تبیان، دستیار زندگی

منابع:  http://zistboom.com/10254/  و  http://shahrbandi.blogfa.com/post-285.aspx

شبهِ‌جزیره‌ی میان‌کاله شبه جزیره‌ای است در منتهی‌إلیهِ جنوبِ شرقیِ دریای خزر، در دوازده‌کیلومتریِ شمالِ شهرِ بهشهر واقع در استان مازندران ایران است که  مساحت آن بیش از شصت‌وهشت‌هزار هکتار و ارتفاعِ آن بینِ ۱۵ تا ۲۸متر کم‌تر از سطحِ دریای آزاد می باشد.

 این شبهِ‌جزیره، خلیج گرگان را از دریای خزر جدا می‌کند. زمین‌های شبه‌جزیره بوته‌زار بلند هستند و از قدیم مرتعِ گاوداران بوده‌است. در نوکِ خاوری این شبه‌جزیره روستای آشوراده قرار دارد که دارای تأسیساتِ شیلاتی است. آشوراده در فاصله‌ی کم و در روبه‌روی بندر ترکمن (بندرِشاهِ سابق) واقع شده‌است. این شبه‌جزیره از شمال به دریای خزر، از شرق به آشوراده، از جنوب به خلیجِ گرگان و از غرب به بندرِ جدیدِ امیرآباد محصور است.

از روستاهای طولِ این شبه‌جزیره عبارت‌اند از: آشوراده، میان‌قلعه، قزل شمالی، قزل‌مهدی و قواسطل.

نام میان‌کاله دگرگون‌شده‌ی نامِ میان‌قلعه است.(گال یا کال خدای ایران باستان می باشد. شاید معنای میان کاله بی ارتباط با خدای باستان ایران نباشد)در قدیم به این شبه جزیره انجیله و در مقطعی دیگر نیم‌مردان گفته می‌شد.

تالاب میانکاله بخشی از این شبه جزیره است و در سوی باختر آشوراده قرار دارد. این تالاب اولین تالاب بین‌المللی ثبت شده در فهرست تالاب‌های کنوانسیون رامسر است. در این تالاب که ۱۰۰ هزار هکتار مساحت دارد ۴۰ گونه پرنده زندگی می‌کنند. زمین‌های آن مجموعه‌ای از شنزارهای ساحلی، زمیان‌های باتلاقی، آبگیرها، مرداب جنگلی با پوشش درختچه‌های گز، جنگل انارستان، بوته‌های تمشک و زمین‌های پست و گره‌افتاده هستند

گونه‌های گیاهی: انار ترش وحشی، تمشک، سازیل، ازگیل، داغداغان، سیاه‌تلو، سپیدار، علف شور، جگن و علف هفت‌بند)،

  گونه‌های جانوری: گرگ، شغال، روباه، جوجه تیغی، گربه جنگلی، گراز و فک دریای خزر، پرندگان (فلامینگو، دراج (بومی)، شاهین، بحری و زنگوله‌بال (مهاجر عبوری)، ماهی‌ها (کپور، کفال، کلمه، ماهی سفید، سوف، ماش و کاراس)

 گونه‌های جانوری کمیاب و در خطر انقراض میان‌کاله عبارت‌اند از:قوی فریادکش، پلیکان پاخاکستری، فلامینگو، اردک سرسفید، عروس‌غاز، غاز پازرد، طاووسک، چنگر و مرگونس سفید. این جانوران در فهرست ممنوعیت تجارت جهانی پرندگان در معرض خطر (‪ قرار گرفته‌اند.

میان‌کاله از مکان‌های مناسب برای پرنده‌نگری است.  پناهگاه حیات وحش میانکاله با وسعت ۶۸۸۰۰ هکتار همچنین یکی از ۹ ذخیره‌گاه زیست‌کره در ایران است.

خایج میانکاله بهشهر- بهشت گمشده ایران

پایین‌ دست‌ بهشهر و به‌ سمت‌ دریاكه برویم ، به خلیج‌ بی‌نظیر میانكاله‌ كه‌ جزو محدود زیست‌گاه‌های‌ طبیعی‌ (حیات‌ وحش‌) به‌ ثبت‌ رسیده‌ جهانی‌ است روبرو خواهیم شد . در سراسر ساحل جنوبی دریای خزر، تنها یک شبه جزیره به نام میانکاله هست که در منتهی الیه جنوب شرقی دریای خزر واقع شده و نام خود را از دو «کاله» (شکستگی ساحلی یا رودخانه) واقع در طرفین شمالی و جنوبی گرفته است.

