تبیان، دستیار زندگی

هر دو باید از مرحله‌ای فراتر رفته و اتفاقی درونشان افتاده باشد تا به درك مناسبی از هنر دینی برسند. در واقع هم هنرمند باید بتواند به آن فضا برسد و چیزی بیافریند كه بتوان آن را دینی قلمداد كرد و هم مخاطب بتواند توان دریافت آن را داشته باشد.

‌ مدعی هنر دینی نیستم، اما وقتی در مناسبت‌های مختلف پوستر‌‌ها یا بیلبورد‌های مختلف را می‌بینم كه نوشته‌هایی را مثلا در مورد حضرت فاطمه(س)‌ یا علی(ع)‌ به شیوه‌های مختلف نقش زده‌اند، به این نتیجه می‌رسم كه این آثار در حوزه هنر دینی نمی‌گنجند. درواقع بسیاری از اینها سیاه‌مشق‌های هنرمندی است كه به كنه ماجرا نرسیده و درك هنر دینی نداشته است. در واقع هنرمند عزیز در برخی از این آثار سطحی سعی می‌كند تا ببیند چه راه‌حلی برای این فرم نوشتن وجود دارد. او انجامش می‌دهد اما در انتها اثر خلق شده تنها كاری كه نمی‌كند، این است كه آدم را ببرد در فضا و حال و هوای معنوی. این كه مثلا نام حضرت ابوالفضل را در ماه محرم و مناسبت‌های مختلف پشت شیشه‌های ماشین می‌نویسند، شاید نمونه خوبی برای این موضوع باشد. عده‌ای با ناآگاهی تمام نام حضرت را با خطی روی بدنه ماشین می‌نویسند و سپس یك شتك خون را روی نام حضرت می‌پاشند و نمی‌دانند كه این موضوع می‌تواند در زمره ضد مساله و ضد دین و ضد مذهب قرار گیرد. شما اگر برخی از فیلم‌های خارجی كه می‌خواهند ترس و وحشت را القا كنند ببینید، متوجه می‌شوید كه آنها با این شیوه تیتراژ كار خود را تصویر می‌كنند و این نشان می‌دهد كه هنوز درك درستی از هنر دینی وجود ندارد و شاید ما در نیمه راه و بهتر بگویم ابتدای راه هستیم.

من حتی هم‌اكنون هم نمی‌توانم ادعا كنم كه می‌توانم اثری دینی خلق كنم. وقتی هنرمندی می‌خواهد یك اثر دینی خلق كند، باید بابت این موضوع مدد الهی بگیرد. اگر هنرمند زمینه‌اش آماده باشد و استمداد هم صورت بگیرد، شاید اثرش بتواند در این حوزه بیننده داشته باشد. به نظر من وقتی پای هنر دینی به میان می‌آید، باید دست و دلمان بیشتر بلرزد و ببینیم كه اساسا توانایی قلم زدن و قدم زدن در این حوزه را داریم و آیا این رخصت و اجازه و فرصت به ما داده شده است یا خیر؟ باور كنید فكر كردن به این موضوع مرا به هم می‌ریزد. هنر دینی مختصاتی دارد كه باید بیننده را از مرحله زمینی رها كند. اما قبل از این، آن رهایی باید برای طراح یا نقاش اتفاق افتاده باشد. بنابراین ممكن است ما بگوییم كه من دارم مشق می‌كنم تا برسم به هنر دینی اما این مشق، مشق با احترامی است، ولی قرار نیست آن مشق به عنوان سندی از هنر دینی به نمایش عموم درآید.

دقیقا. در حقیقت هنرمندان این مسلك یك آدابی را رعایت می‌كنند تا به معنای هنر دینی برسند. ولی وقتی من به عنوان یك هنرمند توانایی به جای آوردن این آداب یا حتی درك آنها برای خلق یك اثر در این محدوده را ندارم، بهتر است وارد گود نشوم.

روزهایی كه داشتم این كارها را انجام می‌دادم، با خودم یك تضاد درونی داشتم. ببینید موضوعاتی مانند هنر دینی و قدسی، وقتی حتی درباره‌اش حرف می‌زنیم و كلمه‌اش می‌كنیم، خراب می‌شوند. به نظرم اگر آن حس خوب به دست بیاید خیلی از راه را رفته‌ایم. شاید این امر در كارهایی كه اسمی از هنر دینی را نیز یدك نمی‌كشند، بخوبی به چشم بیاید. در حقیقت نمی‌توان دستوری یا سفارشی هنرمند را مجبور كرد كه این اثر دینی را پدید آورد. این كنش و واكنشی درونی است كه نیازمند تركیب روحیات دیروزی و امروزی آن هنرمند برای خلق یك اثر در این حوزه است.

امیدوارم هر حركتی با حسن نیت باشد. همچنان معتقدم كه هر چیزی كه زیاد تكرار بشود از كیفیت می‌افتد. شاید بتوان این امر را در معادله مشهوری قرار داد كه می‌گوید تبلیغ زیاد، كاركردی ضد تبلیغی دارد. به نظرم نباید هر كسی این اجازه را به خودش بدهد كه در حوزه هنر دینی وارد شود. بهتر است آدم‌هایی كه آثارشان به این موضوعات و مفاهیم نزدیك‌تر است، بیشتر در این زمینه به كار بپردازند و آدم‌هایی مثل من فقط مشق كنند.

شاید در حیطه خط و خوشنویسی به واسطه این‌كه از قدیم هم آن را هنر قدسی می‌نامیدند، اتفاقات بهتری افتاده باشد. شاید حتی بتوانیم بگوییم كه در میان تمامی هنرهای تجسمی تنها در زمینه خوشنویسی می‌توانیم به مفهوم هنر دینی نزدیك‌تر شویم. در دیگر شاخه‌های تجسمی، چون خود اثر یك فرم انتزاعی دارد و بیننده می‌تواند برداشت‌های شخصی خودش را در این زمینه داشته باشد، كار سخت‌تر است.

وقتی من در انجمن تصویرگران كودك سمتی داشتم، اجازه نمی‌دادم هر اثری با نام هنر دینی به خورد ذهن كودك داده شود. كار در این حوزه مانند راه رفتن روی لبه تیغ است. هر اشتباه باعث خواهد شد لطمات جبران‌ناپذیری را به ذهن پویای كودك وارد كنیم، كار سختی است. به نظرم در این زمینه باید دست به عصا راه رفت.