تبیان، دستیار زندگی

www.iranpress.ir/farhang/template1/News.aspx?NID=122
نویسنده : دكتر سید احمد حسینی كازرونی

فرهنگ ( با گاف فارسی ) بر وزن فرهنج : علم و دانش ، ادب ، بزرگی ، سنجیدگی ، از : فر( پیشاوند ) + هنگ ( از ریشه Thang اوستایی به معنی كشییدن ) .

فرهنگ و فرهختن : در مفهوم مطابق است با educat و edure لاتینی به معنی كشش و كشیدن و نیز به معنی آموزش . تعلیم و تربیت ( در زباها ی اروپایی ، education و eduquer در پهلوی farhang . فرهنج .

نیست فرهنگی اندرین گیتی

كه نیاموخته از شه آن فرهنگ

نام مادر كیكاووس . شاخ درختی كه در زمین خوابانیده و از جای دیگر، سر برآورده . كاریز آب .

فرهنج : بروزن شطرنج به معنی علم ، فضل ، دانش ،عقل و ادب . كتابی را گویند كه مشتمل باشد برلغات فارسی . نام دوایی است و ...

فرهنگ (ف ) ( اِ ) مركب از فر» كه پیشاوند است و «هنگ» از ریشه ثنگ (Thang ) اوستایی به معنی كشیدن و فروهختن و فرهنگ . هر دو مطابق است باریشه « ادوكا » (educa ) (education ) و «ادور » edure ) ( درلاتینی كه به معنی كشیدن و نیز به معنی تعلیم و تربیت است .

به معنی فرهنگ است كه علم ، دانش و ادب باشد .

فلكلر . فولكلر . فولكلور . ( ف ـ ل)( folkore ) مأخذ از فرانسه . از تركیب فلك(folk) به معنی توده و« لور »( (loreبه معنی دانش . علم به آداب و رسوم توده مردم ، افسانه‌ها و تصنیفهای عامیانه . توده‌شناسی ( فرهنگ فارسی معین)، فرهنگ عامه، مجموعه عقاید، اندیشه‌ها ،قصه‌ها ، آداب و رسوم ، ترانه‌ها و هنرهای ساده و ابتدایی یك ملت .

واژه فرهنگ از دو جزء « فر » و « هنگ » تركیب شده است « فر » هم به گونه یك واژه مستقل و هم به گونه یك پیشوند ، و «هنگ » تنها به گونه یك واژه مستقل در زبان و ادب فارسی به كار رفته‌اند . « فر» به عنوان یك واژه مستقل ، چند معنی دارد كه متداولترین آنها ، شكوه ، شأن و منزلت است و به عنوان پیشوند به معنای بالا و بر ، پیش و بیرون است .

«هنگ » نیز در زبات فارسی ، چند معنی دارد كه عامترین آن ، كشیدن ، فرهختن ، سنگینی و وقار است . پس معنای تحت الفظی واژه فرهنگ ، بروبالا یا بیرون كشیدن است .

مفهوم فولكلر و قلمروآن در ایران

در حدود 60 سال است كه فولكلر به مفهوم و معنای غربی آن در فرهنگ و زبان و ادب ما راه یافتهاست . از آغاز نخستین سالهای قرن چهاردهم ه . ش تنی چند از نویسندگان ، دانشمندان و پژوهشگران ایرانی با آگاهی از فرهنگ و زبان غربی و آشنایی با فرهنگ عمومی در غرب و چگونگی شیوه و روش غربیها در تحقیقات فرهنگ عامه ، این دانش جوان رابه مردم ایران شناساندند. این دانشمنان نویسندگان، هر یك به ذوق وسلیقه خود، معادلی فارسی در برابر واژه انلگلیسی «فوكلر » مانند: فرهنگ عامه ، فرهنگ عوام ، فرهنگ عامیانه ، فرهنگ مردم ، دانش عامه ، ادب عامه ، دانش مردم ، دانش توده‌ها وضع و معرفی كرده اند.

ظاهراً اصطلاح فرهنگ عامه ر نخستین بار ، مرحوم « رشید یاسمی» استاد دانشگاه تهران مقابل كلمه فولكلر برگزیده و بكار برد . رشید یاسمی در سخنرانی خود به تاریخ اسفند ماه 1314 خورشیدی، درباره مفهوم فولكلر و موضوعاتی كه این علم ، تحقیق و بررسی می‌كند و نیز لزوم جمع‌آوری «افاسنه‌ها ، ترانه‌ها ، عادات، آداب و اخلاق می‌نویسد : «طبقات عالیه و افراد تحصیل كرده غرب ، معلومات و فرهنگ طبقه روستایی و عوم را كه تا آن زمان چندان محل اعتنا نبود ، گرد كردند و از مجموع آن ، علم جدیدی پیدا شد موسوم به فولكلر یعنی فرهنگ عامه و این معنی ، ترجمه تحت الافضلی دو كلمه انگلیسی «فولك و لر » است كه از سال 1846 میلادی ، درست 90 سال قبل (139 سال قبل ) بنیان آن نهاده شده است . « او می گوید كه علمای همه ملتهای اروپا بویژه انگلیس و آلمان آگاه شدند كه تمدن هر قوم ، صد برابر آنچه در صفحات كتب ثبت می‌شود در افواه و قلوب مردمان محفوظ است كه از نسلی به نسلی ، آن را انتقال می‌دهند . البته آنچه در سینه مردمان ، حفظ می شود ، دستخوش خیال و وهم آنان می‌گردد و در طول زمان و كثزت انتقال ، صورت اصلی را تغییر می‌دهد و جزء افسانه و قصه محسوب می‌شود . اما قصه را نباید خوار شمرد . همیشه هسته و لب آن مطابق واقع است . پیرایه ها تفاوت می كند .

