزه جغرافیایی حجاز، مرزهای اعتقادی مهم ترین مسأله برای تعیین هویت های جمعی بود. اقوام و نژادها هریک به نوعی در پاره ای از کره زمین مرزهای جغرافیائی و ملی خود را تعیین کرده بودند اما در حجاز ، این مرزهای اعتقادی بود که تعیین کننده مؤلفه اساسی به شمار می رفت. تنش ها و چالش ها به طور عمده در دو شهر بزرگ حوزه حجاز ـ مکه و مدینه ـ میان یهودیان کتابی با مشرکان از سویی و با مسلمانان از سوی دیگر بود. هر چند که بعدها با اوج گیری و اقتدار همه جانبه اسلام یهودیان کتابی که روزگاری ظهور پیامبر جدید را آغاز حاکمیت مطلق خود بر مشرکان قلمداد می کردند، سرخورده خود به یاری مشرکان شتافتند با این همه، دسته بندی ها و مرزها هم چنان بر اصول اعتقادی مبتنی بود. از این رو، پس از آن که پیامبر حکومت اسلامی را در مدینه با پذیرش اکثریت مردم مسلمان در قالب پیمان های متعدد تشکیل داد، پیمان های جداگانه ای نیز با یهودیان منعقد کرد تا حدود روابط میان یهودیان و مسلمانان و نحوه تعامل آن ها با حکومت اسلامی مشخص گردد.

بدین ترتیب جامعه اسلامی آنان را به عنوان یک جامعه جدا از جامعه اسلامی به رسمیت شناخت و حقوق خاص آنان را تأیید کرد، هر چند که به عنوان شهروند «امت واحد» از آنان نام می برد و از همه حقوق شهروندان نیز برخوردار است.

با توجه به این حقیقت تاریخی و تأکید بر تطور مفهوم جامعه از صدر اسلام تاکنون، برای پدیدارشناسی رابطه بین جوامع از دیدگاه قرآن می توان از آموزه های قرآنی و گزاره هائی که چگونگی تعامل مسلمانان با دیگران را گزارش می کند سود جست و ملاک های بدست آمده از این مطالعه را به عنوان اصول اقتدار سیاسی جامعه اسلامی از دیدگاه قرآن به زمان حاضر تعمیم دارد.

اصول حاکم بر روابط سیاسی میان جوامع از دیدگاه قرآن

1ـ عدالت:

یکی از اصولی که در قرآن کریم بسیار مورد تأکید و اهتمام قرار گرفته⁽¹⁾ مسأله «عدل» و عدالت است و این عقیده در فرد فرد مسلمانان و جوامع اسلامی اثر می گذارد و وقتی به مرحله اجرا درآید، می تواند مسلمانان را به سوی مدیریت صحیح در کارها، و برافراشتن پرچم عدل و داد، نه تنها در کشورهای اسلامی بلکه در کل جهان سوق دهد.

اهمیت این موضوع به حدی است که هیچ چیز نمی تواند مانع آن گردد، و هر گونه انحراف از آن متابعت از هوای نفس است⁽²⁾ در آیات قرآن به صراحت از ستم روا داشتن به دشمن - چه دشمن شخصی و چه دینی ـ نهی شده است.

در برنامه های اجتماعی، سیاسی، نظامی و اقتصادی جامعه اسلامی عدالت باید به عنوان زیر بنا و اصل اساسی در روابط متقابل بین مسلمانان و دیگران باشد؛ چرا که یک جامعه پیشرو، سربلند و قوی، جامعه ای است که روی پای خود بایستد و

⁽³⁾

2ـ تعادل در روابط و حفظ احترام متقابل:

اصل اعتماد متقابل، پشتوانه فعالیتهای هماهنگ اجتماعی و همکاری در سطح وسیع می باشد. همین معنا در روابط بین المللی و در سطح جهانی نیز صادق است.

یکی از مصادیق بارز و تعیین کننده به عنوان ضامن اجرای این اصل، وفای به عهد و پیمان می باشد، چرا که وفاداری به عهد و پیمان، تأکیدی بر حفظ این هم بستگی و اعتماد متقابل است و اگر عهد و پیمان ها شکسته شود، دیگر اثری از این سرمایه بزرگ (اعتماد عمومی) باقی نخواهد ماند، و این مطلب هم در داخل جامعه اسلامی، در روابط با اقلیتها، و هم در سطح جهانی در ایجاد روابط با کشورهای غیراسلامی صادق است.

