• مشکی
  • سفید
  • سبز
  • آبی
  • قرمز
  • نارنجی
  • بنفش
  • طلایی
انجمن ها > انجمن شمال > صفحه اول بحث
لطفا در سایت شناسائی شوید!
شمال (بازدید: 482)
دوشنبه 17/4/1392 - 9:40 -0 تشکر 618669
گمانه زنی به منظور تعیین حریم محوطه قلعه کش دابودشت شهرستان آمل

http://anthropology.ir/node/6499  ابراهیم امیركلایی، آرمان مسعودی

 
11463226.jpg

محوطه باستانی قلعه کش در بخش جنوبی مازندران واقع گردیده است. در مجموع  تعداد 16 گمانه آزمایشی در پیرامون بلافصل محوطه قلعه کش به منظور تعیین حریم در این محوطه زده شد، که علاوه  بر مشخص کردن عرصه واقعی محوطه(17 هکتار)، یافته های بسیار ویژه ای مربوط به ادوار پیش از تاریخی آهن، مفرغ،

کلکولتیک(؟) بدست آمد که  از جمله آنها می توان به پیکره حیوانی، تدفین انسانی، مجموعه سفالین قابل گاهنگاری نسبی و... اشاره کرد. با توجه به وسعت محوطه و یافته های باستان شناختی ویژه، همچنین اهمیتی که این حوزه می توانسته در ارتباطات فرهنگی در پیش از تاریخ عهده دار باشد، محوطه قلعه کش به عنوان سایتی که از پتانسیلهای زیادی برای پژوهشهای باستان شناختی برخوردار است معرفی گردیده است.بطوریکه می تواند گویای توالی فرهنگی پیش از تاریخی و همچنین چگونگی تمایلات فرهنگی حوزه جنوبی مازندران_ که تا پیش از این مورد غفلت واقع گردیده بود_ باشد.

دوشنبه 17/4/1392 - 9:40 - 0 تشکر 618670

منطقه مازندران با توجه به پتانسیلهای زیستی و جغرافیایی خود، دیرگاهی است که مورد توجه باستان پژوهان قرار گرفته است. در واقع بررسی هایی که با حفر گمانه ای در غارهای هوتو و کمربند، در سال 1949 میلادی  و توسط کارلتون استنلی کون بوقوع پیوست را شاید بتوان جزو اولین مطالعات باستان شناختی این منطقه معرفی نمود. در مجموع می توان چنین عنوان داشت که بیشتر مطالعات انجام شده در منطقه مازندران مربوط به شناسایی دوره پارینه سنگی بوده است. اما در چند دهه اخیر پژوهشهای باستان شناختی در رابطه با مطالعات استقرار برروی دشت و دوران تولید غذا و تطورات فرهنگی در این حوزه بسیار چشم گیر بوده که از آن جمله می توان به مطالعات باستان شناختی دشت شرقی مازندران(تحت عنوان پروژه ASEC) و شناسایی محوطه گوهرتپه به عنوان محوطه ای کلیدی در عصر برنز( برای مطالعه بیشتر مراجعه شود به ماهفروزی 1382، ماهفروزی، پیلر،44:1388) و همچنین مطالعات باستان شناختی غرب مازندران و شناسایی تپه کلار (موسوی،عباس نژاد،1385،1387) اشاره کرد. در این میان  خلاء پژوهشهای باستان شناختی بخش جنوبی و مرکزی مازندران با توجه به پتانسیلهایی نظیر نزدیکی به کوهستان و فلات مرکزی، همچنین قرارگیری بین دو فرهنگ دشت گرگان در بخش شرقی مازندران و فرهنگ ماوراءقفقاز در بخش غربی آن، بیش از پیش احساس گردید و در همین راستا محوطه باستانی قلعه کش برای تعیین حریم مشخص گردید که در صورت دارا بودن ظرفیتهای فرهنگی ویژه، مورد مطالعات هدفمند و درازمدت قرار گیرد تا بتوان به پرسشهایی نظیر چگونگی تطورات فرهنگی در حوزه جنوبی و مرکزی مازندران و نیز به چگونگی کنشهای دو سویه نسبت به فرهنگهای همجوار خود، پاسخ گفت.

