تبیان، دستیار زندگی

اکثر کودکان با طرح سوالاتی غیر منتظره درباره ی خدا موجب شگفتی بزرگسالان می شوند.

خدا کیست؟

خدا کجا زندگی می کند؟

خدا را که آفرید؟...

یادگیری از طریق مردم

پژوهشگران مکانیزم یادگیری کودکان، بر اصلی تأکید ورزیده اندکه والدین قبلاً آن را درک کرده بودند :       

" کودکان مقلدان زبر دستی هستند". کودکان می توانند بسیاری ازرفتارها را از طریق تقلید بیاموزند. به عنوان مثال نحوه ی رفتار با دیگران ، نحوه ی رسیدن به اهداف ، نحوه ی پوشیدن لباس و... توسط کودک از محیط بیرون کپی برداری می شود. کودکان در طول دوران رشد خود به سنی می رسند که " تقلید از قهرمانان" بخش عمده ای از روان شناسی رفتاری آنها را تشکیل می دهد. این قهرمان پرستی موجب اضطراب والدین می شود. اما والدین می توانند ارتباط فرزند خود را با شخصیت های مورد علاقه ی  خود و نیز شخصیت های مثبت افزایش دهند تا بتوانند جهت مطلوبی به تأثیر پذیری فرزندشان بدهند.والدین باید روشی انتخاب کنند که به ذکر مثال و الگو می پردازد.این روش قوی ترین روش آموزش بوده و در زمینه یادگیری های مذهبی نیز کاربرد دارد. اصول اعتقادی در بستر عملی و تجربی قابل آموزش هستند. بنابراین یادگیری زندگی معنوی با مشاهده و اطلاع از زندگی معنوی دیگران تسهیل می شود.مواردی که باید در رشد معنوی فرزندتان مورد توجه قرار گیرد، عبارتند از:

_ آشنا کردن کودکان با زندگی شخصیت های اصلاح گری که به رغم شکست ها  ومشکلاتی که داشته اند، موفق شده اند.

_ مؤسسین ادیان و مذاهب.

_ قهرمانان مذهبی.

_ آَشنایان مورد علاقه ی فرزندتان.

فرزندتان را با الگوی معنوی ارتباط دهید.( از طریق تهیه کتاب خاطرات شخصیت های بزرگ، رفت و آمد با خانواده هایی که انسان های شریفی هستند.شرکت دادن کودک در مراسم عبادی). کودکان تمایل دارند که از الگوهایی که اندکی از آنها بهتر است تقلید کنند. بنابراین سعی کنید فرزندتان را بااین الگوها آشنا کنید.

یادگیری از طریق والدین

تصویر کودکان از خداوند بسیار متأثر از تصویری است که از والدین خود دارند.اگر والدین برای کودک قابل اعتماد ، مهربان و قابل دسترسی باشد احتمالاً خدا نیز دارای چنین صفاتی تصور خواهد شد و بالعکس. والدین در نحوه ی درک فرزندشان از خدا بیشترین تأثیر را دارند. بنابراین باید تمهیداتی را فراهم آورید تا فرزندتان تصویر مناسبی از خدا بدست آورد. اجازه بدهید فرزندتان بداند که او را دوست دارید. برای انتقال پیام خود به فرزندتان راه های ساده ی زیر را امتحان کنید:

_ قبل از خوابیدن به او شب بخیر بگویید و وقتی به مدرسه می رود او را ببوسید.

_ گاهی او را در آغوش بگیرید و روی زانوی خود بنشانید و مهربانانه نوازشش کنید.

_ اوقاتی را به بودن با فرزندتان اختصاص دهید.

_ قابل اعتماد باشید، به وعده های خود وفا کنید.

_ منصف باشید و برخورد تبعیض آمیز نداشته باشید.

یادگیری از طریق اشتباهات والدین

نحوه ی برخورد والدین با اشتباهات خود ، تأثیر زیادی در استنباط فرزندشان از خدا دارد. همیشه اشتباهات خود را بپذیرید. اگر لحظه ای را به یاد دارید که موجب رنجش فرزندتان شده اید یا او را ناامید کرده اید، در اولین فرصت نزد فرزندتان به اشتباه خود اعتراف کرده و از او عذر خواهی کنید. عذر خواهی شما باعث می شود تا فرزندتان در پس اشتباه و نقصی که داشته اید، میل به اصلاح و جبران اشتباهات را در رفتار شما مشاهده کرده و به تصویری مناسب تر از خدا دست یابد و او را کمالی بداند که همه ی انسان ها به آن تمایل دارند. به یاد داشته باشید که هر تصویری مفهوم خاصی را منتقل می کند.والدین باید درست مانند هر تصویری سعی کنند به سمت درستی و اصلاح گری در زندگی جهت گیری کنند . تنها در این صورت است که فرزندان از ورای اشتباهات و نواقص والدین خود ، جهت خدایی را پیدا می کنند و راه درست را می پیمایند.والدین می توانند از طریق سخنان، رفتارها و ارتباطات خود محیطی مناسب را برای فرزندشان مهیا کنند که او را به سمت خدا سوق دهند.اگر نوعی عشق و اعتماد بین شما و فرزندتان برقرار شود، فرزند شما نیز به خدا عشق و اعتماد خواهد داشت.

