تبیان، دستیار زندگی

واژگان و اصطلاحات مختلف در زبان شیرین مازندرانی

پرندگان و حیوانات
طلا: telah: خروس
مارکک: markek: مرغ مادر
سیکا: sika: اردک
نیمچه: nimcheh: جوجه
وک: vak: قورباغه
آروسک گل: arosek gal: نوعی موش بزرگ
گل: gal: موش
مر: mar: مار
کوز: kavez: لاک پشت
کندو: kando: زالو
شال: shal: شغال
بامشی: bameshi: گربه
کچ کج: kej kej: مرغ مادر که به همراه جوجه ها باشد
گو: goo: گاو
گوگزا: goo geza: گوساله
گومش: goomesh: گاو میش
جینکا: jineka: گاو نر
منگو: mango: گاو ماده
گسفن: gesfen: گوسفند
کسفن وره: gesfen vareh: بره
کلاج: kelaj: کلاغ
شکروم: shekerom: دسته هایی از سار
پیت کله: pit keleh: جغد
میچکا: michka: گنجشک
کوتر: koter: کبوتر
زیک: zik: نوعی پرنده بسیار کوچک
صحرا غاز: sahra ghaz: غاز صحرایی یا وحشی
صحرا سیکا: sahra sika: اردک صحرایی یا وحشی
چلچلا: chelchela: چلچله
رگ رگین: ragrakin: نوعی پرنده در آبندان ها
چاله خس: chalekhes: نوعی پرنده در آبندان ها
ایا: aya: نوعی پرنده وحشی
تیکا: tika: نوعی پرنده وحشی
شونه قپین: shone ghepin: شانه به سر
قشنیک: ghashnic: کلاغ
او گل: oogal: نوعی موش آبی
تشی: tashi: جوجه تیغی

وسیله ها
مقراض یا ناخچین: meghraz, nakhchin: قیچی
کمل: kamel: کاه برنج
بینج: binj: شلتوک، برنج با پوست
سپوس: sapos: پوست برنج
گرواز: gervaz: نوعی بیل برای کشاورزی
فوکا: foka: وسیله ای برای کشاورزی
چنگگ: chengek: وسیله ای برای نرم کردن خاک برای زراعت
چاقاله: chaghaleh: وسیله ای جهت گودکی کوچک برای کاشت
داز: daz: داس یا وسیله ای برای بریدن شاخه های کوچک
دره: dareh: داس یا وسیله ای برای درو در کشاورزی
تاشه: tasheh: تیشه
تور: tor: تبر
درزن: darzen: سوزن
کلوش: kalosh: نوعی کفش محلی
سرپایی: sarpaee: دمپایی
قوا: gheva: کت
جرب: jereb: جوراب
تنه که: tenekeh: شورت
جمه: jemeh: پیراهن
شونه: shoneh: شانه
میرکا: mirka: دانه تسبیح
کوفا: kofa: از انباشته شدن محصولات کشاورزی را گویند
چلکوم: chelekom: چوب هایی که بر روی زمین مرتب بکارند
فیهه: fiheh: وسیله برای کشاورزی
بلو: balo: وسیله برای کشاورزی
لت کش: latkash: وسیله ای برای جابجا کردن گل و خاک
سمبار: sembar: سماور
گالدوج: galdoj: سوزن بزرگ برای بستن روی کیسه ها
کیله: kileh: وسیله برای پیمانه برنج یا گندم
کیله: kileh: نهر کوچک برای عبور آب
تلم: telem: وسیله برای تولید دوغ یا کره یا ماست
دشون: deshon: وسیله برای تولید دوغ یا کره یا ماست
سازه: sazeh: جارو
گلیما سازه: galima sazeh: نوعی جارو ساخته شده با گیاه محلی
فنر: fener: فانوس
لمپا: lampa: چراغ گرد سو
قلیون: ghalyon: قلیان
سرنا: serna: نوعی ساز سنتی
للوا: laleva: نی
کش دمبک: kash dambek: نوعی ضرب
کرفا: kerfa: وسیله ماهی گیری
پیلکا: pilka: ظرف سفالی
چراغ سوتکه: cheragh sotkeh: وسیله قدیمی برای روشنایی منزل
لوه: laveh: دیک پلوپزی

مکان ها
کش: kash: هم به پهلوی بدن معنی می دهد و هم به کنار و جنب مکان
سامون: samon: محدوده خانه یا مرز خانه یا زمین را گویند
هدار: hedar: عبور کردن
کلوم: kelom: طویله: محل نگهداری دام
ککلی: kekeli: محل نگداری مرغ و اردک و غاز و ...
کله: kaleh: جایی که بیرون از منزل غذا پخت می شده است.
تیم جار: time jar: محلی برای پاشیدن دانه ها برای کشت

رنگ ها
سیو: siyoh: سیاه
اسبه: esbeh: سفید
کهو: kahoh: کدر یا رنگ تیره
سرخ: serkh: قرمز یا سرخ
زرد و زار: zard o zar: رنگ زرد یا بیماری

اعضای بدن
کپل: kapel: باسن
بال: bal: دست
لینگ: ling: پا
کله: kaleh: سر
بلفه: belfeh: ابرو
می: mi: مو
چونه: choneh: چانه
لوشه: losheh: لب
گلی: gali: گلو
اشکم: eshkem: شکم
میون ذیل: mion zil: بین گردن و پشت
په کت: pekat: پشت سر
انگوس: angos: انگشت
چش خنه: chesh kheneh: گودی چشم

