با کودک وسواسی چه باید کرد؟
اگر میل شدید برای انجام یک رفتار یا عادت، خیلی قوی باشد و نتوانید در مقابل آن مقاومت کنید آن وقت است که می‌گوییم این عادت به وسواس تبدیل شده است.
این افکار وسواسی و رفتارهای غیرارادی، معمولاً وقتی مشکل‌ساز می‌شوند که زندگی بزرگ‌سالان یا نوجوانان را تحت تأثیر قرار می‌دهد و باعث افزایش استرس و نگرانی می‌شود.
همه ما عادت‌های کوچکی داریم که شاید با انجام آن‌ها احساس راحتی و آرامش کنیم یا حتی ممکن است این عادت‌ها ما را از انجام کارهای مهم‌تر باز دارد. یک نمونه از این کارها چک کردن لامپ‌ها، پنجره‌ها و درهای خانه قبل از خواب است.
اگر این کار را نکنیم وسوسه می‌شویم که برگردیم و آن را انجام دهیم. ممکن است مایل باشیم که همیشه قهوه یا چای خود را در زمان و مکان و با افراد خاصی بنوشیم. این عادت به ما کمک می‌کند از استرس روزانه دور شویم و احساس کنیم چیزی تغییر نکرده است، در حالی که عادتی که ممکن است ما را تسلی دهد گاهی می‌تواند آزاردهنده، تحمیلی و نگران کننده باشد.
افکار وسواسی
نگرانی زیاد درباره رخ دادن اتفاق بد و ناگوار، تکرار کردن کلمات یا عبارات، عدم اعتماد و خود ناباوری، تمیز کردن بیش از حد، تکرار چک کردن‌ها، شستن مرتب دست‌ها، کندن مو یا پوست، تعدادی از این افکار وسواسی هستند.
افکار و عادت‌های وسواسی می‌تواند برای بچه‌ها بسیار آزاردهنده باشد و باعث استرس و نگرانی آن‌ها شود. گاهی افراد از دلیل وسواس، عادت‌ها و افکار تحمیلی خیلی آگاه نیستند، اما اغلب می‌ترسند که اگر این عادت را ترک کنند، اتفاق بدی رخ دهد یا کنترل ذهنشان را از دست بدهند.
مطالعات نشان می‌دهد که از هر صد کودک، یک نفر مشکل وسواس و عادت‌های وسواسی را تجربه کرده است. گرچه این مشکل بیشتر برای کودکی به وجود می‌آید که معمولاً یکی از اعضای خانواده‌اش با این مشکل روبرو است.
بچه‌هایی که استرس دارند یا زندگی‌شان با تغییرات بزرگ و ناگوار مثل استرس امتحان، اختلافات خانوادگی، انزوای اجتماعی یا مصیبت بزرگ همراه بوده است، بیشتر دچار مشکل وسواس می‌شوند. معمولاً این کودکان خیلی نگران و آشفته هستند و می‌ترسند دیگران فکر کنند آن‌ها دیوانه‌اند.
چگونه بفهمیم کودک یا نوجوان ما دچار افکار یا رفتار وسواسی شده است؟
- آیا آن‌ها وقت زیادی برای انجام کار عادی صرف می‌کنند: مثل شستن دست یا لباس پوشیدن؟
- آیا آن‌ها وقت زیادی برای انجام تکلیف مدرسه صرف می‌کنند؟
- آیا آن‌ها وقت زیادی برای شروع یک کار صرف می‌کنند؟
- آیا آن‌ها کار خود را چند بار چک و بررسی می‌کنند؟
- آیا نگران مرتب کردن و گذاشتن اشیا سر جای خود هستند؟
- آیا آن‌ها بیش از حد به اعداد و کلمات توجه نشان می‌دهند؟
- آیا به نظم و تقارن خیلی اهمیت می‌دهند؟
ممکن است تشخیص این رفتار از سوی افراد نزدیک کودک دشوار باشد. اگر تنها به احساسات خود (خشم، ناامیدی و ...) واکنش نشان می‌دهید ممکن است نتوانید به فرزندتان کمک کنید. بهتر است احساس و افکار ناامیدکننده را از خود دور کنید.
