بسم الله
این روز ها واژه بصیرت برای همه تبدیل به یک واژه بسیار آشنا و برای بعضی ها هم یک مد روز برای سخنرانی ها و ابراز فضلشان شده است.البته یک ایرانی شیعه امروزی خود بخود نمی تواند با این واژه غریبه باشد.هم از آن جهت که در هویت شیعی ما بصیرت یک رکن اساسی است و مکتب تشیع برای بصیرت ،ارزشی بنیادین و محوری قایل است و هم از آن جهت که ماجراهای چند ساله اخیر و فتنه های آخر الزمانی فراوانی که جهان و کشور ما را در گیر خود کرده است پیش از پیش نگاه ها را به سمت ضرورت تعمیق آگاهیها ،نگرشها ،تحلیل ها و تمیزها و در یک کلام ((بصیرت))متوجه ساخته است.
حتی در حدیثی می خواندم که از یاران ایرانی حضرت ولیعصر (عجل الله تعالی فرجه شریف)با عنوان بصائر یعنی افراد با بصیرت یاد کرده بودند.از همین روست که در یک سال و اندی گذشته مقام عظمای ولایت تاکید بسیاری بر این مقوله فرموده اند و اگر بگوییم تقریبا در این یکی دو سال گذشته در هیچ سخنرانی و پیامی نبوده است که ایشام مستقیما و یا غیر مستقیم به این کلید واژه اساسی هویت ساز ،انسان ساز و حتی تاریخ ساز اشاره نکرده باشند ،سخنی به گزاف نگفته ایم.بنابراین هر انسانی که کمترین حدی از ولایتمداری را در خود احساس می کند حداقل وظیفه دارد کمی هم که شده به این کلید واژه و چگونگی تعمیق بصیرت فکر کند.
البته از آنجا که بنا را بر اختصار نوشتار حاضر گذاشته ام از پرداختن به مبانی ،مفهوم شناسی ،عوامل و ریشه ها ،آسیب ها ،ضرورت ها و بسیاری مطالبی که در این رابطه می توان نوشت خودداری می کنم و فقط به صورت فهرست وار به ارائه تعریفی مختصر و تقریبا نو از واژه بصیرت بسنده می کنم.
به نظر این حقیر واژه بصیرت را می توان در چهار مفهوم کلیدی و کلی تجزیه کرد و انسان بصیر کسی است که این چهار خصلت را درون خود تقویت کرده باشد:
1
((خود آگاهی))با توجه به فطرت:
می دانیم که در فرهنگ اسلامی و سخن معصومان علیهم السلام شناخت خود به عنوان بهترین و پرفایده ترین شناخت ها معرفی شده و نزدیکترین راه برای شناخت خداوند تلقی می شود.البته منظور از خود آگاهی دراینجا ((معرفت النفس)) ،آنهم به صورت کامل و جامع و عمیق نیست بلکه شناخت اجمالی از خود فطری انسان و ویژگی هایی که هر انسانی فطرتا حائز آنها می باشد نیز کفایت می کند.به عبارت دیگر یعنی بدانیم گرایش به نیکی ،زیبایی ،حق و حقیقت و محبت و در یک کلمه ،جلوه های کمال الهی در انسان وجود دارد و مصداقهای غیر واقعی هر یک از اینها را از مصداقهای حقیقیشان بشناسیم.البته در این رابطه باید آگاهی از سایر ویژگی های فردی خود ،ضعف ها و قوت ها ،تواناییها ،استعداد ها ،مسئولیت ها ،و نقش هایی که هر کس می تواند و باید در زندگی خود داشته باشد را هم اضافه نماییم.در حقیقت((خود آگاهی))به مفهوم((هویت))باز می گردد.بنابراین هر آنچه که راجع به خود آگاهی و شناخت خود فردی فرض می کنیم قابل تعمیم به ((خود شیعی ))و ((خود ایرانی))نیز هست ،یعنی واقف بودن به ویژگیها ،تواناییها و نقش های خود به عنوان یک شیعه و یک ایرانی علاوه بر موارد قبلی.بنا بر این خود آگاهی یعنی تلقی جامعی از خود به عنوان یک انسان ،یک شیعه ، یک ایرانی و فهم جایگاه و نقش خود در این رابطه.
