« عطارد »

در این مبحث به معرفی عطارد می پردازیم.

شناسنامه عطارد:

عطارد به نقل از ماهنامه صنایع هوافضا:

تیر سیاره ی تیزپای منظومه شمسی

گرداوری: حسن قضاوی

گاهی نام فلزات از سیارات نشات گرفته می شود. جیوه فلزی است شبیه به نقره مایع. آن را نقره چابك و همچنین به خاطر چابكی اش مركوری می نامند. عطارد و جیوه هر دو به زبان انگلیسی مركوری نامیده می شوند. تیر تقریبا یك كره كامل است.

تیر نزدیك ترین و كوچك ترین سیاره منظومه شمسی به خورشید است. نزدیكترین فاصله این سیاره از خورشید (حضیض مدار) به 47 میلیون كیلومتر و دورترین فاصله آن (اوج مدار) به 70 میلیون كیلومتر می رسد. این سیاره كم ترین مسافتی كه با زمین پیدا می كند به 80 میلیون كیلومتر می رسد. مدار سیارات به دور خورشید دایره كامل نیست، بلكه بیضی است و در سیاره عطارد، كشیده تر از بقیه است.

تیر همواره در اطراف خورشید حضور دارد و حداكثر جدایی زاویه ای كه با خورشید دارد، حدود 28 درجه است. این مقدار در بیش ترین كشیدگی سیاره تیر به وجود می آید. به همین سبب دیدار آن با چشم های غیرمسلح فقط به دقایق نخستین غروب خورشید و یا لحظاتی پیش از سر زدن آفتاب، منحصر می گردد. تیر كمی بعد از غروب آفتاب در بالادست خورشید به عنوان ستاره شامگاهی و زمانی كه به آن سوی خورشید می رسد، پیش از طلوع آفتاب در بالای افق شرقی دیده می شود به عنوان ستاره صبحگاهی دیده می شود.

یخ در جهنم !

وقتی می شنویم كه سیاره تیر نزدیكترین سیاره به خورشید است، انتظار داریم كه در تمام نقاط آن با سطحی داغ و سوزان روبرو شویم. بنابراین شاید متعجب شوید اگر بدانید كه در برخی از گودالهای این سیاره یخ وجود دارد.

یونانیان به ستاره صبحگاهی، آپولون می گفتند كه نشانه ایزد خورشید بود و به ستاره شامگاهی هرمس می گفتند كه پیام آور تیزپای خدایان بوده است. اخترشناسان روم باستان نام این پیك بادپای آسمان ها را مركوری گذاشتند. ایرانیان باستان نیز نام تیر را برای این سیاره تیزپا برگزیده اند. تیر در ادبیات فارسی و عربی دبیر فلك نیز خوانده شده است.

تیر برای آن كه در دل خورشید سقوط نكند، باید با سرعت بسیار زیاد به گرد خورشید بچرخد. از این رو سریعترین سرعت چرخشی به دور مركز منظومه شمسی را از آن خود كرده است (سرعتی حدود 48 كیلومتر در ثانیه). تیر مدار خود را به دور خورشید 88 روزه طی می كند، در حالی كه یك دور گردش عطارد به دور خود 59 روز زمینی به طول می انجامد، به عبارت دیگر هر سه بار چرخش وضعی معادل 2 سال تیر است.

شاید تصور كنید نیمه رو به خورشید تیر باید با نور خیره كننده ای از تابش خورشد روشن باشد، اما این طور نیست. روشنی نیمه رو به خورشید تیر بسیار كم است، چیزی شبیه روشنی زمین در هنگام شفق و فلق. سطح تیر فقط 9 درصد نور خورشید را بازتاب می كند.

در تیر هیچ گونه جوی وجود ندارد، ولی برخی مطالعات وجود مقدار كمی گاز هلیوم را كه گفته می شود از طریق بادهای خورشیدی به گرد این سیاره قرار گرفته اند، اثبات می كند كه این مقدار فشار جوی برابر با یك میلیاردیم فشار جو زمین را ایجاد كرده است. در جو ناچیز تیر، مقدار بسیار كمی اتم های سدیم، اكسی‍ژن، پتاسیم و هیدروژن وجود دارد. اختلاف دما  در دو سوی این سیاره، در دیگر سیارات منظومه شمسی منحصر به فرد است.