یادگیری از طریق طبیعت

طبیعت از راه های گوناگون درباره ی خدا با ما سخن می گوید. بخشندگی خدا در تنوع و گوناگونی پدیده های طبیعی قابل درک است. احیاگری خداوند و نو شدن پدیده ها را می توان با مشاهده تجدید حیات طبیعت در بازگشت بهار، احیای طبیعت پس از سوانح طبیعی اعم از زلزله ، طوفان و آتشفشان و مهاجرت حیوانات و پرندگان استنباط کرد. اولین درسی که ادیان الهی به انسان می آموزند این است که طبیعت،کتاب بزرگ آفرینش خداست . به طبیعت توجه کنید و زیبایی های طبیعت را به همراه فرزندتان نظاره گر باشید و به او کمک کنید تا با طبیعت ارتباط برقرار کند. برای مثال از فرزندتان سؤال کنید که هنگام مشاهده ی غروب آفتاب، جنگل ،آبشار و پرندگان چه تصویری از خدا بدست می آورد. با مشاهده چرخه زندگی موجودات ، به کودکان خود نشان دهید که مرگ اجتناب ناپذیر است و به او توضیح دهید که مرگ مثل استراحت و خواب زمستانی درختان است. به آرامش بعد از طوفان فکر کنید و مواظب باشید که فرزندتان در صورت ارتکاب عملی نادرست از خود مأیوس و ناامید نشود.

یادگیری از طریق موسیقی و تحرک جسمی

گاهی اوقات برای آموزش مؤثر فرزندتان درباره ی خدا نمی توانید کلمات لازم را بیابید. هنگامی که کلمات فاقد توانایی برای معرفی خدا هستند از موسیقی وتحرک جسمی بهره بگیرید. تمامی مذاهب دارای موسیقی های خاص خود هستند؛ زیرا موسیقی از دوران های گذشته به عنوان زبان مذهب مورد استفاده قرار می گرفته است.نمونه ای از تحرکات جسمی رکوع و سجود مسلمانان در هنگام نماز است. می توانید به فرزندان خود خواندن سرودهای مذهبی همراه با موسیقی و حرکات جسمانی همراه با موسیقی را آموزش دهید.موسیقی بدون کلام هم می تواند مهیج باشد. موسیقی مذهبی در فرهنگ های گوناگون معمولاً برانگیزاننده احساسات و پرورش دهنده روح مذهبی آدمی هستند.

آموختن از طریق هنر

چشم ها دریچه هایی به سوی روح هستند. معماری یک مکان مقدس ممکن است بتواندعظمت خدا را به یاد بیننده بیاورد یا احساس حضور خدا را در انسان زنده کند. مکان های مقدس و معماری هایی که بیانگر حضور خدا هستند، روح کودک را تحت تأثیر قرار می دهد. به فرزندتان کمک کنید تا خود را بیابد. فرزندان خود را به مکان های مقدس ببرید و هنرهای نمادینی را که در این بناها به کار رفته است برای او توضیح دهید. فرزندتان را تشویق کنید تا به مکان های مقدس دیگران احترام بگذارد ، در این مکان ها آهسته سخن بگوید، به زائران خیره نشود و با مراسمی که برگزار می کنند همراهی کند.

یادگیری از طریق پرسش

آموزش همیشه از طریق نصیحت یا توصیه امکان پذیر نیست بلکه گاهی از طریق سؤالات مختلف و فرصت دادن به کودک برای یافتن پاسخ آنها ممکن می شود.مؤثرترین و تحول آور ترین روش آموزش این است که ذهن یادگیرنده را بر تفکر، تجربه، سؤال و کشف متمرکز کنیم و صرفاً نقشی کمکی برای خود قائل نباشیم. با اعتقاد به این روش،  سؤالات کودکان برای ما ارزش پیدا می کند و به آنها اهمیت خواهیم دادو خود نیز با طرح سؤالات آموزنده به فرزندمان آموزش می دهیم.

سؤالات آموزنده انواع مختلفی دارند:

1_ سؤالاتی که به یادآوری کودک کمک می کنند. این نوع سؤالات بیسار ساده اند اما به حافظه ی قوی نیاز دارندو با کلماتی مانند "چه کسی" ، "چه چیزی " ،" چه زمانی" و "کجا" آغاز می شوند.

2_ سؤالات کاربردی: این سؤالات باعث می شوند تا کودکان درک خود از خدا را در زندگی خویش محقق سازند.

3_ سؤالات ارزیابی کننده : این سؤالات ممکن است درپی تحلیل، مقایسه و یا رسیدن به نتایج قابل پیش بینی باشد.