زمان ها و اوقات
اسا: esa: حالا، اکنون
پینه ماز: pine maz: عصر
صواحی: sevahi: صبح
چاش گدر: chash geder: موقع ناهار
چاشت: chasht: ظهر
ناماشون: namashon: غروب
شو: sho: شب
شو نیشت: sho nisht: شب نشینی
پر توم نیهه: per tom niheh: خیلی وقت نیست، دقایقی پیش

حرکات ظاهری بدن
کلش: kelesh: سرفه
اپچه: abcheh: عطسه
ول و ویاز: valo vyaz: دهن دره یا حرکات بعد از خستگی
وشنا: veshna: گرسنه
تشنا: teshna: تشنه
دکت: daket: افتاده یا مریض
زاله تو: zaletoo: تب شدید
گس دگیت: ges daghit: حالت ناراحتی، بی قرار
خرناس: khernas: خر و پف شدید

وضعیت هوا
وارش: varesh: باران
میاه: miyah: ابری
افتاب: eftab: آفتاب
سرما: serma: سردی
ورفی: varfi: برفی

غذا ها و میوه ها
هلی: hali: آلوچه، گوجه سبز
او: oo: آب
مرغنه: mergheneh: تخم مرغ
بیشتی: bishti: ته دیک
پلا تیم: pela tim: اضافه های برنج یا پلو
پلا: pela: برنج، پلو
خرمانی: khermani: خرمالو
سه: seh: سیب
سی تی: siti: نوعی گوجه سبز
پشته زیک: peshteh zik: نوعی شکلات محلی
کئی پلا: kaee pela: کدو برنج
باکله: bakeleh: باقلا

انواع بازی های محلی

چله کته بازی: chelekete bazi: بازی با دو چوب که بر اثر برخورد چوب بزرگ بر روی چوب کوچک و هنگام ضربه به طرف روبرو امتیاز داده می شود.

چش بیته کا: chesh bayteh ka: قائم موشک که با چشم داشتن طرف مقابل نفر بعدی قائم می شود و ...

نجات بازی: nejat bazi: نوعی بازی که برای نجات یار خودی تلاش می شود.

تنبره: takbareh: با چیدن چند سنگ و با پرتاب توپ به طرف سنگها و بعد فرار تا راهی برای روی هم گذاشتن سنگ ها می باشد.

بزه کا: bazeh ka: نوعی بازی که یک نفر را در میون جمع قرار داده و یک نفر به او می زند و بعد از بلند شدن باید بگوید نفری که زد کی بود.

هفت سنگ: haft sang: با هفت سنگ که به ترتیب بایستی با یک روش خاصی آنها را روی دست قرار داد که در پایان همه روی دست قرار گیرند.

خط تیله بازی: khatileh bazi: تیله بازی با پا

دیگر اصطلاحات
لینگه لو: linge lo: لگد مال، له کردن
چله: cheleh: شاخه درخت
چمر: chemer: صدا
ونگ: vang: صدا زدن
شونگ: shong: فریاد زدن
تیل: til: گل و لای
تی تی: titi: شکوفه درخت یا گل
گنگه: kengeh: زیرساقه گیاه که در زمین است
پچیم: pachim: پرچین یا دیوار چوبی که با شاخه ها درست می شود
تلی: tali: تیغ یا سیخ برخی درختان
چکر: cheker: برامدگی روی چوب و دیگر وسیله ها
کپل: kapel: پرتاب کردن
کتار: ketar: به مجموعه دهان را گویند
ورز: varz: شخم زدن اول بهار
نشا: nesha: بوته برنج برای کاشت
کمل کوفا: kamel kafa: مجموعه از چیدن کاه رویس هم
دماس: demas: بگیر
میراب: mirab: کسی که آب زمین را تقسیم می کند
تیم: tim: بذر یا دانه
کتل: katel: به درازا، ردیف
چکه: chakeh: دست زدن
سرما: serma: رقص
نفار:nefar: محلی برای استارحت و نگهبانی در صحرا
اوخار: okhar: آخور، محل غذا برای دام
تیسابه: tisabeh: پا برهنه
رواق سر: revagh sar: ایوان یا جلوی منزل
کاتی: kati: نردبان
لچک: lachek: سربند، پارچه برای بستن سر
پندیک: pendik: ویشکون
گذلاق: gezelagh: قلقلک برای خنده
کلن: kalen: خاکستر آتش
وازی: vazi: شن و ماسه
دسته چرخ: dasteh charkh: فرغون، وسیله برای حمل بار
شب خوابی: shab khabi: چراغ شب
متکا:metka: متکا یا بالش
دسی برق: dasi bargh: چراغ دستی یا قوه
لم و لوار: lamo levar: خرابه یا چاله کنار باغ که دیوار نباشد
آپچین: apchin: نایلون یا پلاستیک
بقیه اصطلاحات تقریباً با همان لهجه فارسی صحبت می شود.

تو معرکه ای میثم ومپایر  عزیز

ممنونم از حضور قشنگتون

فکر کنم مرغ مادر به مازنی میشه مار کرک

اگر منبع مطالب میثم جان این باشه: http://porsyar.com/m-1297442-1-5.html

مارکک به لهجه فریدونکنار و حوالی اونه که با بخش قائمشهر و سوادکوه و ساری که مارکرک گفته میشه فرق می کنه.

اطلاعات این مبحث از مطالب دوست خوبم میر حمزه طاهری هریکنده ای نوپا از شاعران خوب مازندران گرفته شده که بدیبنوسیله از این عزیز فرهیخته هم سپاسگزارم.