تبیان، دستیار زندگی

پس از اتمام اراضی ایالات مازندران، سواحل و اراضی گیلان آغاز می‏شود. رشت، انزلی، فومن، ماسوله، رودبار، منجیل و لوشان از شهرهایی هستند که در مسیر سیاحانی چون کارلا سرنا، فریزر و ملکونوف قرار داشته است. مسافرانی که قصد داشته‏اند از مرز آبی بگذرند ناچار بودند که به انزلی رفته و در بندر این شهر سوار کشتی‏هایی شوند که در آنجا پهلو گرفته و عازم سفر شوند.

هنگام اقامت کارلا سرنا در ایران، بیماری وبا شهر رشت را فرا گرفته بود. این مرض با استناد به گفته‏ های کارلا سرنا، به سال 1294ه.ق (1256 خورشیدی) و در دهکده‏ ای به نام «شفت» شیوع یافت و سپس رشت را فرا گرفت و چنان کشتار عظیمی در آن به راه انداخت که جمعیت پنجاه‏هزار نفری شهر را به پانزده‏ هزار نفر تقلیل داد. کارلا سرنا هنگام عبور از خطۀ گیلان به صنعت قلابدوزی با ابریشم اشاره می‏کند که صنعت ویژۀ سکنۀ رشت و فنی مخصوص مردان بوده که آن را به روی ماهوت می‏ بافته‏ اند. خانه‏های سفال‎پوش و بام‏ های شیب‏دار رشت، این سیاح مشهور را به یاد عمارات اروپایی می‏اندازد. فریزر هنگام عبور از شهر رشت سری به بازار رشت می‏زند و در آنجا بازرگانانی را می‏بیند که مشغول وارسی و خرید بافه‏ ها و کلاف‏ های ابریشم هستند. کارلا سرنا نیز در فاصلۀ «کهدم» با رشت به دوشنبه‏بازاری برمی‏خورد که در کاروانسرایی در میان جنگل برپا شده است و به زحمت از میان چندین بساط می‏گذرد. حین عبور به یک سلمانی برمی‏خورد که به یکی از مشتری‏هایش قند و روغن می‏فروشد و مشتری دیگرش هم با سروصورت صابون‏ زده منتظر است تا سلمانی پس از فروش اجناس به تراشیدن سر او بپردازد. بنا به روایت کارلا سرنا، در یک فرسخی ـ حدود 6 کیلومتری ـ رشت، ساختمانی به نام خلعت‏ پوشان قرار داشته که سفرا و بزرگان در این مکان خلعت می‏ پوشیده‏ اند. کارلا سرنا در مراسم خلعت‏ پوشی حاکم رشت شرکت داشته و به گروه نوازندگان، پهلوانان، فراشان و جلودارانی اشاره می‏ کند که به استقبال حاکم آمده و با سینی‏ های پر از شیرینی به او خیرمقدم می‏گویند. در همین حین یکی از جلوداران، بره‏ای را پیش پای اسب حاکم قربانی می‏کند و حاکم و پهلوانان در خون بره قدم گذاشته و سپس وارد عمارت حاکم می‏شوند. تا قبل از شیوع وبا، صحرای رشت صحرای پر شکاری بوده و قرقاول و مرغابی وحشی در آن به وفور یافت می‏شده‏اند. پَر مرغابی از مهم‏ترین کالاهای تجاری بود که از ایران به روسیه صادر می‏شده است. شکارگران در دل شب و با مشعل‏های روشن به شکار مرغابی می‏رفته‏ اند.