هیستری یك اختلال روانی است، كه بدون وجود توجیه طبی مشخص، با یك یا چند علامت عصبی مانند فلج اندام، كوری و بی‌حسی مشخص می‌شود.

مبتلایان به اختلالات هیستریک، ممکن است علائم هر بیماری جسمی دیگر و روانی را تقلید نمایند، مثلاً دچار فلج شوند، به حملات صرع مبتلا گردند، کور شوند، هویت خود را فراموش کنند و علائم بیماری‌های روانی مختلف را نشان دهند و …
لازم به توضیح است که این اختلال به شکل کم و بیش طبیعی، در افراد کاملا سالم نیز ممکن است به چشم بخورد؛ به عنوان مثال یکی از شایع‌ترین جلوه‌های آن در میان برخی از دانشجویان پزشکی دیده می‌شود که ضمن ورود به هر بخش آموزشی جدید در بیمارستان، علائم بیماران آن بخش را در خود می‌یابند!
مثلاً در ورود به بخش قلب، احساس می‌کنند که صدای قلبشان غیر طبیعی است، یا در ورود به بخش روماتولوژی ـ بیماری‌های مفصلی‌ ـ احساس درد شدیدی در زانو و سایر مفاصل خود می‌کنند و یا در ورود به بخش روانپزشکی، گمان می‌کنند که دچار یک بیماری شدید روانی، مثلاً اسکیزوفرنی ـ جنون جوانی ـ هستند!
البته همانطور که گفته شد ارتباط ظریف حالات هیستریک با پدیده نیرومند تلقین، توجیه کننده قضیه در تمام موارد است.
صرف نظر از مشکلات مختلفی که اشخاص مبتلا به هیستریک برای خود و اطرافیانشان ایجاد می‌کنند، پیوسته هزینه‌های کلان و سرسام آوری از بودجه خانواده‌ها، بیمارستان‌ها و مراکز بهداشتی صرف آزمایشات تشخیصی و درمان بیهوده و بی‌نتیجه بیماری‌های ساختگی افراد هیستریک می‌گردد، لذا چنانچه روش‌های موثری، برای پرهیز از این قبیل اختلالات و پیشگیری از آنها پیدا شود، نتایج بسیار مطلوبی حاصل خواهد شد.
زیر بنای بروز اختلالات هیستریک این است که مبتلایان به این اختلال، نیاز مفرطی به جلب توجه اطرافیان دارند و حتی می‌خواهند مرکز همه توجهات قرار بگیرند.
این افراد نیاز مبرمی به محبت و تایید اطرافیان در خود احساس می‌کنند که البته ارضای این نیاز برای اطرافیان بسیار دشوار است و احیاناً هم اگر این توجه و محبت به وسیله کسی به آن‌ها داده شود، آن وقت شروع به امتحان آن فرد می‌کنند، تا حدی که اغلب منجر به بازگرفتن محبت ـ توسط شخص محبت کننده ـ می شوند.
بر این اساس چنانچه انسان، پیوسته کسی را در دسترس داشته باشد که آن شخص را قدرتمندترین قدرتمندان و درعین حال مهربان‌ترین مهربانان بداند و متوجه باشد که آن قدرتمند مهربان پیوسته به او نگاه می‌کند و به امور او بیش از هرکسی آگاه است و از هیچ نعمت و محبتی نسبت به او دریغ نمی‌کند، دیگر هرگز محبت و عشقی را از غیر او، انتظار نخواهد داشت،

در نتیجه احتمال ابتلا به هیستری در مورد او بسیار کم خواهد بود و این صفت ـ انتظار نداشتن عشق و محبت جز از خدا ـ صفت بندگان خالص خدا و نمازگزاران حقیقی است.
به این ترتیب تلقین‌های سازنده روانی توأم با نماز، به خصوص تلقینی که بوسیله نماز انسان در مقابل مهربان‌ترین، دلسوزترین و متوجه‌ترین و در عین حال تواناترین و موثرترین و قدرتمندترین موجود هستی به وجود می‌آید، می‌توانند به عنوان درمانگر این قبیل اختلالات مطرح باشند، زیرا با تکرار نمازهای یومیه، نمازگزار می‌آموزد برای آنکه بتواند رحمت بیکران خالق آفرینش را به سمت خود متوجه سازد، چاره‌ای ندارد جز آن که دستورات سعادت بخش او را اجرا کند و در صدر این دستورات این است که پیوسته به اقامه نماز بپردازد.

