تبیان، دستیار زندگی

تالاب انزلی با مساحتی در حدود ۲۰ هزار هکتار از بزرگترین زیستگاه‌های طبیعی و حیات وحش ایران محسوب می‌شود که با قدمتی 15 هزار ساله محل تخم ریزی آبزیان و پناهگاه و مأمن پرندگان بومی و مهاجر است .

تالاب انزلی در سال ۱۳۵۴ در فهرست تالابهای بین المللی قرار گرفت و به عنوان زیستگاهبا اهمیت برای پرندگان تشخیص داده شد.

تالاب انزلی با 41 رود اصلی و فرعی جزء تالاب های طبیعی و آب شیرین کشور است.

در داخل تالاب جزایر زیبایی وجود دارد و دو شهر زیبای بندر انزلی و آبکنار در ساحل آن قرار دارند و با بیش از ۱۰۰ گونه پرنده ۵۰ گونه ماهی ، صدها گونه گیاه طبیعت کم نظیری را در شمال ایران و جنوب دریای خزر به وجود آورده است.

معروف ترین گیاه تالاب انزلی که شهرت جهانی دارد « لاله تالابی » است که تالاب را به این دلیل تالاب لاله مردابی می‌خوانند.

سوسر روگا، پیر بازار روگا، چپ خاله، راست خاله یا نهنگ روگا و مهدی روگا یا کلویر روگا رودخانه های اصلی منتهی به تالاب بندرانزلی است.

این آبگیر طبیعی از آن‌جایی که یک تالاب بین‌المللی است، هم‌اکنون در  فهرست مونترآل قرار گرفته و در برابر پدیده خشک شدن به مراقبت نیاز دارد

تالاب انزلی یا مرداب انزلی با مساحتی در حدود ۲۰ هزار هکتار^[۱] در شمال ایران، واقع در استان گیلان قرار دارد. مرداب انزلی از جالب‌ترین و بزرگترین زیستگاه‌های طبیعی جانواران ایران محسوب می‌شود^[۲] و هر ساله پذیرای تعداد زیادی از پرندگانی است که از سوی کشورهای همسایه شمالی به ایران می‌آیند.^[۳] تالاب انزلی به دلیل موقعیت جغرافیایی از نظر میزان بالای رطوبت و آب با هیچ یک از تالاب‌های ایران قابل مقایسه نیست.

تالاب انزلی از نوع تالابهای ساحلی "Coastal Wetland" بوده و بوسیله یک کانال کشتیرانی که از طریق دو موج شکن واقع در تاسیسات بندرگاه انزلی حمایت و به دریای خزر متصل میباشد. حوزه آبریز تالاب دارای مساحتی حدود ۳۷۴ هزار هکتار است. تالاب انزلی در سال ۱۳۵۴ در فهرست تالابهای بین المللی کنوانسیون رامسر به ثبت رسید "کنوانسیون رامسر، سال ۱۹۷۵" و همچنین سازمان بین المللی حیات پرندگان این تالاب را بعنوان زیستگاه با اهمیت برای پرندگان تشخیص داده است. ^[۶] تالاب انزلی جزء تالاب های طبیعی و آب شیرین کشور بوده و دارای ۱۱ رود اصلی و ۳۰ رود فرعی است که پس از آبیاری مزارع و شالیزارها به همراه جریان های سطحی حوزه آبریز تالاب به آن وارد می شوند. حداکثر عمق آب تالاب در بهار و در نواحی غربی تالاب به ۵/۲ متر می رسد که بدلیل نوسان های سطح آب دریای خزر، این مقدار متغیر است . حوزه آبریز تالاب انزلی، مساحتی برابر ۳۷۴ هزار هکتار دارد که از مساحت فوق را موارد ذیل تشکیل میدهند:

• ۹/۵۳ درصد: جنگل و مرتع

• ۲/۳۳ درصد: زمین های کشاورزی

• ۷/۸ درصد: تالاب، آب بندان ها و استخرها

• ۷/۳ درصد: مناطق انسان ساخت استفاده از زمین را به خود اختصاص داده اند

از زیباترین مناظر آبی جهان

از جمله زیباترین مناظر آبی منطقه، تالاب بین المللی انزلی است. این تالاب محل تخم ریزی آبزیان و پناهگاه و مامن پرندگان بومی و مهاجر است. در داخل تالاب جزایر زیبایی وجود دارد و دو شهر زیبای بندرانزلی و آبکنار در ساحل آن قرار دارند. تالاب انزلی با وسعت ۱۸۰ تا ۲۰۰ کیلومتر مربع حکم تصفیه خانه را برای رودخانه هایی دارد که به دریای خزر می ریزد. این تالاب با بیش از ۱۰۰ گونه پرنده ۵۰ گونه ماهی صدها گونه موجودات گیاهی اکوسیستم کم نظیری دارد. تالاب انزلی از سال ۱۳۵۴ جزو تالاب های بین‌المللی تحت حفاظت شد و مهمترین منبع تکثیر و تولید ماهیان خاویاری و استخوانی دریای خزر است. تالاب بین‌المللی انزلی از سالیان دور همه ساله پذیرای مسافران بی شمار داخلی و جهانگردان خارجی است.

چگونگی پیدایش

موقعیت جغرافیایی

این تالاب در جنوب غربی سواحل دریای خزر واقع در استان گیلان، در عرض ۲۸ تا ۳۷ شمالی و طول ۲۵ تا ۴۹ شرقی واقع شده و از شمال به شهرستان انزلی، از جنوب به شهرستان صومعه سرا، از شرق به پیربازار و از غرب به کپورچال و آبکنار انزلی محدود است.

معرفی منطقه تالابی انزلی

مجموعه تالاب انزلی شامل ۴ بخش میباشد:

• بخش شرقی

• بخشی غربی آبکنار

• بخش مرکزی

• سلکه و سیاه کشیم

این تالاب در فهرست رامسر قرار داشته و منطقه ثبت شده آن در این فهرست شامل تمام تالاب انزلی، منطقه سیاه کشیم، منطقه حفاظت شده سلکه و سایر آب بندان های متعدد محدوده تالاب انزلی است.  این چهار بخش از نظر خصوصیات فیزیکوشیمیائی، مرفولوژیک، فیتواکولوژی و جغرافیائی دارای تفاوتهای چشمگیر بوده و سیستمهای متفاوتی را ارائه می‌نمایند.

آب و هوای تالاب

رودخانه های اصلی تالاب

رودخانه های اصلی مرداب انزلی که از طریق موج شکن های بندرانزلی به دریای خزر مرتبط می شوند از شرق به غرب بدین ترتیب است :

• سوسر روگا

• پیر بازار روگا

• چپ خاله

• راست خاله یا نهنگ روگا

• مهدی روگا یا کلویر روگا

ژرفای تالاب انزلی

ریشه یابی نامگذاری تالاب

• در زبان گیلکی، واژه "همزلی" معانی نظیر سایش و نزدیکی آب و خشکی را میدهد که میتواند، برگرفته از وجود مرداب در منطقه باشد و از پیشینیان منطقه به ارث رسیده است

• در زبان یونانی نیز واژه‌هایی نظیر «انزلیوس و انزلیا» وجود دارد به معنی «مرداب»، با توجه به اینکه جزیره و مرداب در این منطقه از قدمتی ۱۵۰۰۰ ساله برخوردار استاین نامگذاری می‌تواند به دورانی به مراتب کهن تر بازگردد و حتی نامگذاری شهر انزلی نیز میتواند برگرفته از وجود یکی از بزرگترین تالاب های جهان در این منطقه باشد

رویش های گیاهی تالاب انزلی

مرداب زیباست و زیبایی آن بیشتر به خاطر گیاهانی است که بر سطح و سواحل آن به چشم می خورد . بطور کلی در مرداب انزلی سه نوع گیاه وجود دارد:

پوشش گیاهی بخشی از تالاب

لایه گیاهان حاشیه ای

در این لایه از گیاهانی نام برده می شود که تمام و یا قسمت اعظم بخش رویشی و تولید مثل گیاه در خارج از آب قرار داشته باشد اکثر گیاهان تشکیل دهنده این لایه در حاشیه مرداب و رودخانه های مجاور میرویند. در این لایه گیاهان زیر دیده می شوند: نی معمولی . اسپارگانیوم . لوئی . سیرپوس . پلی گنوم . پونه ی آبی . تیرکمان آبی . بارهنگ آبی . بوتوموس . نلومبو . دم اسب