4_ سؤآلات استدلالی: اغلب با " چرا " آغاز می شوند و کودک را وادار می کنند تا درباره ی علل و ریشه ی امور اندیشیده ،به محرک های پنهانی رفتار انسان توجه کند و در پی درک و فهم مقصود و هدف مشیت الهی باشد.

5_ سؤالات تفسیری: این سؤالات به آشکار شدن معانی عمیق تر مفاهیم و درک پدیدها کمک می کنند و پذیرش حقیقت را برای ما آسان می سازد.

6_ سؤالات اعتقادی: این سؤالات در جستجوی پاسخ هایی هستند که حکایت از گرایش ها و خواسته های قلبی داشته باشد.

اصول اساسی در سؤال کردن: سؤالات خردمندانه قویترین ابزار آموزش به شمار می آیند.بنابراین استفاده از آنها نیاز به دقت و هنرمندی سؤال کننده دارد.

در این مورد باید اصولی را رعایت کنند:

_ از افراط در طرح این سؤالات خودداری کنند.

_ سؤالات را جدی طرح کنید و به فرزندتان وقت کافی بدهید تا درباره ی آنها فکر کند.

_ انتظار نداشته باشید فرزندتان همان پاسخی را ارائه دهد که مورد نظر شماست.

بنیان های یادگیری درباره ی خدا

سه رکن اساسی در یادگیری دربارهی خدا عبارتند از: ایمان، تفکر خلاق و تمثیل

در شکل دهی ایمان باید اموری مورد بررسی قرار گیرند که عبارتند از:

1_ ایمان دربرابراستدلال قرار ندارد.اعتقاد به خداوند به معنای تعطیل عقل نیست بلکه نوعی هماهنگی فکر و قلب گاهی جسم در درک معنای زندگی است. ایمان بر تجربه و باور استوار است؛ بنابراین هم خردمندانه است هم قابل تفکر.

2_ ایمان با اعتقاد رشد می کند. اگر علاقه دارید ایمان فرزندتان به خدا را تقویت کنید باید مورد اعتماد فرزندتان باشید تا او سخنان شما را بپذیرد.

3_ ایمان، متناسب با آگاهی درباره ی خدا رشد می کند.راههای مختلفی اعم از خواندن کتاب مقدس، طبیعت، موسیقی،  هنر، عبادت و لحظات خلوت و تنهایی را بیابید تا فرزندتان یادگیری درباره ی خدا را تجربه کند.

4- ایمان دارای استدلال  خاص خود است. آرامش،عدالت طلبی،صلح،امید،حیرت و اعتماد واکنش هایی هستند که خداوند به وسیله ی آنها ایمان را در وجود انسان شکل داده است. این واکنش ها را با فرزندتان مورد بررسی قرار دهیدو بگذارید خودش ارتباط آنها را با ایمان به خدا پیدا کند.

اموری که باید در شکل دهی تفکر خلاق مورد بررسی قرار گیرند:

1_ قوه ی تخیل فراتر از گمان یا باوری ساختگی است. تفکر خلاق به انسان کمک می کند تا معانی حقایق را درک نموده و شناخت خود را شکل دهد. از نظر رشد معنوی نیز تفکر خلاق، دیدن و شنیدن خدای نادیده را برای ما ممکن می سازد.

2_ تفکر خلاق از طرق مختلف فعال می شود.شنیدن آواز پرندگان، رویت آثار هنری و زیباییهای طبیعت، سرودهای مذهبی و سکوت مکان های مقدس، همه می توانند قوه تخیل و تفکر خلاق را در بچه ها به حرکت واداشته و فعال سازند.

3_ تفکر روندی فعال است. به منظور فعال کردن فکر خلاق کودکان، سؤالی را درباره ی خداوند مطرح کنید و به او فرصت بدهید. یک کودک می تواند یک صحنه را به تصویر بکشد، داستانی بنویسد،موقعیت های دراماتیک را از طریق نمایش به صحنه در آورد و به فعالیت های جمعی دیگر بپردازد که به یادگیری او درباره خداوند کمک می کند.

اموری که باید در خصوص استفاده هر تمثیل مورد بررسی قرار داد:

1_ شما بهترین مثال و الگو برای فرزندتان هستید.کودکان بخصوص در خردسالی بشدت تحت تأثیر رفتارها و باورهای والدین خود قرار داشته و از آنها تقلید می کنند و آنچه در این دوران فرا می گیرند تا آخر عمر همراه آنان باقی خواهد ماند. هیچ کس نمی تواند الگوی صددرصد کاملی برای فرزند خود باشد؛ ولی قادر است الگویی از رشد تدریجی را به فرزندش ارائه دهد.

2_ فرزندتان را با نمونه های عالی ایمان محکم و قوی آشنا سازید. چنین الگوهایی را می توانیددر میان مؤمنانی که در قید حیات هستند، بیابید.