دوشنبه 17/4/1392 - 9:41 - 0 تشکر 618671

موقعیت جغرافیایی:
استان مازندران در منطقه معتدل نیمه کره شمالی واقع شده است. قرارگیری کوهستان البرز به مانند سدی طبیعی در مقابل منابع عظیم رطوبت دریای مازندران در شمال قرار گرفته که نقش بسزایی در اقلیم مازندران ایفا می کند(تصویر1). این استان از شمال به دریای مازندران، از شرق به استان گلستان، از جنوب با رشته کوه های البرز  و از غرب با استان گیلان همسایه است.(صفوی،81:1379)
شهرستان آمل در قسمت مرکزی استان مازندران واقع شده که از شمال به شهرستان محمودآباد، از جنوب به استان تهران، از شرق به شهرستان بابل و از غرب به شهرستان نور محدود می گردد(تصویر2). آمل از نظر پستی و بلندی، از دو منطقه جلگه ای شمال و کوهستانی جنوب تشکیل می شود.(عزیزپور،1374)
منطقه جلگه ای: این منطقه کمتر از یک سوم کل مساحت شهرستان آمل را تشکیل می دهد. ارتفاع آن نسبت به سطح دریا کم بوده و در پایین ترین سطح، حدوداً هم سطح دریای آزاد است و در بالاترین سطح حدود 190 متر ارتفاع دارد. این منطقه که به حوزه آبریز رودخانه هراز معروف است، به سه ناحیه کوچکتر به نامهای: 1) تپه های شنی ساحلی «شمالی» که اکنون در محدوده شهرستان محمودآباد می باشد. 2) دشت آبرفتی میان دست که در این منطقه آب بندانهای زیادی جهت آبیاری تکمیلی مزارع به چشم میخورد. 3) رسوبات بادبزنی جنوبی که در جنوب منطقه قرار می گیرد.
منطقه کوهستانی: سراسر منطقه جنوبی شهرستان آمل توده جسیم و مرتفع البرز است(مجموعه کمبریج،55:1384). این منطقه با ارتفاع متوسط 3000 متر تقریباً بیش از دو سوم کل وسعت شهرستان را به خود اختصاص می دهد. به خاطر شرایط طبیعی و ارتفاع زیاد و سرمای شدید هوا، دارای زمستانی طولانی بوده و فعالیتهای اقتصادی آن محدود است که از «کرسنگ» شروع و تا «کتل امامزاده هاشم» با شیب بسیار زیاد با فرسایش شدید ادامه دارد.
شهر دابودشت:
بخش دابودشت در حد فاصل بین کوه های البرز و دریای خزر و در نوار جلگه ای مازندران واقع شده است. این بخش به لحاظ تقسیمات سیاسی تابع شهرستان آمل است و در فاصله تقریبی 8 کیلومتری شرق این شهرستان و در مسیر اتوبان آمل به بابل واقع گردیده است.



دوشنبه 17/4/1392 - 9:42 - 0 تشکر 618673

محوطه باستانی قلعه کش
محوطه باستانی قلعه کش در حاشیه غربی و جنوب غربی روستای قلعه کش بخش دابودشت شهرستان آمل قرار دارد(تصویر3). این تپه در عرض جغرافیایی 37 ̒ 39.4  ̋ E:40  ̊̊ و طول جغرافیایی N:63 ̊̊ 10 ̒ 42  ̋  واقع و در ارتفاع 67 متری از سطح آب های آزاد قرار گرفته است. این محوطه در منطقه ای قرار دارد که فاقد هرگونه عارضه و ترکیب خاص طبیعی و زمین شناختی. تپه در محلی قرار دارد که رودخانه کتلکش با ورود به یک پیچ از سرعت جریان آن کاسته می شود و احتمالاً کاهش سرعت جریان آب، استعمال و انشعاب گیری از آب رودخانه جهت مصارف کشاورزی را آسان می گرداند و از دوره های مختلف مکانی مناسب برای گروه های انسانی بوده است که در نتیجه استقرار این گونه ها در طول بازه زمانی طولانی، تپه ای را ایجاد کرده است که امروزه در میان دشت هموار منطقه دابودشت به خوبی خودنمایی می نماید و اثری نامتجانس با ساختار طبیعی و هموار منطقه پدید آورده است. تپه در حصار زمینهای کشاورزی است که در فصول مختلف سال به کشت گیاهانی همچون برنج و سبزیجات اختصاص می یابد. چشم انداز امروزی محوطه به گونه ای است که در سطح تپه در طول سالیان متمادی ( به قول برخی از اهالی حدود 100 سال) افرادی بر روی آن در قسمت جنوب و شرق محوطه ساکن شدند و دست به ساخت و سازهای زیاد مسکونی زدند که این امر خود باعث تخریب محوطه طی سالهای متمادی شد. در قسمت شمال و غرب و بخشی از شرق به عنوان مزارع کشاورزی بوده که جهت کشت صیفی جات، سبزیجات و درختان میوه استفاده می شده است.(تصویر3)



