تبیان، دستیار زندگی

4. تمركز حواس

از عوامل بسیار مؤثر برای افزایش بهره وری در مطالعه و درك بهتر درس ها و موفقیت در تحصیل، تمركز حواس به هنگام مطالعه است؛ یعنی فرد این توانایی را در خود ایجاد كند كه با اختیار و توجه، دقت خود را بر روی موضوع یا كاری كه انتخاب كرده، با میل و اراده متمركز كند و از توجه به سایر موضوعات و كارها جلوگیری كند. برای ایجاد تمركز حواس، باید عواملی را كه مانع از تمركز می شوند، شناخت و در جهت رفع آنها اقدام كرد. در ادامه، به بعضی از موانع تمركز حواس، اشاره می كنیم:

الف) بی علاقگی به موضوع مورد مطالعه: بی علاقگی به موضوع یا كتاب و یا معلمِ یك درس، می تواند یكی از مهم ترین عوامل عدم تمركز باشد. اگر شما به ریاضیات علاقه نداشته باشید و یا از معلم آن خاطره خوشی نداشته باشید، سبب می شود ذهن شما كمتر بر روی ریاضی متمركز گردد و هر لحظه متوجه یك موضوع شود.

بهترین شیوه مقابله با این حالت، توجه به فواید و آثاری است كه در مطالعه ریاضی وجود دارد. مثلاً فردی كه به ریاضی علاقه ندارد و می خواهد در كنكور دانشگاه شركت كند، اگر به این نكته توجه كند كه ریاضی از دروسی است كه از ضریب سه برخوردار است و در بالا رفتن رتبه اش نقش بسیاری دارد، برای مطالعه ریاضیات انگیزه بیشتری پیدا می كند.

ب) ناهماهنگی اراده و تخیل: اگر تخیل شما با اراده تان همسو نباشد، نمی توانید در خود تمركز لازم را ایجاد كنید. از آنجا كه قدرت تخیل، قوی تر است، ممكن است عنان ذهن خود را به دست تخیل بسپارید و ناخودآگاه به جای تمركز بر درسی كه معلم می دهد، یا كتابی كه مطالعه می كنید، رشته تخیلات خود را ادامه دهید و از حال و هوای درس و مطالعه خارج شوید. برای غلبه بر این مشكل، وقتی می خواهید به مطالعه موضوعی خاص بپردازید، بهتر است خود را در حال و هوای مخصوص آن موضوع قرار دهید؛ مثلاً اگر كتابی با موضوع ادبیات و شعر می خوانید، خود را در حال و هوای شاعران آن در هنگام سرودن یا خواندن آن شعر قرار دهید تا از این طریق، خیال و اراده خود را با هم هماهنگ سازید و بدین شكل تمركز حواس پیدا كنید. [8]

ج) اشتغالات ذهنی: اگر با مشكلی مواجه باشید كه ذهنتان را به خود مشغول كرده باشد، نمی توانید ذهن خود را بر مطالعه و درس متمركز كنید. مثلاً اگر در یك درس نمره مناسب نگرفته باشید و این موضوع برای شما از اهمیت بالایی برخوردار باشد، باعث می شود ذهن شما با موضوع درگیر شود و از توانایی شما برای تمركز بر سایر مسائل بكاهد.

برای مقابله با این حالت، باید تمرین كنید تا بتوانید ذهن خود را از آنچه اتفاق افتاده، جدا كنید و برگذشته حسرت نخورید، بلكه برای آینده برنامه ریزی كنید تا دیگر چنین مشكلی پیش نیاید. كسانی كه با چنین تمرینی اجازه نمی دهند مشكلات، ذهن آنها را اشغال كند، می توانند ذهن خود را برای آینده آماده كنند و از تمركز آن بر مسائل آینده، بهره بهتری ببرند.

5. علاقه و انگیزه

بارها دیده شده دانش آموزان از لحاظ توانایی و استعداد یادگیری، بسیار شبیه به هم هستند، ولی در پیشرفت تحصیلی تفاوت های بسیاری با یكدیگر دارند. این تفاوت نه تنها در تحصیل، بلكه در سایر فعالیت های غیرآموزشی هم به چشم می خورد. شاید از خود سؤال كرده باشید: چرا چنین تفاوتی وجود دارد و چه چیزی عامل ایجاد این تفاوت است؟

پژوهش های انجام شده نشان می دهد رابطه استعداد تحصیلی و پیشرفت تحصیلی، ضریبی نسبتاً پایین دارد و دانش آموزان می توانند با داشتن استعداد كم، پیشرفت چشمگیری داشته باشند. یكی از عوامل توجیه كننده این مطلب، علاقه و انگیزه است. [9]

بلوم[10] در مدل یادگیری تحصیلی خود، شواهدی به دست آورد كه علاقه و انگیزه دانش آموزان، هم نقش علت را بازی می كند و هم معلول؛ یعنی یادگیرندگانِِ علاقه مند به یك موضوع، نسبت به یادگیرندگان كم علاقه، موفقیت بیشتری كسب می كنند و این موفقیت بیشتر، سطح علاقه و انگیزه آنها را نسبت به آن موضوع و موضوع های مشابه آن افزایش می دهد. [11]

پی نوشت ها:

[1]. مَن اشتَغَلَ بِغَیرِ المُهِمِّ ضَیَّعَ الأهَمََّ (غرر الحكم و دررالكلم، ج2، ص202، ح952).

[2]. اُوصیكُم بتقوى اللّه  و نَظمِ امرِكُمْ (نهج البلاغه، ترجمه سیدجعفر شهیدى، ص320، نامه 47).

[3]. براى مطالعه بیشتر، ر.ك: مدیریت فرهنگى مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى€، مدیریت برنامه‌ریزی و زمان، قم، 1385.

[4]. فتح اللّه شجرى، یادگیرى خلاق، ص134.

[5]. Hermann Ebbinghaus.

[6]. رجینا هلیر و همكاران، مهارت هاى یادگیرى، ترجمه فاطمه فاضلى و همكاران، ص2.

[7]. همان.

[8]. عین‌اللّه خادمى، مطالعه روشمند، ص71.

[9]. على‌اكبر سیف، روان‌شناسى پرورشى، ص352.

[10]. Bloom.

[11]. على اكبر سیف، روان‌شناسی پرورشی، ص354.