تبیان، دستیار زندگی

با عرض سلام و خسته نباشید خدمت تمامی دوستان

عزیزان شما هر مطلب خوب و مفیدی كه باعث شود در نماز خواندن ما تاثیر مثبت بگذارد یا ما را بیشتر با نماز آشنا كند بنویسید تا همه استفاده كنند.

فراموش نكنید كه هیچ امر الهی مانند نماز خواندن ما را از زشتی و گناه دور نمی سازد .

امتیاز نیّت بر عمل
امتیازى كه نیّت كار بر نفس كار دارد، این است كه در انجام كار، گاهى ریا و خودنمائى مطرح است امّا در نیتّ چون یك امر درونى است و آثار ظاهرى ندارد، ریا و سمعه و امثال آن راه ندارد. امتیاز دیگر نیتّ بر عمل آنست كه همیشه و همه جا ممكن است و شرائط خاصى نمى طلبد امّا انجام یك عمل نیاز به شرائط و امكاناتِ فراوانى دارد.
در روایات ، عنوانى است به نام روایاتِ ((مَنْ بَلغ )) كه این دسته روایات مى گوید: اگر كسى روایتى شنید كه مى گوید فلان عمل پاداش دارد و آن عمل را انجام داد، خداوند آن پاداش را به او مى دهد گرچه آن روایت درست نباشد، زیرا كسى كه به آن حدیث عمل كرده با حسن نیّت انجام داده است .

اهمیّت سجده
سجده ، بهترین حالات انسان در برابر خداست .
سجده ، بهترین راه براى نزدیكى به خداست . (وَاسْجُدْ وَاقْتَرِبْ)⁽²⁶⁵⁾
نشانه یاران باوفاى پیامبر آن است كه آثار سجده در سیماى آنان دیده مى شود. (سیماهُمْ فى وُجُوهِهِمْ مِنْ اَثَرِ السَّجُودِ)⁽²⁶⁶⁾
سجده ، انسان را همگام و هماهنگ با كلّ هستى مى سازد، زیرا همه موجودات آسمان و زمین ، از ستاره و سبزه به درگاه الهى ساجد و خاضع اند. (وَ لِلّهِ یَسْجُدُ ما فِى السَّمواتِ وَ ما فِى الاَْرْضِ)⁽²⁶⁷⁾، (وَالنَّجْمُ وَ الشَّجَرُ یَسْجُدانِ)⁽²⁶⁸⁾
سجده ، هماهنگى با فرشتگان الهى است . حضرت على علیه السلام مى فرماید: هیچ طبقه اى از طبقات آسمان نیست مگر آنكه گروهى از فرشتگان در حال سجده اند.⁽²⁶⁹⁾
سجده ، عالى ترین درجه عبودیت و بندگى است ، زیرا انسان بالاترین نقطه بدن خود، یعنى پیشانى را بر خاك مى ساید و اظهار ذلّت و عجز به درگاه عزیز قادر مى برد.
سجده ، عالى ترین مقام براى والاترین مردان و زنان عالم است . خداوند پیامبرش را فرمان به سجده مى دهد، آنهم نه فقط در روز كه بهنگام شب : (وَ مِنَ اللَّیْلِ فَاسْجُدْ لَهُ وَ سَبِّحْهُ لَیْلاً طَویلاً)⁽²⁷⁰⁾ و خطاب به حضرت مریم ، آن زن پاك و عابد مى فرماید: (یا مَرْیَمُ اقْنُتى لِرَبِّك وَاسْجُدى )⁽²⁷¹⁾
سجده ، كه بدنبال ركوع مى آید مرحله اى كامل تر و بالاتر از آنست و نمازگزار را به اوج خضوع مى رساند، لذا در قرآن معمولاً این دو در كنار یكدیگر آمده است : (یا اَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا ارْكَعُوا وَاسْجُدُوا)⁽²⁷²⁾، (تَریهُم رُكَّعاً سُجّداً)⁽²⁷³⁾
سجده ، رمز ایمان به آیات الهى است : (اِنَّما یُؤْمِنُ بِایاتِنا الَّذینَ اِذا ذُكِّروُا بِها خَرُّوا سُجَّداً)⁽²⁷⁴⁾
سجده هاى شبانه ، یكى از نشانه هاى بندگان صالح خداست : (عِبادُ الرَّحْمنِ... وَالَّذینَ یَبیتُونَ لِرَبِّهِمْ سُجَّداً وَ قِیاماً)⁽²⁷⁵⁾
سجده ، زینت نماز است پس آنرا نیكو بجاى آوریم . امام صادق علیه السلام مى فرمود: هرگاه نماز مى خوانید ركوع و سجود آنرا نیكو انجام دهید كه خداوند پاداشى هفتصد برابر بلكه بیشتر عنایت مى فرماید.⁽²⁷⁶⁾
سجده ، مایه مباهات خداوند بر فرشتگان است و لذا عنایت الهى را بدنبال دارد، تا آنجا كه در هر سجده یكى از گناهان انسان محو و پاداشى بزرگ براى او ثبت مى شود.⁽²⁷⁷⁾ حضرت على علیه السلام مى فرمود: اگر انسان بداند بهنگام سجده چه رحمتى او را فرا گرفته است هرگز سر از سجده برنمى دارد.⁽²⁷⁸⁾
سجده ، روح خودخواهى و غرور را از میان برده و انسان را از تكبّر نجات مى دهد.⁽²⁷⁹⁾
پیامبر مى فرمود: من در قیامت امّت خود را از آثار سجده كه بر پیشانى دارند مى شناسم .⁽²⁸⁰⁾ و آن گوشه از زمین كه بر آن سجده شده است ، در قیامت گواه عبادت انسان مى گردد⁽²⁸¹⁾ و در دنیا نیز از آن نقطه نورى به آسمانها مى رود.⁽²⁸²⁾
همانند ركوع ، سجود طولانى نیز سبب بقاى نعمت ها و طول عمر مى شود.⁽²⁸³⁾
سجده به قدرى مهم است كه خداوند به پیامبر عظیم الشاءنى همچون حضرت ابراهیم فرمان مى دهد كه مسجدالحرام را براى طواف كنندگان و قائمین و راكعین و ساجدین تطهیر نماید.