هیستری جمعی در تاریخ و پزشکی

در اروپا در قرن‌های ۱۴ تا ۱۷ میلادی، گاهی گروه‌هایی از مردم به ناگاه و بدون مقدمه دچار مشکلی عجیب می‌شدند: ناگهان گروه‌هایی از مردم، گاه هزاران نفر، شروع به رقص‌های عجیب و غیر قابل کنترلی می‌کردد، آنها فریاد می‌کشیدند، آواز می‌خواندند و ادعا می‌کردند که توهماتی را تجربه می‌کنند. این مشکل مردان و زنان و کودکان را درگیر می‌کرد، آنها تا وقتی از خستگی از پاد درمی‌آمدند به رقص ادامه می‌داند.

سال ۱۳۷۴ میلادی، رقص‌های دست‌جمعی آلمان، یکی از اولین دفعات گزارش‌شده این رقص‌های عجیب بود، همه‌گیری مشهوری در سال ۱۵۱۸ در استراسبورگ گزارش شد.

آن زمان کسی نتوانست ماهیت این مانیای جمعی برای رقص را کشف کند، معمولا نوازندگان با حضور در این جمع‌ها با نواختن موسیقی، سعی می‌کردند ذهن جمعیت را هدایت کنند و حملات را فروبنشانند، اما گاهی کار آنها تأثیر معکوس می‌گذاشت.

یکی از توجیهاتی که مذهبی‌ها در آن زمان می‌کردند این است که این رقص‌های جمعی وسیله‌ای برای تسکین تنش‌ها و فراموش کردن درد فقر است. اما بعضی‌ها هم مسمومیت، آنسفالیت و تشنج را علت مشکل می‌دانستند. در تابلوهای بسیاری هم مانیای رقص به تصویر کشیده شده است:

مردم در این زمان به یاد داستان فلوت سحرآمیز یا «فلوت‌زن هاملین» افتادند:

در شهر «هاملین»، موش‌ها شروع کردند به زیاد شدن و آنقدر زیاد شدند که مردم دست به دامن شهردار شدند، شهردار هم چون نتوانست کاری کند، آگهی داد که هر کس شهر را از شرّ موش‌ها راحت کند ، هزار سکه جایزه داره.

شخصی پیدا شد و ادعا کرد می‌تواند این کار را بکند. مرد هم رفت وسط میدان شهر ، فلوتش رو درآورد و شروع کرد به فلوت زدن. موش‌ها یکی یکی و ده تا ده تا آمدند و جمع شدند و به موسیقی سحرآمیز او گوش دادند. وقتی همه موش‌ها جمع شدند، مرد برخاست و  راه افتاد و رفت طرف دریا ، موشها هم دنبالش . رفت و رفت تا کمر توی آب، موش ها هم همین طور و همه غرق شدند.

فلوت‌زن هاملین برگشت تا جایزه‌اش را بگیرد، ولی شهردار به او خندید و یه پاپاسی هم نداد. او هم دوباره رفت وسط میدان و این بار یه آهنگ دیگر زد …

چند دقیقه نگذشته بود که همه بچه‌های شهر جمع شدند و این بار او با بچه‌ها از شهر بیرون رفت و هنوز هم که هنوز است برنگشته!

- در ۳۰ ژانویه سال ۱۹۶۲، در یک مدرسه دخترانه واقع در «کاشاشا»ی تانزانیا، حادثه عجیبی رخ داد، سه دختر شروع به خنده‌های بی‌مورد کردند، در کمال تعجب خنده آنها مسری شد و ۹۵ نفر از ۱۵۹ دانش‌آموز مدرسه را که بین ۱۲ تا ۱۸ سال سن داشتند، شروع به خنده‌های طولانی بی‌علت کردند.

کسانی که مبتلا شدند بین چند ساعت تا ۱۶ روز خنده می‌کردند، معلم‌ها درگیر نشدند، اما دانش‌‌آموزان دیگر نمی‌توانستند روی درس‌هایشان تمرکز کنند. یک ماه و نیم بعد، دستور بسته شدن مدرسه داده شد.

اما با بسته شدن مدرسه و بازگشت دانش‌آموزان به خانه‌شان، این مشکل عجیب روشتای «نشامبا»، روستایی که محل زندگی چند نفر این دانش‌آموزان بود، را هم فراگرفت.

