فارس: چرا این نرمش همیشه باید یکطرفه باشد و هنرمند نباید خودش را متعهد به قوانین بداند؟

آقای پناهی یک هنرمند است. نمی‌توانید از او انتظار داشته باشید. به نظرم این اتفاقی که الان افتاده که حکومت اجازه می‌دهد آقا پناهی فیلم بسازد و متعرض ایشان نشده و فیلم‌هایشان می‌رود در جشنواره، از همان روز اول باید می‌افتاد. وقتی با هنرمندان زبان گفتگو را باز می‌کنید اتفاقات‌ خوبی می‌افتد، این آدم با این خصوصیاتش شده است جعفر پناهی.

فارس: بله. اما جواب پناهی به این تعامل چه بود؟

اتفاقاً نرمش باید همین موقع اتفاق بیفتد. یعنی جایی که او بر سر مواضع‌اش ایستاده است.

*نرمش مقابل جعفر پناهی باید یک طرفه و فقط از سوی نظام باشد!/ پناهی موضع سیاسی ندارد

فارس: یعنی این نرمش باید کاملا یکطرفانه و فقط از جانب نظام باشد؟ این منطقی است؟

بله. اگر او از مواضعش دور بشود و بعد حکومت نرمش نشان ‌بدهد، این که دیگراسمش نرمش نیست. الان این حرکت درست دارد اتفاق می‌افتد ؛ یعنی هنرمند بر سر مواضعش ایستاده و حکومت نرمش نشان می‌دهد. قرار هم نیست براساس مواضع یک کارگردان اتفاق پیچیده‌ای بیفتد، چون این کارگردان اصلاً موضع سیاسی ندارد. موضع او موضع هنری است . موضع هنرمندی است که در یک جایی دچار مشکل شده است. اما دعوت من از آقای پناهی برای کلید زدن این کار به دلیل دوستی طولانی‌ای است که من با ایشان داشتم و دارم، سالها ما در شبکة دو با هم همکار بودیم و به نظر من ایشان در کنار آقای عباس کیارستمی یکی از افتخارآفرینان سینمای ایران هستند. خارج از کشور که بودم دیدم چقدر با احترام از این هنرمندان یاد می‌شود، از آقای کیارستمی، از آقای پناهی، از خانم رخشان بنی‌اعتماد .

در مورد فیلم کنسل هم باید بگویم آقای پناهی نه فیلم‌نامه را خوانده بود و نه فیلم را می‌دانست چیست و نه از ترکیب کار خبر داشت. فقط می‌دانست من دارم فیلمی را کارگردانی می کنم. فیلم کلید زدن ایشان را هم گذاشتم در YouTube که مطلقاً شائبة سیاسی بودن به وجود نیاید . امیدوارم فیلم بعدی را هم بتوانم با آقای تقوایی کلید بزنم، خیلی دلم می‌خواهد آقای تقوایی قبول کنند. ایشان مدتهاست کار نکرده است و خیلی تاسف می‌خورم از این بابت. به هر حال تابستان سال آینده ما فیلم دیگری را در کانادا شروع می‌کنیم وامیدوارم آقای تقوایی قبول کنندو به ما افتخار دهند که این فیلم را کلید بزنند.

*ما به نفع یک کاندیدا به صورت قانونی وارد فضای انتخابات شدیم/ بعد از انتخابات وارد این فضاها نشدیم

فارس: فکر می‌کنم بخشی از مواردی که درباره شما مطرح می شود به این خاطر است که گفته می‌شود شما بعد از فتنه ۸۸ روی مواضع سیاسی‌ سفت و سخت ایستادید و در این مسیر حرکت می‌کنید.

اشتباه اینجاست. من مواضع سیاسی ندارم، بزرگترین اشتباه را دوستانی مرتکب شدند که قضیه را به بحث‌های سیاسی کشاندند. قضیه اصلاً سیاسی نبود. البته ما به نفع یک کاندیدا که فکر می‌کردیم بهتر است به صورت قانونی وارد فضای انتخابات شدیم.

* مهتاب نصیرپور مطلقا سیاسی نیست همانطور که من و جعفر پناهی نیستیم

مهتاب نصیرپور مطلقآ آدم سیاسی نیست همانطور که محمد رحمانیان نیست، همانطور که به اعتقاد من جعفر پناهی هم نیست. این روحیات هنرمندان است که آنها را در موقعیت‌هایی قرار می‌دهد که کاری را انجام بدهند یا انجام ندهند.