مولوی فرمایند :

ای برادر قصه چون پیمانه است

                                       معنی اندروی بسان دانه است

دانه معنی بگیرد ، مرد عقل

                                        ننگرد پیمانه را گر گشت نقل

همچنین ، از موضوع كلی مورد تحقیق فولكلر و رابطه آن با دانشهای دیگر یاد می‌كند و می نویسد : این علم كه وارد تحقیق احوال روحی اشخاص و دیگر صنایع آنها ، رسوم ، عقاید، ادبیات فرد و جمعیت می شود در واقع موضوعش با موضوعات چند علم دیگر تماس دارد. از آن جمله معرفه الانفس ، اقتصاد ، ادبیات ، صنایع علم ادیان ، فقه اللغه ، تاریخ ، جغرافیا و مانند آنها با این تفاوت كه مخاطب و مخاطب فولكلر نامعین و نامشخص است و در سایر علوم ، این دو چیز كاملاً معلوم است. مثلاً در ادبیات ، ما شاعر را می شناسیم و طرف خطاب او را هم می دانیم . اما اشعار عامیانه ، گوینده و مخاطب خاصی ندارد. از مردم برآمده و به عامه خطاب شده است .

زمانی كه محمد علی فروغی در سال 1314 ه ش . فرهنگستان ایران را بنیاد نهاد ، اعضای آن ، نظر به اهمیت فولكلر ك به كوشش چندین تن از دانشمندان و نویسندگان بویژه صادق هدایت ، اهمیت آن شناسانده شده بود، بررسی و گرد هم آوری آن را رسماً جزیی از كارهای فرهنگستان شناختند و واژه فارسی توده شناسی را در برابر فولكلر وضع وآن را علم به عادات و رسوم توده مردم و مجموع افسانه ها و تصنیفهای عوامانه تعریف وتوصیف كردند. همچنین ، اعضای آن وقت فرهنگستان در ماده 5و 7و اساسنامه فرهنگستان ، جمع آوری لغات و اصطلاحات پیشه وران و صنعتگران و لغات و اصطلاحات ، اشعار ، امثال ، قصص ، نوادر ، ترانه ها و آهنگهای ولایتی را تصریح كردند. محمد علی فروغی در مقاله‌ای زیر عنوان مردم شناسی چیست ؟ ( ماهنامه آموزش و پرورش آذر ماه 1317 ) فولكر را تعریف می كند و می‌نویسد : یكی از مسائل بسیار شیرین علم نژاد شناسی، چیزی است كه توده شناسی نام گذاشته‌ایم و به زبانهای اروپایی، آن را فولكلر می‌گویند یعنی معارف عامه یا معلولاتی كه در میان عوام شایع است از داستانها، افسانه‌ها ، خرافات ، موهوبات، مثلها، شعرها، ترانه ها و آهنگهای خوانندگان و نقش و نگارهایی كه عامه در زندگی خود معمول می‌دارند واین جمله، دلالت تامه براحوال، روحیه ، افق فكری و ذوق و سلیقه عامه مردم هر قوم دارد. و سرانجام معارف عالیه وخاصه نوع بشر از همین معرف عامه بیرون آمده و سیر تكاملی كرده و صورت علم، فلسفه، ادبیات، لطایف شعر، موسیقی، نقاشی، حجاری ومعماری را پذیرفته است . در جای دیگر می نویسد: شك نیست كه مهمترین علوم برای انسان، معرفت براحوال بشر است و از این رو از میان رشته‌های علوم طبیعی، علمی كه به زبانهای اروپایی انتروپولوژی می‌گویند و ما مردم‌شناسی ترجمه‌كرده‌ایم اهمیت خاص دارد. و یكی از شعب علوم مردم‌شناسی آن است كه اروپائیان، فولكلر می‌گویند و ما توده شناسی اصطلاح كرده‌ایم و آن آگاهی ازمعلومات و ذوقیاتی است كه از عوام و مردمان بی‌علم و سواد بروز می‌كند. از ترانه‌ها، اشعار، آهنگها، لغات، داستانها، افسانه‌ها، عقاید عامیانه و امثال آنها.

