سواحل دریای خزر با طبیعت زیبای خود، سالانه پذیرای میلیونها گردشگر از سراسر ایران هستند. شنا در فصل تابستان در سواحل خزر به ویژه در استانهای گیلان و مازندران یکی از تفریحات سالم و رایج در این پهنه است. با این حال ناآشنایی با فنون شنا در محیطهای دریایی خصوصا عدم شناخت سازوکار جریانهای آبی هر ساله سبب غرق شدن دهها نفر از گردشگران در سواحل خزر میشود.
به گزارش خبرنگار علمی ایسنا به زعم کارشناسان، آمار بالای غرق شدگان دریای خزر صرف نظر از عدم آشنایی با فن شنا ناشی از ناآگاهی شناگران با وضعیت خاص سواحل و رژیم امواج و جریانهای شکافنده است که شنای مطمئن و ایمن در دریا را با شنا در آبهای آرام استخرها و رودخانهها و دریاچههای پشت سدها کاملا متمایز میکند؛ بدین ترتیب مهمترین نکته ای که برای شنا در دریا باید به آن توجه داشت ضرورت دوری جستن از جریانهای ساحلی است که یکی از دلایل اصلی تلفات انسانی ناشی از شنا در سواحل خزر است.
در این گزارش با نگاهی به مخاطرات در کمین شناگران دریای خزر مروری داریم بر توصیه ها و محققان موسسه ملی اقیانوس شناسی که چند سالی است مطالعاتی را برای شناسایی امواج و جریانهای شکافنده و مناطق پرخطر ساحلی خزر آغاز کردهاند.
فریب آرامش دریا را نخورید!
جریانهای ساحلی که اغلب به دلیل وجود امواج و شکست آنها ایجاد میشوند، آنقدر قوی هستند که حتی ممکن است شناگران ماهر را غرق کنند. امواج معمولا به صورت مورب به ساحل نزدیک میشوند. این امواج در عمق معینی ناپایدار شده و میشکنند. به دلیل شکست امواج، جریانهای موازی و عمود بر ساحل میگیرند.
جریانهای موازی ساحل معمولا در فواصل معینی با یکدیگر برخورد کرده و با سرعت قابل توجهی به سمت دریا برمیگردند. در جریانهای برگشتی که با سازوکارهای دیگری نیز ممکن است ایجاد شوند، جریانهای شکافنده یا جریانهای تند برگشتی نامیده میشود. این جریانها در محدوده آبهای کم عمق ساحلی به وجود میآیند و هر ساله در آبهای ساحلی ایران در دریای خزر سبب مرگ صدها تن از شناگران میشوند.
جریان شکافنده چیست؟
امواجی که با چشم در ساحل دیده می شود، ناشی از باد است. بادهای شمال، شمال غربی و شمال شرقی در منطقه جنوبی خزر ایجاد موج می کنند.
موج که به ساحل می رسد، بعد از مدتی در فاصله نزدیک به ساحل شکسته می شود و این عمل بر اساس موقعیت و شکل بستر و زاویه برخورد موج برای ورود به ناحیه ساحلی، جریان های موازی ساحل را تشکیل می دهد. اگر موج خیلی نسبت به ساحل مورّب باشد معمولا جریان های طولی ساحلی که موازی ساحل است تشکیل می شود که برای شناگران مخاطره ای ندارد ولی باعث انتقال رسوب، مواد آلاینده و غیره می شود. ولی اگر زاویه ورود موج به ساحل تقریبا عمود به ساحل باشد و جریان های که تشکیل می شود جریان های عمود به ساحل هستند. آب بعد از شکستن موج به ساحل می رسد ولی زمانی که بر می گردد از دو طرف جمع میشود و در مسیر خاصی بر می گردد. این مسیر خاص مثل یک دالانی است که آب را می شکافد و به داخل دریا میبرد. به همین دلیل به «جریان شکافنده» ( Rip Current) موسوم است. البته برخورد دو جریان موازی ساحل و برگشت آن به سوی دریا نیز موجب ایجاد جریان شکافنده می شود. این جریان های شکافنده بسیار خطرناک هستند کسی که در آن قرار می گیرد باید بداند چگونه برخورد کند. شناگر باید سعی کند در داخل این جریان قرار نگیرد و اگر قرار گرفت باید نحوه برخورد را بداند.
جریان های شکافنده
چگونه جریان شکافنده را بشناسیم؟
بسیاری از سواحل گیلان و مازندران ماسهیی است که در این قبیل سواحل علائمی شبیه اشکال هلالی وجود دارد. نوک هلال جایی است که جریان شکافنده تشکیل می شود. از طرف دیگر اگر کسی روی تپه ماسهیی، نیمکت های چوبی یا روی سقف خودرو قرار بگیرد و به منطقه ساحلی دقیق شود مسیر ها و اشکالی که به باد بزن دستی شبیه است را خواهد دید انگار که دسته باد بزن به طرف ساحل و دهنه بازش به طرف دریا است. رنگ روشن در کف آب هم نشانه وجود جریان شکافنده است. این اشکال ظاهری جریان شکافنده است که مردم می توانند به راحتی تشخیص دهند. شواهد دیگر مستلزم اندازه گیری با دستگاه های دقیق دریایی است.