لایه گیاهان شناور

گیاهانی که در این لایه ی رویش قرار دارند در سطح آب شناور می باشند یعنی قسمت های اصلی گیاه بخصوص برگ ها به حالت شناور در سطح آب قرار می گیرند و قسمت های تولید مثلی یا به صورت شناور و یا خارج از آب واقع اند. اندام های مخصوص مانند بافت های اسفنجی شکل این عمل شناوری گیاه را تسهیل می نمایند. اکثر گیاهان لایه شناور و رویش های گیاهی مرداب و رودخانه مجاور را می توان به شرح زیر نام برد: اوتریکولاریا . شالوین . هیدروکاریس . عدسک سرنیزه ای . عدسک کوچک . عدسک چند ریشه . تراپا . مریم آبی . علف هفت بند . پوتاموژتون شناور . دسپیرودلا

لایه گیاهان غوطه ور

در این لایه پوشش گیاهانی مورد مطالعه قرار می گیرند که تمام و یا قسمت اعظم بخش های رویشی وتولید مثلی گیاه به حالت غوطه ور در آب می باشد. اکثر گیاهان تشکیل دهنده لایه غوطه ور پوشش گیاهی مرداب و رودخانه های مجاور در زیر نام برده می شود: میرپوفیلوم . سراتوفیلوم دمرسوم . سراتوفیلوم سابمرزوم . پوتاموژتون پکتیناتوس . هیدریلاور تیسیلاتا

آقای دکتر علی درویش زاد استاد دانشکده علوم دانشگاه تهران و کارشناس مرداب وزمین شناسی به عنوان نگارنده چنین می نویسد:

به علت موقعیت شغلی خود تمام نقاط ایران و بعضی از کشورهای اروپایی و آسیایی را زیر پا گذاشته اعتراف دارد که زیباتر از مرداب انزلی تاکنون ندیده است

• • 

    مرداب انزلی

    
    

    مرداب انزلی

به خطر افتادن اکوسیستم تالاب انزلی

مشکل مهم تالاب انزلی آلودگی روز افزون آب آن است. چرا که تقریباً فاضلاب تمام خانه های مسکونی و اغلب کارخانه ها و کارگاه های صنعتی واقع در اطراف تالاب به درون آن و یا به داخل رودخانه هایی که به تالاب می ریزند سرازیر می شوند. طبق نظر موسسه ی استاندارد در صورتیکه مقدار آمونیاک از ۵ درصد بیشتر و زباله ها و زواید این ناحیه به داخل مرداب ریخته شود تردیدی نیست که با آلوده شدن بیش از پیش آب های مرداب که محیط آن در گذشته به منزله بزرگترین زایشگاه و پرورش انواع ماهی فلس دار از جمله ماهی سفید به شمار می رفت باقی‌مانده ی منابع آبزی مرداب هم در معرض خطر انهدام قطعی قرار خواهد گرفت. از دیگر دلایلی که موجب تهدید تالاب انزلی شده، افزایش سطح رسوب‌ها که باعث کاهش عمق این تالاب شده^[۲۳] و هم‌چنین تغییر کاربری زمین‌ها و تبدیل بخشی از «اراضی حاشیه تالاب» به زمین‌های کشاورزی است. در همین حال فاضلاب گوهررود و زرجوب بعد از ریخته‌شدن به رودخانه پیربازار، راهی تالاب انزلی می‌شود که وضعیت آلودگی مرداب انزلی را تشدید می‌کند.^[۲۴]این موارد نیازمند توجه ویژه برای نجات یکی از بزرگترین منابع زیست محیطی کشور است و عملکر به مراتب بهتری را از سوی مسئولین مربوطه میطلبد.

نیاز به لایروبی

طی دهه های اخیر و عدم توجه به لایروبی این منبع عظیم زیست محیطی متأسفانه شاهد به خطر افتادن این تالاب هستیم. یافتن راه مناسب برای لایروبی مرداب انزلی باید به یکی از دغدغه های مسئولین کشور و سازمان محیط زیست ایران تبدیل شود.