دوشنبه 17/4/1392 - 9:43 - 0 تشکر 618674

بررسی باستان شناسی محوطه قلعه کش
با توجه به وسعت و گستردگی قلعه کش، این  محوطه به چهار قسمت در جهات جغرافیایی شمالی،جنوبی،شرقی و غربی تقسیم گردید و در آن سعی شد تا تمامی چشم انداز مورد نظر بصورت پیمایشی بررسی شود.  ویژگی اصلی  ریخت شناسی این منطقه زمینهای صاف و هموار (دشت) است که برای کشاورزی مساعد بوده. از یافته های فرهنگی در بررسی های سطحی می توان به  سفالهای پیش از تاریخی و تاریخی که بصورت سفالهای خاکستری تیره و روشن، قرمز ساده و بعضا منقوش و همچنین سفالهای  دوره اسلامی خصوصا سفالهای نوع اسگرافیتو اشاره کرد. قابل ذکر است تعدادی جوش کوره در ابعاد مختلف و تعدادی ابزار سنگی نیز بر سطح تپه یافت شد. متاسفانه تمام محوطه به زیر کشت رفته  و وجود درختان بسیار بر سطح تپه از دیگر مشکلاتی است که در مضطرب نمودن لایه های فوقانی دخیل بوده است.
با توجه به بررسی های انجام گرفته در قسمتهای مختلف محوطه ، بخش شمالی و شرقی از لحاظ داده ها نسبت به بخشهای دیگر غنی تر و در عین حال دست نخورده تر از دیگر نقاط محوطه بوده است.
معرفی گمانه ها و شرح مختصر آثار بدست آمده:
در مجموع تعداد 16 گمانه آزمایشی برای تعیین عرصه محوطه در محدوده بلافصل اطراف تپه و در راستای جهات جغرافیایی شمالی، جنوبی، شرقی و غربی محوطه ایجاد شد . گمانه های ایجاد شده در ابعاد 5/1×2 متربوده است و با نام اختصاری K.G.A معرف نام کافرقلعه آمل (قلعه کش آمل) مشخص گردیدند. گمانه های ایجاد شده در شمال با اعداد رومی I، جنوب با II، شرق با III و غرب با IV- V و VI مشخص گردیدند و روش کار بصورت لوکوس و بر معیار 20cm بوده است. از آنجا که هدف اصلی از این گمانه زنی، تعیین عرصه حریم محوطه قلعه کش بوده، در همین راستا با بدست آوردن شواهد کافی مبنی بر وجود بستر باستان شناختی  در هر گمانه از ادامه کاوش آن خودداری می شد. متاسفانه بدلیل آبگیری هایی که اهالی روستا برای کشاورزی زمینهایشان بکار برده بودند، با پبشروری در عمق گمانه ها به آب برخورد می شد که این موضوع از جمله مشکلات هیئت کاوش در حین کار بود.