در ماه‌های آوریل و می، مجموعا ۲۱۷ نفر در این روستا دوره‌های خنده‌های بی‌مورد را تجربه کردند. در ۲۱ می مدرسه بازگشایی شد، اما در ماه جون، مقامات مجبور شدند، دوباره مدرسه را ببندند. در این ماه، همه‌گیری خنده به مدرسه متوسطه بوکوبا سرایت کرد و ۴۸ دختر دیگر را درگیر کرد، همه‌گیری دیگری هم در کانیانگراکا رخ داد و دو مدرسه پسرانه این منطقه بسته شدند.

- در اکتبر سال ۱۹۶۵، در یک مدرسه در بلکپرن، چند دختر به طور ناگهانی از سرگیجه شکایت کردند، بعضی از آنها غش کردند. در طی چند ساعت، ۸۵ دختر در این مدرسه با آمبولانس به بیمارستان مجاور برده شدند. علایم آنها شامل غش، ناله، به هم فشردن دندان‌ها، نفس‌نفس زدن و گرفتگی عضلات بود.

بررسی‌های لازم انجام شد و هیچ نشانی مبنتی بر آلودگی غذا یا هوا پیدا نشد. آن دسته از دخترهایی که کم سن و سال‌تر بودند، بیشتر مبتلا شده بودند، اما آنهایی که سن بیشتری داشتند، علایم را به شکل شدیدتر و طولانی‌تری از خود بروز می‌دادند.

پزشکان تشخیص دادند که علت مشکل هیستری است و یک پیاده‌روی سه ساعته و ترس از همه‌گیری فلج اطفال، افراد را مستعد بروز چنین علایمی کرده است.

- در مالزی در دهه ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ میلادی، در دخترهای محصل و زنان جوانی که در کارخانه‌ها کار می‌کردند، به کرات حملات هیستری جمعی دیده شد، در فرهنگ محلی این باور وجود داشت که روح‌های شرور در انها رخنه کرده‌اند!

-

در مارچ ۱۹۸۳، ۹۴۳ دختر فلسطینی که بیشتر آنها محصل بودند و همچنین تعدادی از مبارزان زن فلسطنی، غش کردند و احساس تهوع به آنها دست داد. بلافاصله همه به اسرائیل مشکوک شدند که مبادا ماده شیمیایی مهلکی به کار برده باشد. اما باز هم بررسی‌ها نشان دادند که هیچ مشکل بدنی یا آلودگی در کار نیست و مشکل باز هم روانی است.

- در سال ۲۰۰۶، در پرتغال یک شوی تلویزیونی پخش می‌شد که بین دخترهای نوجوان محبوبیت زیادی داشت، اسم این شو، توت‌فرنگی با شکر بود، در یکی از قسمت‌های این شو،  یک ویروس مهلک یک مدرسه را درگیر کرده بود، بعد از پخش این قسمت ۳۰۰ دختر در ۱۴ مدرسه، علایم مشابهی را از خود بروز دادند.

در مارچ ۱۹۸۳، ۹۴۳ دختر فلسطینی که بیشتر آنها محصل بودند و همچنین تعدادی از مبارزان زن فلسطنی، غش کردند و احساس تهوع به آنها دست داد. بلافاصله همه به اسرائیل مشکوک شدند که مبادا ماده شیمیایی مهلکی به کار برده باشد. اما باز هم بررسی‌ها نشان دادند که هیچ مشکل بدنی یا آلودگی در کار نیست و مشکل باز هم روانی است.

- در سال ۲۰۰۶، در پرتغال یک شوی تلویزیونی پخش می‌شد که بین دخترهای نوجوان محبوبیت زیادی داشت، اسم این شو، توت‌فرنگی با شکر بود، در یکی از قسمت‌های این شو،  یک ویروس مهلک یک مدرسه را درگیر کرده بود، بعد از پخش این قسمت ۳۰۰ دختر در ۱۴ مدرسه، علایم مشابهی را از خود بروز دادند.

علایم آنها شامل، راش‌های پوستی، نفس‌تنگی و سرگیچه بود. شدت علایم باعث شد که مدیران بعضی از این مدارس، تصمیم به تعطیلی بگیرند. اما بررسی‌های انستیتوی ملی طب اورژانس، نشان داد که هیستری جمعی در کار است.