بعد از دستگیری من دیدم که همه را همان روز آزاد کردند اما به من اعلام کردند که مهتاب را برده اند اوین. من خیلی تعجب کردم، گفتم چرا؟ او نه در تظاهرات بوده و حتی شمع را هم روشن نکرده. این واقعا دل من را شکست. همزمان همان شب از تلویزیون به من زنگ زدند و گفتند که یک نامه است که شما باید امضا کنید. من گفتم در شرایطی که همسر من دستگیر شده من چه چیزی را امضا کنم؟ چرا این کار را کردید؟

همان روزها از شبکه‌های خارجی هم به من زنگ زدند برای مصاحبه و من حاضر به مصاحبه نشدم. اما متاسفانه این داستانها خبرش پیچید،البته ما این خبررا اعلام نکردیم و روزنامه جوان با اسم کوچک اعلام کردو گفت «م. ن» دستگیر شده است. بعد از این خبرمادر من و مادر او خبردار شدندکه مهتاب دستگیر شده، و او بعد از ۸ روز آزاد شد. بعدها این صحبت شد که داستان باید از کف خیابان جمع شود. من هم فکر کردم بهتر است آدم تئاتر کار کند و پرسش‌هایش را به زبان تئاتر مطرح کند.

فارس: درباره «روز حسین» بگویید.

طرح اولیه نمایشنامه روز حسین، مورد تایید قرار گرفت، هر کس بگوید مورد تایید قرار نگرفته دروغ گفته، چون به ما بهترین تالار شهر را دادند- تالار رودکی- و ما تهیه‌کننده‌ای پیدا کردیم و شروع به کار کردیم. اواخر تمرین بود که داستان‌ها اوج گرفت و به تبع مسائل سیاسی دوستان به ما زنگ زدند و مقدار زیادی حذفیات به ما گفتند که اجرایی نبود، ولی حاضر بودیم گفتگو کنیم.چون بخشی از حذفیات به دلیل نشناختن خود نمایش و به دلیل نشناختن تاریخی بود که درباره آن صحبت می‌کردیم و بعد بسیاری از مسائل دیگر از دل این سوء تفاهمات به وجود آمد. ما حتی خواهش کردیم بیایند این نمایش را بازبینی کنند ولی این اتفاق هم نیفتاد و منجر به توقیف نمایش شد. باز این ضربه دومی بود که فرود آمد.

امیدوارم یک روز نمایشنامه روز حسین به صورت قانونی منتشر شود و همه بتوانند بخوانند. کسانی مثل آقای بهمن دری که تهمت زدند و مطمئن بودم این نمایشنامه را نخوانده‌اند. کاش حتی کار را به دست کارشناس دیگری که از مسائل تاریخی اطلاع بیشتری دارند می دادند که این‌کار را هم نکردند.به هر حال امیدوارم این کار روزی چاپ شود و صحبت کنیم که چرا اینطور شد و مشکل از کجا بود؟ بخش عمده‌اش به خاطر شائبه سیاسی بودن من بود که همان طور که توضیح دادم من مطلقاً سیاسی نیستم و اصلا بلد نیستم سیاست چیست اما درباره ی تاثیر سیاست بر مردم می‌نویسم.

* به این نوع نمایشنامه‌ها علاقه‌مندم چه به توپ بستن مجلس باشد چه حوادث سیاسی سال ۶۱

اولین نمایشنامه ام سرود سرخ برادری درباره جنگ ایران و عراق بود. نمایشنامه عروسک‌ها و دلقک‌ها، درباره جنگ ویتنام بود،در نمایشنامه ی خروس راجع به طالبان نوشتم،و در نمایشنامه ی مصاحبه راجع به انقلاب الجزایر ، در زمان کشتار دانشجویان آمریکایی در دانشگاه ویرجینیاتک نمایشنامه ای نوشتم به نام« مانیفست چو». ولی همه ی اینها به معنای این نیست که من سیاسی هستم. به این نوع ادبیات نمایشی علاقمندم. خودم و تاریخم و زندگی‌ام را در آن تعریف می‌کنم. حالا این تاریخ می‌تواند روز به توپ بستن مجلس باشد در نمایشنامه قدمشاد مطرب، یا مربوط به دوران‌های قبل تر باشد. یا حتی تاریخ حوادث سیاسی کوفه در سال ۶۱ هجری و… اینها همه چیزهایی است که مورد علاقه من است و دوست داشتم و دارم راجع به آن بنویسم.