چه کاری نباید کرد؟
* هرگز آن‌ها را به خاطر عادت یا وسواسی که دارند مسخره نکنید.
* هرگز کودک یا نوجوان خود را ترغیب نکنید عادت یا رفتار وسواس آمیزش را تکرار کند، به این دلیل که فقط به او آرامش می‌دهد، چون با گذشت زمان ترک آن رفتار دشوار خواهد بود. هرگز با تنبیه بدنی سعی نکنید او را مجبور به ترک عادت کنید.
چه موقع با متخصص یا روانشناس مشورت کنیم؟
درمواقعی كه رفتار یا افکار وسواسی کودک شما خیلی شدید و حاد بود به گونه‌ای که او را از کارهای روزانه مثل مدرسه رفتن بازمی‌دارد و اگر با وجود کوشش و همکاری شما بهبودی در رفتارش حاصل نشد و روز به روز وخیم‌تر شد و نشانه‌ای از بهبودی مشاهده نشد.
چه کار می‌توانید بکنید
کار نادرست درباره بچه‌های وسواسی این است که بگذارید عادت‌های خود را تکرار کنند تا احساس راحتی و آرامش کنند. در حقیقت، متوقف کردن آن‌ها از تفکر و رفتار وسواسی یکی از چیزهایی است که در دراز مدت باعث می‌شود آن‌ها احساس بهتری پیدا کنند.
* به یاد داشته باشید که تکرار افکار و عادات وسواسی، آن‌ها را روز به روز مضطرب‌تر و نگران‌تر می‌کند. بنابراین با آرامش به آن‌ها نزدیک شوید و آن‌ها را تشویق کنید تا ترس و عادت‌های خود را توضیح دهند. انتظار نداشته باشید فوراً با شما همکاری کنند. باید ببینید چه چیزی باعث به وجود آمدن عادت یا وسواس شده است؟ چه مدت و چه موقع است که این افکار و عادات آن‌ها را آزار می‌دهد؟
* تا آنجا که می‌توانید در این زمینه اطلاعات کسب کنید و اجازه دهید کودک یا نوجوان شما هم مطلع شود. با کسی که می‌تواند کمک کند، مشورت کنید.
* هر مشکلی که می‌تواند روی او تأثیر بگذارد مثل اختلافات خانوادگی، استرس و زورگویی را از او دور کنید.
* به او اطمینان دهید که این افکار و عادات رایج هستند و اکثر مردم تجربه آن را دارند. یک مثال از خودتان بزنید که مثلاً قبل از خواب لامپ‌ها و در و پنجره را چک می‌کنید. به سخنان او خوب گوش کرده و به آن اهمیت بدهید. به او بگویید که می‌دانید ترک کردن این عادات در ابتدا کمی دشوار است.
* از زبان و لحن خاص و متناسب با سنشان برای توضیح افکار و رفتار آن‌ها استفاده کنید. تکنیک‌های آرام‌بخش را به آن‌ها یاد دهید گرچه به کارگیری تکنیک آرامش نباید در زمان خاصی استفاده شود. در حالی که تلاش می‌کند عادتی را ترک کند، چون ممکن است این آرامش بعداً بخشی از عادات شود. آن‌ها را تشویق کنید و حمایت کنید.
* کودک یا نوجوان را ترغیب نکنید که احساساتش را سرکوب کند. وقتی به او در راه ترک وسواس و عادت کمک کنید به طور طبیعی این نگرانی‌ها کم کم فروکش می‌کند.
* کمک کنید اعتماد به نفس و توانایی‌اش را برای ترک وسواس بالا ببرد و انرژی و زمان بیشتری صرف ترک افکار و رفتارهای تحمیلی کند.