به همین دلیل در آیات قرآن و احادیث اسلامی، به طور گسترده به مسأله وفای به عهد و ایستادگی در برابر سوگندها تأکید شده است، و شکستن آن، از گناهان کبیره محسوب می شود.⁽⁴⁾ بدون تردید پای بندی به عهد و پیمان تا زمانی لازم است که طرف مقابل به مفاد آن وفادار باشد و در صورت پیمان شکنی و عدم رعایت اصول عهدنامه از سوی یک طرف، طرف دیگر نیز ملزم به رعایت آن نخواهد بود.

3ـ حفظ سیادت اسلام:

حفظ سیادت اسلام و جامعه اسلامی از جمله وظایف مسؤولان نظام اسلامی است که نقض آن از حدود اختیارات مسلمین خارج بوده و بر اساس «قاعده نفی سبیل»⁽⁵⁾ حتی تعهدات بین المللی نیز نمی تواند ناقض آن باشد. این اصل کلی را فقها تحت عنوان «أَلإِسْلامُ یَعْلُو وَ لا یُعْلی عَلَیْهِ» به صورت یک قاعده حقوقی⁽⁶⁾ در فروع و موارد مختلف حقوق اسلامی مورد بهره برداری قرار داده اند و نیز عبارت مزبور عینا به صورت حدیث در کتابهای روایی نقل شده است⁽⁷⁾.

بنابراین دادن هر نوع امتیاز سیاسی، اقتصادی، نظامی، قضایی و اجتماعی به غیرمسلمانان که به سیادت اسلام و جامعه مسلمین لطمه وارد آورد، بی ارزش و بی اعتبار خواهد بود.

قرآن در این زمینه می فرماید: «وَ لَنْ یَجْعَلَ اللَّهُ لِلْکَفِرینَ عَلَی الْمُؤْمِنینَ سَبِیْلاً».⁽⁸⁾ و از سوی دیگر به مسلمانان هشدار می دهد که: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ لا تَتَّخِذُواْ بِطَانَةً مِّنْ دُونِکُمْ لا یَأْلُونَکُمْ خَبَالاً وَدُّواْ مَا عَنِتُّمْ قَدْ بَدَتِ الْبَغْضاءُ مِنْ أَفْوَاهِهِمْ وَ مَا تُخْفِی صُدُورُهُمْ أَکْبرُ قَدْ بَیَّنَّا لَکُمُ الاَیَاتِ إِنْ کُنتُمْ تَعْقِلُونَ».⁽⁹⁾ «هان ای مؤمنین، غیر مسلمانان را دوست مخصوص و محرم اسرار خویش نگیرید، زیرا آنان از فساد و تباه نمودن امور شما کوتاهی نمی کنند و هرچه را که باعث رنج و زحمت شما گردد دوست می دارند، عداوت و کینه از زبانشان هویدا گشته و آنچه که در دل کتمان نموده اند بیش از اینها است، ما نشانه ها و دلایل را بر شما روشن نمودیم، اگر شما تعقل نمایید».

وقتی دوست گرفتن افراد غیر مسلمان این چنین نتایج ناگوار به بار آورد و فرصتی به آنان دهد که در تباه نمودن کارها و افساد امور بکوشند و توطئه های خصمانه به راه اندازند و در شرایط سخت، از تأیید و ایجاد عوامل ناراحت کننده دریغ نورزند، و با وجود کوشش در کتمان نمودن تضاد فکری و کینه و نفرت، به طور ناخودآگاه زبانشان به کینه توزی و بدگویی باز شود، نتایج و آثار سیادت و تسلط آنان بر مسلمین و تصدی مقامات دولتی و سیاسی و نظامی و اقتصادی از طرف غیر مسلمانان، چگونه خواهد بود؟⁽¹⁰⁾

بی شک هر نوع لطمه زدن به این سیادت، خیانتی بزرگ به اسلام و جامعه اسلامی خواهد بود و صرف نظر کردن جمهوری اسلامی از حق مسلّم خود در بحث فناوری هسته ای، می تواند راهی برای سیادت بیگانه باز کند. بنابراین مسؤولان نظام اسلامی برای پاسداری از عزت و سربلندی جامعه اسلامی باید تمام توان خویش را به کار برند.