شائبة سیاسی بودن و سیاسی شدن این داستان‌ها هم تا پیش از این برایم اتفاق نیفتاده بود. برای نمونه من در این نمایش شخصیتی داشتم به نام امیرحسین همایون که رئیس وقت تئاترآقای صادق موسوی، به من گفت اینکه اسمش را گذاشتی امیرحسین، منظورت میرحسین است، گفتم امیرحسین همایون شخصیتی است در نمایشنامه‌ای که ۵ سال پیش نوشتم و توسط مرکزهنرهای نمایشی چاپ شده است،این همان شخصیت است، اصلا بخشی از مونولوگی که در آن نمایشنامه است در این نمایشنامه هم وجود دارد.حالا شما چطور اینها را می گویید؟ این نمایش و این شخصیت ۵ سال قبل از ۸۸ اجرا شده و من جایزه گرفتم به خاطر آن. چرا فکر می‌کنید هر کس اسمش امیرحسین است آن آقاست؟ شما خودتان نمایشنامه را قبلا خواندید، مرکز هنرهای نمایشی هم آن را چاپ کرده و اسم شخصیتش هم امیرحسین همایون بوده. چرا شما از زاویه بسته به قضیه نگاه می‌کنید؟

*اگر دیدگاه من غلط هم هست آن را تحمل کنید/شاید من چند سال دیگر یک دیدگاه دیگری پیدا کنم

فارس: یعنی شما می‌خواهید بگویید آدم سیاسی نیستند ولی نظرات سیاسی دارید و با ابزار نمایش آن را بیان می‌کنید؟

من میزان سیاسی بودنم به‌ اندازه کسی است که در صف نانوایی ایستاده و نظرات سیاسی می‌دهد. واقعاً در همین حد است .یعنی بلوغ سیاسی به آن معنا ندارم و نمی‌خواهم داشته باشم. اما تاثیر سیاست را در زندگی خودمان می‌نویسم به نظرم لازم و ضروری است. من چند وقت پیش یک کاری ‌دیدم از تلویزیون به نام«یک تکه زمین».

به خدا اگر یک هزارم این چیزهایی که در آن بود را من گفته بودم مهدور الدم بودم. پس جامعه اینقدرها هم پیچیده نیست. اینها دارد گفته می شود و هیچ کس با هیچ کس پدر کُشتگی ندارد، وظیفه‌ ما همین است و اگر این حرف‌ها را نگوییم، پس اصلاً چرا کار می‌‌کنیم؟ اصلا حرف من غلط، اصلا دیدگاه من به عنوان یک نویسنده غلط است، این غلط را تحمل کنید، چه اشکالی دارد؟ شاید من چند سال دیگر دیدگاه دیگری پیدا کنم. آلبر کامو بیشتر از ۵ یا ۶ بار کالیگولا را بازنویسی کرده است. چون اساسا هر دفعه که می‌نوشت دیدگاه‌ سیاسی‌اش تغییر می‌کرده است. بازنویسی‌هایش هم بازنویسی یک خط دو خطی نبوده، از ریشه بازنویسی می‌کرده. بله،اصلا فرض کنید من اشتباه می‌کنم. برخورد خصمانه یا برخورد منجر به حذف درست نیست. استراتژی حذف در هیچ کجای جهان جواب نداده و در این کشور هم جواب نمی‌دهد.

*همه جای دنیا شورای نظارتی وجود ندارد/ در خارج ایران به خاطر عبارت آزادی حاضر نشدند پوستر نمایش ما را توزیع کنند

فارس: یعنی کلا نظارت را بی ثمر می دانید؟

به نظرم در همه جای دنیا شورای نظارتی وجود دارد. امکان ندارد جایی نظارت نباشد. ما خودمان نمایشی داشتیم کار می‌کردیم درخارج از ایران، آنجا اسم بیمارستان «آزادی» بود. چون می‌خواستیم مردم معنی‌اش را ببینند و بفهمند من اسم خاص آزادی را ترجمه کردم و کلمه ی«FREEDOM» ‌را در پوستر نمایش نوشتم . باور کنید در جاهایی حاضر نشدند پوستر ما را بچسبانند، چون فقط اسم آزادی داشت، هرچه گفتم چه اشکالی دارد؟آزادی نام اسم بیمارستانی در تهران است، گفتند : نه .این سیاسی است و مااجازه نمی دهیم! بنابراین این برخورد در همه‌جا وجود دارد. به نظرم چیزی که مهم است در شورای نظارت، وجود آدم‌های خبره، تحصیل‌کرده، آشنا به کار و فن نمایش است. اتفاقی که درباره روز حسین افتاد به خاطر این بود که آشنا به فن نمایش نبودند، یعنی گفتند این دارد فلان حرف‌ها را می‌زند،یعنی من رحمانیان دارم این حرف‌ها را می‌زنم و تاییدش می‌کنم،درحالی‌که واقعا این‌طور نبود.

با این اوصاف یعنی به تعبیر آنها من که نمایش‌نامه صدام را می‌نویسم یعنی حرف‌ها و رفتارهای صدام را تایید می‌کنم؟ ۸۰ درصد نمایشنامه‌نامه من دیالوگ های آن شخصیت است ، معنایش این است من صدام را تایید می‌کنم؟تفاوت این دو تا را این دوستان باید متوجه شوند، شخصیت نمایشی یک چیزی می‌گوید که الزاماً مورد تایید نویسنده نیست، در مورد صدام که مطلقا نیست.