تاریخ سجده
پس از آنكه خداوند آدم را آفرید به فرشتگان فرمان داد تا براى او سجده كنند،⁽²⁶⁴⁾ همه سجده كردن جز ابلیس و خداوند او را بخاطر همین نافرمانى از درگاه خود راند.
این ماجرا را قرآن بارها تكرار مى كند و مى دانیم كه تكرارهاى قرآن بى دلیل نیست . گویا مى خواهد بگوید: اى انسانى كه همه فرشتگان بخاطر تو به سجده افتادند! چرا تو در برابر خداوند خالق سجده نمى كنى ؟ اى انسان ، ابلیس بخاطر ترك سجده تو رانده شد، آنوقت تو كه سجده بر خداوند را ترك مى كنى چه انتظارى دارى ؟
ابلیس كه بر تو سجده نكرد، مى گفت : من از انسان برترم ، آیا تو مى توانى بگویى : من از خداوند برترم ؟ تو كه زمانى هیچ بودى و وقتى هم بدنیا آمدى سراسر وجودت را ضعف و عجز فرا گرفته بود و در نهایت هم ، عاجزانه از دنیا مى روى ، چگونه در برابر آفریدگار هستى تكبر مى كنى ؟
به هرحال اولین فرمان خداوند پس از خلقت بشر، فرمان سجده بود.