یكی دیگر از تصمیمات آغازین فرهنگستان ایران، تدوین و تصویب اساسنامه ، مؤسسه مردم‌شناسی ایران در سال 1316 ه. ش بوده و این اساسنامه، موسسه مردم‌شناسی با دو شعبه نژاد‌شناسی ( اتنولوژی ) و توده‌شناسی (فولكلر ) برای گردآوردن اطلاعات دقیق و اسناد حسی نسبت به اقوامی كه در كشور ایران ساكن بوده و هستند و تحقیق كیفیت زندگانی مادی و معنوی آنان از لحاظ مردم‌شناسی ( انتروپولوژی ) بنیاد گذاشته شد.

این مؤسسه در مهرماه همان سال ، زیر نام بنگاه مردم‌شناسی تأسیس شد ووظیفه گردآوری ، بررسی و نگاهداری فرهنگ عامه ایران را در سراسر نقاط كشور به عهده گرفت . در همان دهه‌های نخستین قرن چهاردهم، كسان دیگری مانندد : حسین كوهی كرمانی ، عباس شوقی ، علی اكبر دهخدا، امیرقلی امینی و...با همت و علاقه و پشتكار به بررسی فرهنگ و ادب توده مردم‌گردآوری و انتشار صورتهایی از فرهنگ عامه ایران پرداختند .

تقسیم بندی فرهنگ عامه

اولین كسانی كه نوعی تقسیم‌بندی از صورتها و موضوعهای فرهنگ عامه بدست داده‌اند، رشید یاسمی و صادق هدایت می‌باشند.

رشید یاسمی در همان سخنرانی خود كه قبلاً یادشد، پس از برشمردن منافع بررسی و گردآوری مواد فولكلری مانند : حكایات، شعر، تصنیف، سرود، ترانه، بحرطویل، لغات، امثال ، آثارقدیم ، مكانهای طبیعی، عقاید و اداب ، تحریفات در اعلام ، فرمهای سلاطین و حكام قدیم ، قباله و بنچاقهای عتیق و راهنائی روش جمع‌آوری آنها، نخستین بار در ایران به سال 1314 (ه .ش) مواد فولكلری را طبقه‌بندی می‌كند . این طبقه‌بندی شامل 2 بخش است : آثار مادی و آثار معنوی.

منابع ، مآخذ و اصطلاحات

1ـ بهان قاطع ، به اهتمام دكتر معین. ص 1480.

2ـ حاشیه

3ـ لغت‌نامه دهخدا. ج 37 صص228و 227

4ـ لغت‌نامه دهخدا. ج 37. ص 344

5ـ ، culure

6ـ فرهنگ عامه . از انتشارات وزارت آموزش و پرورش . سال 13456. ص2

7ـ Edword B.Tg..E dwardB. Tyore

8ـ ، culureprimitive cuture London 1871

9ـ همنوایی ـ هم‌آهنگی ـ سازگاری (، conformity)

10ـ هنجار ـ اصل (،(Norm

11ـ انگاره ـ الگو ـ طرح (،(pattern

12ـ نهاد((institionبرجنبه‌ای از زندگی اجتماعی دلایت میكند كه برای برآوردن نیازهای مشترك پدیدآمده و در منافع و ارزشهابرهدفها و امور اجتماعی بزرگ و معینی مانند، آموزش ازدواج ، خانواده، اقتصاد، مالكیت و دین تمركز یافته و نقش و كاركرد بسیار مهمی برای جامعه دارد.

13ـ Technics

14ـHeriage

15Ethnic collelation_

16ـ فرهنگ عامه . صص3 و 4

17ـ Amdroise morton

18 ـsaintyves

19ـ نوشته‌های پراكنده صادق هدایت . ص 448.

گردآورنده : حسن قائمیان . امیر كبیر ، تهران ، 1334

20ـ همان . صص 450 و 449

21 فرهنگ عامه . صص 7و 6

22ـ نوشته‌های پراكنده . ص 451

23ـ ، Astandard Dictctionary of follclore Mythogy and

Moria Leavh New york 1949 Legent

24ـ william R. Basvom

25ـ verbal Art

26ـFolle Literature

27ـ Folk cuture

28ـ Christensem> A

29ـ علم اساطیر، كریستن‌سن، ایانشهر ، شماره6 ، ص 133

30تا 33ـ فرهنگ عامه. خلاصه برداشتی از ص 23 ـ 16

34 ـ مجله ماهانه تعلیم و تربیت . سال ششم . شماره اول . رشید یاسمی

35ـ انتروپولوژی (Anthropology) یعنی مردم شناسی ، جزو علوم اجتماعی است نه علوم طبیعی، فقط مردم شناسی جسمانیphyitical _Anthro pology كه یكی از رشته‌های مردم شناسی است با علوم طبیعی ، ارتباط بسیار دارد.

36ـ فرهنگ عامه . ص.30 .