تبیان، دستیار زندگی

چند وقتی است که فیلم «جدایی نادر از سیمین» ساخته اصغر فرهادی بعد از درخشش در ایران و توجه مخاطب ایرانی به آن در سینمای جهان نیز در حال درخشیدن است. از آخرین توجهاتی که به این فیلم شده است نیز می‌توان به جایزه آسیا پاسفیک و جایزه رسانه بی‌بی سی اشاره کرد. همچنین اقبال این فیلم در جذب مخاطب نیز بی‌شک موفقیت دیگری برای فیلم جدایی نادر به حساب می‌آید. مجله توتال فیلم نیز در اولین شماره سال ۲۰۱۲ فیلم جدایی نادر از سیمین را به عنوان پر مخاطب‌ترین فیلم ۲۰۱۱ انتخاب کرده است و این فیلم را در فهرست فیلم‌هایی که باید دیده شوند قرار داده است. اکثر منتقدان فیلم معتقدند جدایی نادر از سیمین تمامی مقیاس‌ها و استانداردهای جهانی را رعایت کرده است و برای همین باید دیده شود. اما با وجود تمام نقد‌های مثبت و توجه مخاطبان جهانی به این فیلم، جدایی نادر هم از لحاظ تکنیکی پر از ضعف است و هم از لحاظ داستانی و چرا باید فیلمی که ممکن است فقط تصاویر زیبا داشته باشد و نه ساختار و محتوا در سینمای ایران و جهان با اقبال روبرو شود.

داستان خطی جدایی نادر داستان جدا شدن یک زن از شوهرش در جامعه‌ای است که مردم ایران شناخت تقریبا کاملی از آن دارند و در جامعه جهانی به طور نسبی شناخت کمتری از آن پیدا کردند. در جامعه ایرانی که شناخت بیشتر است، مخاطب با مفهومی آشنا می‌شود که دلش می‌خواهد آن را ببیند و بشنود. در جامعه‌ای که سکوت حتی گریبان سران آن را نیز گرفته است و ساکت کردن در آن بیداد می‌کند، مردم توقع دارند حرف‌هایشان را بشنوند و ببینند. حتی اگر این حرف‌ها اشتباهات محضشان نیز باشد اما حرفهاییست ساده که اصغر فرهادی با زیرکی به سراغ آن‌ها می‌رود و با بیان آن‌ها فیلم جدایی نادر را می‌سازد. در واقع اقبال جدایی نادر در سینمای ایران را می‌توان به شجاعت بیان همین حرف‌ها و همین نگفتنی‌ها و در گوشی گفتن‌های مردم نسبت داد. البته اصغر فرهادی باز با زیرکی حرفهایی را انتخاب کرده است که خیلی پر مایه و تاثیر گذار نیستند که بخواهد با برخورد حکومتی روبرو شود. اما مخاطب ایرانی که در بد‌ترین شرایط اطلاع رسانی در ایران به سر می‌برد شنیدن این حرف‌ها برایش کافی است و انصاف برایش معنایی ندارد. جنگ بین طیف‌ها در ایران و بازی‌های سیاسی نیز باعث شد تا جدایی نادر در ایران از یک فیلم درجه چندم به یک فیلم درجه یک تبدیل شود. البته فرهادی وقتی درباره الی را ساخت نیز حقه‌ای این چنینی زد اما فضای آن زمان، خلا دوران امروز را نداشت که فرهادی بتواند از آن خلا و خالی بودن استفاده کند و مردم را از خواستنی‌هایشان که از آن محروم شده‌اند پر کند. اما چرا فیلم جدایی نادر در عرصه جهانی در حال درخشیدن است. به نظر می‌رسد مردم جهان کوچک‌ترین اطلاعی از وضعیت داخلی ایران ندارند. در واقع خلا اطلاع رسانی و نداشتن تجربه و مهارت خبررسانی داخلی حتی گریبان بخش خارجی را گرفته است. در واقع در داخل با کم رسانی اخبار و سانسور باعث می‌شویم تا مردم دچار خلا‌های کذایی بشوند و به آن‌ها آدرس‌های غلط داده شود. در خارج از کشور نیز با سانسور کامل خبر‌ها و خبر نرساندن از داخل و با تمرکز روی اخبار کذب و بزرگنمایی اخبار حقیقی خارجی به طور کل از گردونه اطلاع رسانی جهانی خارج شده‌ایم. یک مخاطب خارجی وقتی فیلم جدایی نادر را می‌بیند با تمام چیزهایی روبرو می‌شود که تا به حال از جامعه ایرانی توقع نداشته است. یک خانواده تقریبا از طبقه متوسط جمهوری اسلامی را می‌بیند که از شرایط خود در این کشور راضی به نظر نمی‌آیند و فکر می‌کنند خارج از کشور زندگی کردن به آن‌ها این فرصت را می‌دهد تا بتوانند زندگی بهتری داشته باشند. مخاطب خارجی تا قبل از این فکر می‌کرد درماندگی ایرانی شبیه درماندگی ساکنین کشورهای پاکستان یا افغانستان است. اما با دیدن جدایی نادر متوجه می‌شود که ایرانی‌ها نوعی دیگر درمانده و مهجور مانده‌اند. در واقع فرهادی در اینجا برای مخاطب خارجی نیز دام بزرگی پهن کرده است. او می‌داند که مخاطب خارجی چه حفره‌هایی از تفکرش درباره ایران در سر دارد. با شناسایی این حفره‌ها و پر کردن آن‌ها او را نیز سحر و جادو می‌کند. برای همین است که گفته شده فرهادی در جدایی نادر از سیمین کارگردانی نکرده است او بیش از هر چیز در این فیلم شعبده بازی انجام داده است و با ترفندهای مختلف پاسخگوی نیاز داخلی و خارجی بوده است. اما این سوال که این روش فیلم سازی درست است یا خیر، سوالی است که باید پاسخ داده شود. یک فیلم می‌تواند عده‌ای را به سمتی درست هدایت کند و آدرس دهد. در مقابل فیلمی هم می‌تواند عده‌ای را مدهوش و مجذوب کند اما از مسیر اصلی و مسیر درست خارج کند. فرهادی همیشه در مصاحبه‌هایش گفته است من کمتر به مخاطب اطلاعات می‌دهم. آقای فرهادی با این جمله‌اش یا نشان می‌دهند اطلاعات کمتری دارند یا قرار است مخاطب را فریب دهند.