اسلام هم در زمینه سیاست داخلی و هم در بعد سیاست خارجی اصل عزتمندی را از نظر دور نمی سازد و در روابط با غیرمسلمانان قانون نفی سبیل را مطرح می کند «لن یجعل الله للکافرین علی المؤمنین سبیلا»⁽¹¹⁾

علت نهی قرآن از دوستی نزدیک با یهود و نصاری این است که تبعیت از آرا و روش آنها، هم شکل شدن با آنها را به دنبال دارد که با عزتمندی مسلمانی سازگار نیست. زیرا امتیازخواهی آنان پایانی ندارد و آنها جز به دست برداشتن مسلمانان از آئین خود راضی نخواهند شد. قرآن کریم می فرماید: «و لن ترضی عنک الیهود و لا النصاری حتی تتبع ملتهم»⁽¹²⁾ «یهودیان و نصارا هرگز از تو راضی نخواهند شد مگر آن که از آیین آنها پیروی کنی»

بنابراین وقتی قرآن کریم دوستی خصوصی و بی پرده مسلمانان با افراد غیر مسلمان را مضر دانسته و آن را، شایسته جامعه اسلامی نمی بیند و صریحا از آن منع می کند، بی شک نسبت به سپردن امور عامه مسلمانان به دست غیر مسلمانان و تفویض مقامهایی که موجب سلب سیادت مسلمانان و یا تسلط آنان بر مصالح و مقدرات جامعه اسلامی می گردد، منع شدیدتر و حساسیت بیشتری خواهد داشت.

ضرورت حفظ اصل سیادت در تعهدات بین المللی

چنانکه گفته شد حفظ سیادت اسلام و جامعه اسلامی از جمله وظایف عمومی و از آن دسته ضروریات اسلامی است که نقض آن از حدود اختیارات مسلمانان خارج بوده و تعهدات بین المللی نمی تواند ناقض آن باشد.

از اینرو در قراردادهای بین المللی که مسلمانان، امضا و تصویب می نمایند، باید اصل سیادت محفوظ بوده، به عنوان یک اصل ثابت منظور گردد و هر نوع شرایط و تعهداتی که در این قراردادها با این اصل منافات داشته باشد، از نظر اسلام فاقد ارزش بوده، از درجه اعتبار ساقط است. و بر همین اساس است که در شرایط کنونی دنیا، که علم، فناوری، تکنولوژی و صنعت پیشرفته

باید توجه داشت که دستیابی کشورها به تکنولوژی پیشرفته، منافع حیاتی قدرتهای بزرگ را به مخاطره می اندازد، در نتیجه رقابت سالم اقتصادی به سود کشورهای در حال توسعه و به ضرر کشورهای سلطه گر خواهد بود.

استراتژی غرب در مواجهه با مسائل هسته ای ایران

جای تعجب نیست که غرب و مخصوصا آمریکا با توجه به شرایط جهانی امروز، استراتژی جدیدی را برای قرن 21 تدوین کنند - و آن حضور میلیتاریستی (نظامی) در صحنه تکنولوژی برای تسلط بر منابع انرژی، مکانیسم گردش پول و رسانه ها، حضور نظامی در مناطق استراتژیک جهان، تسلط بر شاهراه های حمل و نقل در هوا، زمین و دریا، جلوگیری از هرگونه ائتلاف و قدرت مخالف آنهاست ـ و برای اجرای سیاست های خود واقعه 11 سپتامبر را آفریده، روند تحولات جهانی را دگرگون نمایند.

بر اساس این استراتژی سلطه، بخشی از علم (تکنولوژی هسته ای، لیزر، الکترونیک، میکروب شناسی، هوا-فضا، تکنولوژی ماهواره ای، تکنولوژی موشکی و...) باید در انحصار چند کشور باشد. این درخواستها که مخالف قوانین بین المللی است، حفظ برتری غرب، رابطه استعماریِ قانون مند شده در روابط بین الملل و جلوگیری از کاهش فاصله قدرت را به دنبال دارد.

از طرف دیگر، جمهوری اسلامی ایران ،به دنبال رسیدن به استقلال و خودکفایی همه جانبه و خواهان استفاده صلح آمیز از تکنولوژی هسته ای است ـ صرف نظر کردن از این حق طبیعی، محدود به تکنولوژی هسته ای نیز نخواهد شد، بلکه تمام تکنولوژی های دو منظوره مذکور را شامل خواهد شد؛ به این معنا که اگر در حال حاضر قدرتهای استعمارگر به بهانه حفظ صلح و امنیت جهانی یا رقابت سالم علمی در بحث انرژی هسته ای مخالفت کرده، خواستار انحصاری کردن آن هستند، در سایر علوم دو منظوره (تکنولوژی هوا-فضا، میکروب شناسی و...) نیز چنین ادعایی خواهند داشت و به همین دلیل می خواهند جمهوری اسلامی ایران را وادار به انجام این بدعت کنند.⁽¹³⁾