تالاب میانكاله یكى از ذخیره گاه هشت گانه بیوسفرى است كه در ۱2 كیلومترى ضلع شمالى شهرستان بهشهر واقع شده است .این تالاب به دلیل دارا بودن شرایط منحصر به فرد اكولوژیكى مأمن بسیار مناسبى براى زمستان گذرانى پرندگان مهاجر به شمار مى رود و از این نظر به عنوان یكى از ذخایر با ارزش كره زمین لقب یافته و توسط سازمان یونسكو براى این منطقه شناسنامه اى كه خصوصیات آن را به صورت كامل تشریح و آن را به عنوان محلى كه باید جهت انجام مقاصد علمى و تحقیقاتى و پژوهشى به دقت مورد حفاظت قرار گیرد، تهیه شده است.

این شبه جزیره به همراه خلیج گرگان در زمره پناهگاههاى حیات وحش كشور است، كه بعلت اهمیت زیاد آن بعنوان ذخیره گاه زیست كره در جهان به ثبت رسیده است. همه ساله دهها هزار از انواع پرندگان مهاجر آبزى و كنار آبزى وارد این منطقه میشوند و تولید مثل و زمستان گذرانی می‌کنند. هر ساله صدها هزار قطعه از پرندگان مهاجر ( نظیر خوتكا، فلامینگو (مرغ آتشین )، باكلان، پلیكان (مرغ سقا) ، حواصیل، اكرت، انواع آبچلیك و انواع مرغابى نظیر قو و غاز خاكستری ) ، مهاجرت از سیبرى را به مقصد زیباترین پناهگاه حیات وحش ایران یعنى تالاب میانكاله آغاز نمود كه روند این مهاجرت تا اواخر آبانماه كه كوچ آخرین گروه از پرندگان نظیر غازها و قوها است ادامه دارد. علاوه بر پرندگان آبزى انواعى از پرندگان خشكى زى و حمایت شده مانند: قرقاول، دراج و عقاب تالابى ( پرندگان شكارى) ، كبوتر، سار صورتى، زنگوله‌بال و سلیم ها و دیگر گونه ها و حیواناتى از قبیل: خرس ، خوك، شغال، روباه، گرگ ، انواع گربه‌های وحشی ، خرگوش، جوجه تیغی ، سنجاب و سمور در منطقه یافت میشوند.

جای پای ببر مازندران نیز در میانكاله پیداست . ظل السلطان فرزند شكارچی ناصرالدین شاه در یكی از یادداشتهایش می نویسد " امروز روز خوبی بود، 9 قلاده ببر را در میانكاله شكار كردیم" دیگر از ببر ها ، پلنگ ها، گورخرها ، قوچ ، بز وحشی و شوكاها و مارال هاخبری نیست ولیكن گرازهای بزرگ كه طعمه ببر بودند در میانكاله جولان می‌دهند.در قسمت شرقى شبه جزیره میانكاله، آشوراده قرار گرفته كه مركز فعالیتهاى خاویارى شمال كشور به حساب مى آید.

مجموعه شبه جزیره میانكاله و جزایر آشوراده و "اسمال ساى" و خلیج گرگان داراى جاذبه هاى شگفت انگیز طبیعى و زیست محیطى است، كه پوشش گیاهى ویژه، حیات وحش منحصر بفرد و چشم اندازهاى ساحلى خلیج گرگان، این محدوده را به یكى از جالب ترین نقاط توریستى تبدیل كرده است.

یكی از پرنده هایی كه در زیستگاه و پناهگاه حیات وحش میانكاله زندگی میكند اردك است

این پرنده ، 57 سانتیمتر طول دارد و از اردكهای نسبتاً روی اب چر است . پرنده نر ، به واسطه سرِ سبز براق و منقار روشن مایل به قهوه ای ، به آسانی از پرنده ماده و سایر اردكها ، تمیز داده می شود . بدن ، خاكستری رنگ و سینه قهوه ای بلوطی است . پرنده ماده ، به طور كامل ، قهوه ای مایل به خاكستری لكه لكه ای است اما زیر تنه نر سفید است و طوق سفید رنگی در گردنش دیده می شود . آینه بالی ، در هر دو جنس ،بنفش با حاشیه سفید است . در فصل تولید مثل ، پرنده نر به ماده شباهت می یابد ، با این تفاوت ، كه منقارش سبز مایل به زرد است . این پرنده ، ناگهانی و به طور عمودی از سطح آب به پرواز در می آید .

این پرنده ، عمدتاً در مناطق تالابی ، نیزارها ، سواحل دریا و مصب ها به سر برده و روی زمین ، لابلای علفها یا در میان درختان آشیانه می سازد . در ایران، زمستانها ، به وفور دیده می شود ، اما به تعداد اندك ، تولید مثل می كند .این پرنده در زمستان به تعداد خیلی زیاد به همراه اردك سر هنایی ،اردك تاجدار در میانكاله و تالاب لپوی زاغمرز وپرورش ماهیهای اطراف میانكاله دیده میشود. این پرنده درمیان شكارچیان منطقه از محبوبیت خاصی برخوردار است و یكی از لزیز ترین شكارهای شكارچیان منطقه محسوب می شود.