2
((زمان آگاهی ))با نگاه به آینده:
یعنی زمان شناسی و موقعیت سنجی و آگاهی از مقتضیان زمانی که در آن زندگی می کنیم.یعنی در حصار گذشته محصور نبودن و در زندان حال گرفتار نشدن و به آینده نظر کردن.یعنی بر سنن حاکم بر تاریخ واقف بودن و توانایی تطبیق امروز با گذشته و وقایع امروزین با وقایع مشابه تاریخی را داشتن ،برای استخراج درسها و عبرتهای زمانه به منظور ساختن آینده روشن.چه آینده ای روشن تر از جهان پس از ظهور حضرت ولیعصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف).اصولا یکی از وجوه تمایز مهم تشیع با همه ادیان و مذاهب دیگر همین آینده نگری و تعیین مسئولیت شیعه منتظر برای سهم داشتن در ساختن آینده است و بخش عمده ای از روایات و احادیث آخر الزمانی که علائم آخر الزمان و ظهور را بیان داشته اند و در حقیقت برای منتظران وظیفه ونقش تعیین کرده اند هم به همین خاطر است.راستی هیچ به نشانه های آخر الزمانی و علایم غیر حتمی ظهور و تطابق عجیب آنها با زمان حاضر توجه کرده اید؟
3
((جامعه اگاهی))با نگرشی جهانی:
به طور خلاصه یعنی شناخت گرایشها ،نگرشها و ارزشها و یا ضد ارزشهای حاکم بر جامعه ای که در آن زندگی می کنیم.آن هم بدون هیچ تعصبی.سپس شناخت جامعه رقیب همراه با واقع نگری و درک ضعف ها و قوت ها و تهدید ها و فرصت های جامعه خود و رقیب.علاوه بر این درک کلی شرایط حاکم بر جامعه بین المللی و نگاه جوامع دیگر به جامعه اسلامی ایرانی ما و عوامل مهم هویت بخش زندگی ما از دیگر فاکتور های لازم این بخش است.قدم بعدی در این رابطه درک هویت جمعی خود و نقش و جایگاه خود به عنوان فردی از یک جمع و جزئی از یک کل منسجم برای رسیدن به جامعه آرمانی و آرمانشهر اسلامی می باشد.
4
((فرقان))
فرقان یعنی قدرت تشخیص.تشخیص خوب از بد ،حق از باطل ،راه از چاه،هدایت از ضلالت و روشنایی از تاریکی.فرقان همان است که خداوند در قرآن می فرماید:((و من یتق الله یجعل له فرقانا)).یعنی چنین قدرت تشخیصی حاصل تقوای الهی ،دوری از گناهان و هوای نفس و جاذبه های دنیای است.اگر کسی خود آگاهی داشته باشد ،زمان آگاه و جامعه آگاه هم باشد اما تقوی نداشته باشد نمی تواند انسان بصیری باشد و سرانجام در کوران فتنه های دوران حتی اگر تشخیص هم درست باشد در انتخاب دچار گمراهی خواهد شد.
این تعریف خلاصه ای از بصیرت بود که گفتیم ،حال با این معیار های چهار گانه که ارائه شد می توانیم خود رامحک بزنیم و میزان بصیرت خود را بسنجیم البته این سنجش امکان پذیر نیست مگر در یک زمینه ای که عرض خواهد شد.اگر بخواهیم همه آنچه را که گفته ایم در یک کلمه خلاصه کنم آن کلمه ((ولایت پذیری))است همانطور که یک بصیرت واقعی و درست به ناچار انسان را به ولایت پذیری می رساند ،محبت و اطاعت از ولایت نیز انسان را در مدار بصائر و صراط مستقیم حفظ خواهد کرد.
اگر بخواهیم بصیرت خود را بسنجیم معیار های چهار گانه فوق را باید در زمینه کلی ولایتمداری خود مورد نقد قرار دهیم.
مهدی مدرسی قزوینی
کوله بار ص17