نتیجه گیری

دین اسلام، مسلمانان را از افراط و تفریط در روابط بر حذر داشته و ضوابط خاصی برای آن در نظر گرفته است. علاوه بر اینکه رفتار عادلانه را در نظر داشته، به حفظ احترام متقابل می اندیشد، برای سیادت اسلام و مسلمین اهمیت زیادی قائل است و هرگونه رابطه با دیگران که باعث تسلط آنان بر مسلمانان شده، از عزت آنها بکاهد را به شدت نفی می کند. وقتی ارتباط و پیوندشان را با خدا و رسول او گسسته اند، با مؤمنین نیز پیوندشان ظاهری و صوری بوده و مطمئنا در باطن، به گونه دیگری درباره آنان فکر می کنند، به همین جهت تظاهر دشمن به دوستی نباید آنان را غافل کند و موجب گردد که آنان دشمن را دوست پندارند و به او اطمینان کنند. و ثانیا: روابط دوستانه و صمیمانه مسلمان با غیر مسلمان باید در حدی باشد که لااقل با عضویتش در پیکر اسلامی ناسازگار نباشد، یعنی به وحدت و استقلال پیکر اسلامی آسیبی نرساند و تظاهر آنان به دوستی مسلمانان نباید موجب غفلت آنان شود و چنان که در تاریخ نیز بارها و بارها تجربه شده است، از این ناحیه متحمل ضربات جبران ناپذیر شوند. و باید این روابط در حدی باشد که عضویت در یک پیکر و جزئیت در یک کل، ایجاب می کند؛⁽¹⁴⁾ بدیهی است این مسأله، چنان که از اطلاق آیات کریمه و سیره معصومین علیهم السلام نیز استفاده می شود، منافاتی با احسان و نیکی به غیر مسلمان ندارد.

با توجه به آنچه گفته شد یکی از راههای رسیدن به استقلال و خودکفایی و عزتمندی، دست یابی به فناوری هسته ای است، رشد و توسعه در این مسیر حق مسلم جمهوری اسلامی ایران است و هر امری (چه در داخل کشور و چه در خارج از کشور) سرعت این رشد و توسعه را کاهش دهد یا در صدد جلوگیری از آن باشد، در جهت عزتمندی کشور نبوده و باید با آن برخورد جدی صورت گیرد. بنابراین بر مسئولین نظام اسلامی که باید حافظ منافع این ملت عزتمند باشند فرض است به دفاع از منافع ملّی برخیزند و برای دست یابی به فناوری هسته ای تلاش نموده و در هیچ شرایطی بر سر عزت و سیادت مسلمانان که موهبتی الهی به شمار می رود معامله نکنند.

پی نوشت ها:ـــــــــــــــــــــــ

2. سوره/آیه 27.

3. سوره بقره/آیه 279.

4. امیر موءمنان علی علیه السلام در فرمان مالک اشتر به اهمیت این مسأله در اسلام و جاهلیت اشاره کرده آن را مهم ترین و عمومی ترین مسأله می شمرد، و تأکید می کند که حتی مشرکان نیز به این امر پای بند بوده اند، زیرا عواقب دردناک پیمان شکنی را دریافته بودند.

5. این قاعده از آیه شریفه «وَ لَنْ یَجْعَلَ اللَّهُ لِلْکَافِرینَ عَلَی الْمُؤْمِنینَ سَبِیْلاً» (نساء/ 141) اخذ شده است که براساس آن هر گونه سلطه و حاکمیت کافران نسبت به مسلمانان و مؤمنان نفی شده است.

6. النجفی، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج21، ص 136.

7. المتقی بن حسام الدین الهندی، کنز العمال، ج 1، ص 17.

8. نساء/141. «خداوند هرگز برای کافران نسبت به مؤمنین تسلط و حاکمیت قرار نداده است».

9. سوره آل عمران، آیه 118.

10. عمید زنجانی، عباسعلی، حقوق اقلیتها، ص 287-285.

11. نساء/141.

12. سوره بقره، آیه 120.

13. برگرفته از سخنرانی دکتر احمد واعظی،(عضو سابق شورای امنیت ملی و عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام) در جمع مبلغان نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها 21/7/1383.

14. ر.ک: مطهری، مرتضی: ولاءها و ولایتها، ص 22-13