آداب ركوع
در روایات مى خوانیم كه رسول خدا علیه السلام در ركوع چنان كمر مباركش را كشیده و صاف مى نمود كه اگر قطره آبى روى كمرش مى ریخت وسط كمر مى ماند و به سمتى جارى نمى شد.⁽²⁵⁹⁾
سفارش شده است در ركوع گردن خود را بكشید تا رمز این باشد كه من ایمان آورده ام گرچه گردنم در راه او برود.⁽²⁶⁰⁾
از دیگر آداب ركوع آنست كه مردان آرنج ها را همچون بال پرندگان به بیرون دهند، نه آنكه به پهلوها بچسبانند. كف دست را به زانوها بگذاریم و انگشتان دست را باز كنیم . پاها در یك خط، نه جلو و نه عقب ، و میان دو پا به مقدار یك وجب فاصله باشد.
به هنگام ركوع نگاه به میان دو قدم باشد و پس از ذكر ركوع ، در همان حال ركوع بر محمّد و آل محمّد صلوات بفرستیم . البتّه تكرار ذكر ركوع حداقل سه مرتبه مورد سفارش و عنایت است .⁽²⁶¹⁾
ركوع اولیاى خدا
امام صادق علیه السلام مى فرماید: حضرت على علیه السلام به قدرى ركوع خود را طول مى داد كه عرق از ساق مباركش جارى مى شد.⁽²⁶²⁾
خود آن حضرت در اوّلین خطبه نهج البلاغه مى فرماید: خداوند فرشتگانى دارد كه همواره در حال ركوعند و هرگز قیام نمى كنند.
البتّه در فرشته خستگى وگرسنگى مطرح نیست ، لذا انسان هاى عارف و عاشق كه چنین ركوع هاى طولانى انجام مى دهند، فرشتگان را به تمجید خود وادار مى كنند. این حالت اولیاى خداست ، امّا حال ما چطور؟ پیامبر اكرم در مسجد نشسته بودند، مردى وارد شد و به نماز ایستاد، اما ركوع و سجودش را ناقص و سریع انجام داد. پیامبر صلّى اللّه علیه و آله فرمودند: او همچون كلاغ نوكى زد ورفت ، اگر او با این نماز از دنیا برود بر دین من نمرده است

قنوت
قنوت ، در لغت به معناى اطاعت همراه با خضوع است . چنانكه خداوند خطاب به حضرت مریم مى فرماید: (یا مَرْیَمُ اقْنُتى لِرَبِّك )⁽³⁴³⁾
اما مراد از قنوت درنماز، همان دعائى است كه در ركعت دوّم هر نماز مى خوانیم . امام صادق علیه السلام در تفسیر آیه (و تَبَتَّلْ اِلَیْهِ تَبْتیلاً)⁽³⁴⁴⁾ مى فرماید مراد از ((تبتّل )) آن است كه در نماز دستها را به دعا بلند كنیم .⁽³⁴⁵⁾ ((تبتّل )) در لغت بمعناى قطع امید از غیرخداست .⁽³⁴⁶⁾
قرآن كه به ما سفارش مى كند: (اُدْعُوا رَبَّكُمْ تَضَرُّعاً وَ خُفْیَةً)⁽³⁴⁷⁾ پروردگار خویش را در حال زارى و نهان بخوانید، یكى از نشانه هاى تضرّع و زارى بدرگاه الهى ، دست بلندكردن به دعاست .⁽³⁴⁸⁾ انسان فقیر دست خود را بسوى بى نیاز مطلق دراز مى كند و فقط از او مى خواهد و دل از غیر او مى شوید.
گرچه قنوت در نماز مستحب است ، اما به قدرى مورد توجه است كه امام رضا علیه السلام در نامه اى به ماءمون مى نویسند: قنوت یك سنّت واجب در تمام نمازهاى شبانه روزى است ⁽³⁴⁹⁾، كه البتّه مراد امام تاءكید بر اهمیت قنوت است

سجده هاى اولیاى خدا
امام صادق علیه السلام مى فرماید: دلیل آنكه حضرت ابراهیم به مقام خلیل اللّهى رسید، سجده هاى زیاد او بر خاك بود.⁽²⁹⁸⁾
شبى كه بنا شد حضرت على در جاى پیامبراكرم بخوابد تا آن حضرت از تیغ دشمنان در امان بماند، از رسول خدا پرسید: اگر من اینكار را بكنم جان شما به سلامت خواهد بود؟ وقتى پیامبر جواب مثبت داد، حضرت على لبخندى زد و به شكرانه این توفیق سجده شكر كرد.⁽²⁹⁹⁾
وقتى سر بریده ابوجهل ، رهبر مشركان را به نزد پیامبر آوردند، حضرت سجده شكر كردند.⁽³⁰⁰⁾
امام سجّاد علیه السلام در پایان هر نماز به شكرانه انجام آن سجده شكر مى كرد و هرگاه بلائى از او دور مى شد و یا میان دو مسلمان را اصلاح مى كرد به شكرانه آن سجده مى كرد. آن حضرت سجده خود را به قدرى طول مى داد كه غرق در عرق مى شد