یكی از پرنده هایی كه در زیستگاه و پناهگاه حیات وحش میانكاله زندگی میكند قرقاول است . قرقاول پرنده‌ای كمیاب و تیره رنگ از دسته ماكیان سانان و خشك‌زی است كه در حدود سه و نیم تا چهاركیلو وزن دارد و هر قرقاول ماده به طور میانگین 10 تا 13 عدد تخم می‌گذارد . وجود این پرنده در حفظ محصولات كشاورزی مفید می‌باشد. به زبان محلی این پرنده تیرنگ یا تورنگ نام دارد. قرقاولها وابستگی زیادی به جنگلهای و بوته زارها دارند آنها معمولا در جنگلها استراحت و در نقاط باز و كم درخت و كستزار ها به تغذیه می پردازند . جنس نرو ماده این پرنده كاملا با هم تفاوت دارندو رنگ پر آنها برحسب زیرگونه جنس و سن تغییر می كند . نرها ی بالغ پروبال رنگین و پر زرق و برق و دمی دراز تر و سر و گردن آنها به رنگ سبز تیره براق است . در قرقاولهای ماده رنگ پرها نخودی تیره با لكه های قهوه ای زیاد به رنگ محیط اطراف است كه باعث می شود در دوران طولانی خوابیدن روی تخمها و زمان پرورش جوجه ها از دید دشمنان پنهان بماند.

در جنس نر سروگردن غالبا به قرقاولهای نابالغ از لحاظ دم شبیه به كبك و دارای دمهای كوتاه هستند و از این لحاظ بایستی آنها را با كبكها حتی زمانی كه همراه قرقاولهای بالغ دیده میشوند تشخیص داد.

قرقاولهای نر صدایی شبیه به كور - كور دارند و غالبا به هنگام هیجان و تحریك سروصدای زیادی در زیستگاه خویش ایجاد و با بال زدنهای متعدد و پرشهای ناگهانی جلب نظر می كنند . قرقاول پرندهای بسیار تیز پرواز است و با حالتی خاص به هنگام نشست و برخاست توجه انسان را بخود جلب می كند .در كشور هایی كه دارای پوشش جنگلی پراكنده ای هستند در حاشیه جنگلهای در اراضی مردابی نی زارها و بوته زارها و گاهی در یاغهای بزرگ این پرنده را می توان دید . در اراضی زراعی نیز این پرنده به چرا و تغذیه می پردازد.

شبه‌جزیره میانكاله در منتهى الیه جنوب شرقى دریاى خزر قرار گرفته است. این شبه جزیره از شمال به دریاى خزر و از جنوب به خلیج گرگان و از شرق به آشوراده و بندر تركمن و از غرب به مرداب لپو محدود میشود. شبه جزیره میانكاله و خلیج گرگان در حدود 68800 هكتار وسعت دارد. عرض آن بین 5/2 تا 5/6 كیلومتر متغییر است. این شبه جزیره با تپه هاى شنى ساحلى به طول 5/6 كیلومتر از دریا جدا میگردد. این پناهگاه حیات وحش از دو اكوسیستم آبی و خشكی تشكیل شده است.

در شرق شبه جزیره میانکاله، مجمع الجزایر آشوراده قرار دارد که از سه جزیره کوچک و بزرگ تشکیل شده و با پیشروی و عقب‌نشینی آب دریا، بزرگ و کوچک می‌شوند.

علاوه بر جزایر نامبرده، به جزیره «اسمال سای» نیز باید اشاره کرد که در مرداب پلنگان قرار گرفته است و یکی از بی‌نظیرترین اکو سیستم‌های جهانی را دارد.

مجموعه شبه جزیره میانکاله، جزایر آشوراده و اسمال سای دارای جاذبه‌های شگفت‌انگیز طبیعی و زیست محیطی کم‌نظیری هستند که عمده‌ترین آنها پوشش گیاهی ویژه و حیات وحش منحصر به فرد آن است و چشم‌اندازهای ساحلی، بیشه‌ای و خلیج گرگان، این بخش از استان مازندران و سواحل خزر را به یکی از جالبترین نقاط گردشگری تبدیل کرده است.

فضاى اكو سیستم از آبگیرها، زمین‌های باتلاقی، جنگلی با درختچه‌ها و زمین‌های پوشیده از گز تشكیل شده است.اكوسیستم زمینی خود از تپه‌های شنی انارستان‌ و تمشك‌زارها، سازیال‌ها و علفزارها با مراتع گوناگون درخت‌ودرختچه‌های متراكم یا پراكنده تشكیل شده است.