دوشنبه 17/4/1392 - 9:44 - 0 تشکر 618675

در مجموع آثار بدست آمده از گمانه های ایجاد شده شامل سفال، ابزار سنگی، پیکره، تدفین، یافته های معماری می باشد که شرح مختصر آن به قرار زیر است:
سفال: سفالهای یافت شده از گمانه ها، مربوط به ادوار مختلف باستانی خصوصا پیش ار تاریخ بوده است که به گونه های زیر تقسیم شده است:

سفال خاکستری: این گونه سفالی که بیشترین درصد را بین مجموعه های سفالین یافت شده دارد، خود به دو گروه خاکستری روشن و تیره تقسیم می شود که  سفال خاکستری روشن نسبت به خاکستری تیره از تراکم بیشتری برخوردار بوده. قطعات یافت شده بصورت لبه، بدنه و کف و لوله آبریز نمایان شده است، یک قطعه سفال خاکستری سوراخ دار که مربوط به عود سوز بوده از دیگر یافته های موجود بوده است. تزئینات بکار رفته بر روی سفالهای خاکستری ، شامل نقوش داغدار بصورت خطوط موازی و متقاطع، و همینطور نقوش کنده بصورت خطوط موازی می باشد. این گونه سفالین اکثرا دارای آمیزه ماسه ریز بوده.
در بخش غربی تپه و در گمانه (K.G.VI) سه ظرف سفالین بدست آمده که دو نمونه آن خاکستری بوده است(تصویر6). یکی از ظروف بصورت خاکستری تیره بوده که دارای نقش گندمی افزوده می باشد. نمونه چنین ظرفی در تپه حصار دامغان و در دوره IIIC  گزارش شده است.،( Dyson, R & Howard, S. 1989 ) ظرف سفالین دیگر بصورت خاکستری روشن و از نوع ظروف لوله دار است که شامل یک دسته نیز بوده  ودارای تزئین نقش سوزنی در بخش بالایی بدنه می باشد. همچنین یک ظرف سفالین نا متقارن که از لحاظ تکنیک ساخت در سطح بالایی قرار نداشته در کنار تدفین(جلوتر اشاره شده) یافت شده قرار داشته است، که این ظرف فاقد هرگونه تزئینی بوده است.


دوشنبه 17/4/1392 - 9:44 - 0 تشکر 618676

سفال قرمز رنگ: سفالهای قرمز رنگ یافت شده در این محوطه خود به سفالهای قرمز ساده و منقوش تقسیم می شوند. سفالهای قرمز ساده بیشتر مربوط به سفالهای عصر آهنی و احتمالا تاریخی بوده، یک نونه ظرف کامل قرمز رنگ در بخش غربی تپه و در کنار ظروف خاکستری ذکر شده یافت شد، این ظرف بصورت کاسه و فاقد هرگونه تزئین و بصورت دودزده بوده است.
همانطور که ذکر شد نوع دیگر سفالهای قرمز یافت شده، سفالهای قرمز منقوش با نقش سیاه است ، که نقوش آن بصورت هندسی بوده است. این گونه سفالین بسیار شبیه گونه نوع چشمه علی می باشد که با توجه  به کوچک بودن قطعات یافت شده و همبسته نبودن آن با نهشته های برجای افق مورد نظر، ارائه یک نظر قطعی در این خصوص بسیار زود می باشد.


دوشنبه 17/4/1392 - 9:45 - 0 تشکر 618677

سفال نوع آشپزخانه ای: از دیگر گونه های سفالین یافت شده، سفال نوع آشپزخانه می باشد. این مجموعه سفالین بصورت ضمخت و دارای آمیزه صدف بوده و بیشتر در نزدیکی  سنگچینهای اجاق  یافت شده در گمانه ها ، دیده شده است.


دوشنبه 17/4/1392 - 9:45 - 0 تشکر 618678

سفال دوره اسلامی: سفالهای دوره اسلامی یافت شده اکثرا از نوع سفال اسگرافیتو بوده است. اینگونه سفالین دارای نقوش عموما سبز  و سیاه برروی زمینه کرم رنگ بوده و از لحاظ تعداد، سفالهای دوره اسلامی از تراکم کمتری نسبت به دوره های پیش ار تاریخی برخوردار بوده است.
ابزار سنگی: تعدادی ابزار سنگی که همگی آنها  از نوع سنگ چرت می باشد و اکثرا بصورت تراشه بوده  در گمانه ها یافت شد. اکثر ابزار های یافت شده دارای روتوش در دو طرف آنها بوده و همچنین  آثار سیلیکات برروی برخی از آنها نمایان است.