محور چرخش تمام سیارات به جز تیر، نسبت به حالت عمود بر صفحه مداری سیاره، كج است. صفحه مداری تیر با صفحه دایره البروج 7 درجه اختلاف دارد، یعنی بیشتر از تمام سیارات منظومه شمسی. علت این كه در هر بار گردش این سیاره به دور خورشید، تیر از جلوی خورشید عبور نمی كند نیز همین است.

تیر در هر 88 روز 2 بار به محل تقاطع مدار خود با دایره البروج می رسد، اما كمتر پیش می آید درست در همان زمان بین خورشید و زمین نیز باشد، پس گذر، فقط زمانی رخ می دهد كه سیاره میان زمین و خورشید قرار گرفته و همزمان از دایره البروج هم عبور كند. سرعت گریز از سطح تیر 4.25 كیلومتر بر ثانیه است در حالی كه در مورد زمین این مقدار حدود 11 كیلومتر بر ثانیه است.

ادامه دارد...

یكی از ویژگی های شگفت انگیز تیر چگالی 5.43 گرم بر سانتی متر مكعب این سیاره است، كه اندكی بیشتر از چگالی زمین است. از این جهت ستاره شناسان معتقدند، در زیر پوسته سنگی نازك این سیاره – كه احتمالا از سنگ های سیلیكاتی سبك است – هسته مركزی بزرگی ساخته شده از آهن وجود داشته باشد. شاید عطارد در دوران ابتدایی پیدایش منظومه، پوسته ای بسیار ضخیم تر داشته است. دانشمندان بر این باورند كه در دوران ابتدایی منظومه شمسی، كه سیارك های سنگی بسیاری در نواحی درونی سیاره پراكنده بوده اند و بمبارانی شدید به سطح سیارات درونی می ریخته است، برخوردهای بسیاری با تیر صورت گرفته است. یكی از برخوردها چنان شدید بوده كه پوسته سطحی تیر را كنده و آن چه باقی مانده است، هسته آهنی سنگین آن بوده است. اگرچه تیر سیاره كوچكی است، اما چگالی آن پس از زمین از تمام سیارات بیش تر است. تیر شبیه توپ پینگ پنگ پر از سیمان است.

در زیر پوسته سنگی نازك این سیاره هسته مركزی بزرگ آهنی وجود دارد

در سال 1973 میلادی (1352 شمسی) سفینه مارینر 10 از كنار تیر رد شد و توانست 648 عكس از دشت ها و ناهمواری های سطح سیاره (حدود 50 درصد) كه در آن هنگام در برابر خورشید واقع شده بود گرفته و مخابره كند.

مارینر 10 دو بار دیگر به دیدار تیر رفت كه آخرین دیدارش در سال 1975 بود كه از سطح تیر فقط 200 كیلومتر فاصله داشت. كشفیات حیرت انگیز مارینر 10 شامل موارد زیر است:

1.       مجموعه ای عجیب از صخره ها و پرتگاه های طویل و كشیده كه ارتفاع آنها تا حدود 2 كیلومتر و طولشان تا 1500 كیلومتر می رسد، سطح تیر را پر چین و چروك كرده اند.

2.       وجود جو بسیار رقیق هلیومی اطراف تیر

3.       و كشف غافل گیر كننده ی دیگر، میدان مغناطیسی ضعیف تیر بود.

شیارها، صخره ها و پرتگاه های طویل سطح تیر است به ارتفاع 2 و طول 1500 كیلومتر

تصویر شبیه سازی فضاپیمای پیام آور در نزدیكی سیاره تیر را نشان می دهد

------------------------------

1-      Mercury

2-      AU_Astronomical Unit : واحد نجومی به فاصله متوسط زمین تا خورشید گفته می شود. این فاصله 150 میلیون كیلومتر است كه اصطلاحا به این فاصله یك واحد نجومی می گویند.

3-      Elongation :  به فاصله زاویه ای كه بین 2 جرم و ناظر به وجود می آید جدایی زاویه ای می گویند

4-      دایره البروج صفحه ای فرضی در آسمان كه خورشید روی آن قرار گرفته است. انحراف مدار سیارات، نسبت به دایره البروج سنجیده می شود.

5-      به عبور سیاره تیر و زهره از مقابل خورشید گذر می گویند.

منبع: ماهنامه علمی، خبری، تحلیلی صنایع هوافضا/ شماره 54 مرداد 89/ صفحات 44 تا 47