پاداش تسبیح
امام صادق علیه السلام از رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله نقل مى كند كه وقتى بنده اى ((سُبْحانَ اللّهِ)) مى گوید، هرچه زیر عرش الهى است همراه او تسبیح مى گوید و به گوینده این كلمه ده برابر پاداش مى دهند و وقتى ((اَلْحَمْدُ لِلّهِ)) مى گوید، خداوند نعمت هاى دنیا را بر او ارزانى مى دارد تا با خدا ملاقات كند و بر نعمت هاى آخرت وارد شود.⁽³²³⁾
تسبیح عملى
امام صادق علیه السلام مى فرماید: یكى از سخت ترین و مهم ترین امورى كه خداوند بر خلق خود لازم كرده ، ذكر كثیر است ، آنگاه فرمود: منظورم ذكرِ ((سُبْحانَ اللّهِ وَالْحَمدُ لِلّهِ وَ لااِلهَ اِلا اللّهُ وَ اللّهُ اَكْبَر)) نیست ، گرچه این هم جزء آن است ، لكن مرادم ((ذِكْرُ اللّهِ عِنْدَ ما اَحَلَّ وَ حَرَّمَ)) یاد خدا بهنگام كارهاست ، اگر كارى اطاعتِ خداست ، انجام دهد و اگر معصیت اوست ترك كند.

بركات سجده شكر
در روایات ، آثار و بركات فراوانى براى سجده شكر بیان شده است كه ما بطور اختصار فهرست آنها را ذكر مى كنیم :
اگر در نماز نقصى بوده كه با نوافل هم برطرف نشده ، سجده شكر آنرا جبران مى كند. رضایت پروردگار را به دنبال دارد و فاصله میان انسان و فرشتگان را برطرف مى كند. دعاى در سجده مستجاب مى شود و ثواب ده صلوات دارد و ده گناه بزرگ را محو مى كند.
در قدر و منزلت سجده شكر همین بس كه خداوند با آن بر فرشتگان مباهات مى كند

 خدا در فرهنگ نیاكان ما
حال كه بحث بدینجا رسید مناسب است نظرى به جایگاه ذكر خدا در فرهنگ اسلامى پدران خود بیفكنیم و ارزش آنرا دریابیم :
پدران و مادران با ایمان ما بهنگام تعجب مى گفتند ((ما شاءَ اللّهُ))، ((سُبْحانَ اللّهُ)). بهنگام ورود به خانه مى گفتند: ((یا اَللّهُ)) و در وقت جدا شدن از یكدیگر: ((خداحافظ)). هنگام برخاستن از جا ((یا عَلى )). براى رفع خستگى كار مى گفتند: ((خدا قوّت )). در پاسخ احوالپرسى مى گفتند: ((اَلْحَمْدُ لِلّهِ)) و هنگام تعارف براى غذا: ((بِسْمِ اللّهِ)) و در پایان غذا، دعاى سفره و تشكر از خدا. مادربزرگ ها هم قصّه را چنین آغاز مى كردند: یكى بود یكى نبود، غیر از خدا هیچكس نبود.
روشن است كه تنفّس در این فضا و تربیت در این دامان ، همیشه و همه جا یاد خدا را در دلها، و نام او را بر زبانها جارى مى سازد. اما دورانى سیاه بر ما گذشت كه با فراموش شدن نام خدا، در و دیوار شهرها و حتى روى لباسها، همه و همه جلوه هایى از فرهنگ غرب و عكس هنرپیشه ها گشت . ولى در سایه انقلاب بار دیگر سیمائى از ذكر خدا بر دیوار شهرها و خیابان ها و تابلوها نقش بسته است .

سجده شكر
سجده مخصوص نماز نیست ، بلكه در موارد دیگرى نیز مطرح است و حتى گاهى واجب مى شود، مانند تلاوت یكى از چهار آیه اى كه سبب سجده مى گردد.
یكى از موارد شكر، سجده شكر است كه به آن سفارش بسیار شده است .
سجده شكر، یعنى تشكر از نعمت هاى بى پایان الهى كه بر ما و خانواده ما نازل شده است . امام صادق علیه السلام مى فرماید: هرگاه یاد نعمتى افتادى ، صورت خود را براى تشكر بر زمین بگذار و اگر دیدى كه مردم ترا مى بینند به احترام آن نعمت كمى خم شو.⁽²⁹¹⁾
پیامبر اكرم را دیدند كه از شتر پیاده شد و پنج سجده كرد و فرمود: جبرئیل بر من نازل شد و پنج بشارت به من داد و من براى هر بشارتى یك سجده كردم