دوشنبه 17/4/1392 - 9:46 - 0 تشکر 618679

پیکره حیوانی: یک عدد پیکره حیوانی در بخش شمالی تپه و در گمانه K.G.Ia  و در لوکوس 7 یافت شد. این پیکره که یک پا و بدنه آن سالم مانده و قسمت سر و پاهای دیگر آن از بین رفته ، به شکل گاو نری است که دارای طول 5/3 و عرض 5/2 و قطر 7/6 بوده است. لازم به ذکر است که این حیوان در زمان حال نیز  نقش موثری در اقتصاد معیشتی ساکنان این محل دارد.


دوشنبه 17/4/1392 - 9:47 - 0 تشکر 618680

تدفین: در بخش شرقی تپه و در فاصله 300 متری از آن یک تدفین انسانی و در  گمانه (K.G.A.III(c)) بدست آمد. این تدفین در جهت شرقی_غربی قرار گرفته و سر آن احتمالا بر روی یک تخته سنگی قرار داشته است. این تدفین بصورت چمباتمه ای بوده، طوریکه پاها کاملا بسمت شکم جمع شده ، همچنین انگشتان دست راست برروی دست چپ و زیر سر قرار گرفته است. از اشیائ بدست آمده از کنار تدفین می توان به یک ظرف سفالی خاکستری ساده با گردن بلند نا متقارن،  یک  خنجر مفرغی که نوک آن دقیقا برروی سر اسکلت قرار داشته و انتهای آن بسمت جناغ سینه بوده،  یک  گلوله گلی موسوم به فلاخن در پشت سر تدفین و همچنین دستبندی(احتمالا نقره ای) بر روی یکی از دستهای این اسکلت اشاره کرد. بر اساس برآمدگی پیشانی و لگن آن می توان تشخیص داد که این تدفین متعلق به یک مرد بوده است.(برای مطالعه بیشتر بر روی این تدفین رک، Soltysiak,Amirkolaee,2010( ملاک تاریخ گذاری این تدفین بر پایه مقایسه سفالی و نمونه مشابه آن در گوهر تپه بهشهر صورت پذیرفت که در راستای آن، می توان چنین نتیجه گیری کرد که این تدفین متعلق به عصر آهنII می باشد(تصویر4).  با توجه به این موضوع که هیچ نشانه ای مبنی بر وجود بستر باستان شناختی برجا( مانند کف و یا نهشته های معماری) و از طرفی دیگر یقین از این موضوع که این تدفین با مراسم و نهادن هدایای تدفینی همراه بوده، احتمال گورستانی بودن بخش شرقی تپه در عصر آهن قوت می یابد که برای آزمودن این فرضیه می بایست در فصلهای بعدی گمانه های دیگری در اطراف آن ایجاد شود.

برو به انجمن
انجمن فعال در هفته گذشته
مدیر فعال در هفته گذشته
آخرین مطالب
  • آلبوم تصاویر بازدید از کلیسای جلفای...
    آلبوم تصاویر بازدید اعضای انجمن نصف جهان از کلیسای جلفای اصفهان.
  • بازدید از زیباترین کلیسای جلفای اصفهان
    جمعی از کاربران انجمن نصف جهان، در روز 27 مردادماه با همکاری دفتر تبیان اصفهان، بازدیدی را از کلیسای وانک، به عمل آورده‌اند. این کلیسا، یکی از کلیساهای تاریخی اصفهان به شمار می‌رود.
  • اعضای انجمن در خانه شهید بهشتی
    خانه پدری آیت الله دکتر بهشتی در اصفهان، امروزه به نام موزه و خانه فرهنگ شهید نام‌گذاری شده است. اعضای انجمن نصف جهان، در بازدید دیگر خود، قدم به خانه شهید بهشتی گذاشته‌اند.
  • اطلاعیه برندگان جشنواره انجمن‌ها
    پس از دو ماه رقابت فشرده بین کاربران فعال انجمن‌ها، جشنواره تابستان 92 با برگزاری 5 مسابقه متنوع در تاریخ 15 مهرماه به پایان رسید و هم‌اینک، زمان اعلام برندگان نهایی این مسابقات فرارسیده است.
  • نصف جهانی‌ها در مقبره علامه مجلسی
    اعضای انجمن نصف جهان، در یك گردهمایی دیگر، از آرامگاه علامه مجلسی و میدان احیا شده‌ی امام علی (ع) اصفهان، بازدیدی را به عمل آوردند.