- در سال ۲۰۰۷، در یک مدرسه روستایی در نزدیکی مکزیکوستی، شمار زیادی از دانش‌آموزان دچار دشواری در راه رفتن، تب و تهوع شدند.

- در سال ۲۰۰۸، در تانزانیا، ۲۰ دانش‌آموز همزمان غش کردند و ناهشیار شدند، تعدادی هم شروع به فریاد کشیدن و دویدن کردند.

- در سال ۲۰۱۰، در برونئی هم هیستری جمعی در میان دانش‌آموزان دختر رخ داد. این مسئله موجی از وحشت را در میان والدین، معلمان و مردم ایجاد کرد، بعضی از دانش‌آموزان ادعا می‌کردند که «جنی» شده‌اند، انها علایم عجیبی را نشان می‌داند، جیغ می‌کشیدند، می‌لرزیدند و گریه می‌کردند.

- در اواخر سال ۲۰۱۱ و اوایل ۲۰۱۲، دخترهای یک دبیرستان در نیویورک هم علایمی شبیه سندرم تورت از خود بروز دادند، یعنی حرکات فیزیکی ناگهانی، تکراری و، بدون رتیم مشخص(تیک) انجام می‌دادند و اصواتی از خود خارج می‌کردند، این بار مقامات مشکوک به حمله تروریستی شیمیایی شدند. دخترهای دیگر و والدین آنها حادثه را به اطلاع رسانه‌ها رساندند. در ژانویه سال ۲۰۱۲، تعداد بیشتری از دخترها مبتلا شدند. تشخیص آنها هیستری جمعی یا به عبارت صحیح‌تر اختلال تبدیلی یا conversion disorder بود.

- اولین مورد گزارش شده از هیستری جمعی در ایران در سال ۱۳۶۵ در یک مدرسه دخترانه در استان کرمان بوده است، به طوری که افراد مبتلا به صورت حاد دچار اضطراب و نگرانی شده بودند. در سال ۱۳۷۱ و بعد از واکسیناسیون کزاز نمونه ‌گیری از هیستری جمعی در ۲۱ دختر دانش‌ آموز در یک روستا از استان کرمان گزارش شد. بعد از تزریق واکسن علایمی به صورت غش و صرع کاذب، لرزش، اختلال دید، سردرد، تعریق و سوزش دست در یکی از دانش‌آموزان بروز کرد و به دنبال آن ۹ دانش‌‌آموز دیگر نیز علایم مشابهی را تجربه کردند. مورد سوم در سال ۱۳۷۳، در روستایی واقع در اطراف یزد رخ داد.

در اردیبهشت سال ۱۳۸۱ در روستایی واقع در اطراف شهرستان سردشت استان آذربایجان غربی، بیماری ناشناخته‌ای شیوع پیدا کرد، بیماری از یک مدرسه راهنمایی دخترانه آغاز شد و شیوع آن فقط در بین جنس مؤنث بود، در مدت کوتاهی تعداد موارد به ۶۴ نفر رسید. مسئولان بهداشتی درمانی منطقه و استان تمام اقدامات لازم را با همکاری متخصصان مختلف منطقه‌ای و کشوری جهت شناسایی بیماری انجام دادند و سرانجام تشخیص احتمالی هیستری جمعی مطرح گردید و تأیید شد

معمولا ما انتظار نداریم که اختلالات روانی حالت مسری داشته باشند و در زمان کوتاهی یک جمع را درگیر کنند، اما مورد هیستری جمعی که علاوه بر موارد مزبور، موارد بسیار متعدد دیگری هم از آن گزارش شده (+)، خلاف این مطلب را نشان می‌دهد.

شاید واژه هیستری را قبلا هم شنیده باشید، اما این هیستری اصلا چیست؟ در بخش اول این مقاله در مورد جنبه «جمعی» اختلال مثال‌هایی را عنوان کردم، اما در اینجا بر اختلال به صورت فردی تمرکز می‌کنم:

هیستری یک به تعبیر درست‌تر اختلال تبدیلی، یکی از شایع‌ترین علل مراجعه به بخش‌های اورژانس است، این اختلال در زنان بیشتر دیده می‌شود و مبتلایان، بی‌‌حسی و مورمور شدن در اندام‌‌ها، کری، کوری، حرف نزدن و فلج عمومی بدن یا علایم حرکتی نیز شامل حرکات غیرطبیعی، اختلال در راه رفتن، ضعف عمومی، فلج، لرزش، تیک و حرکات پرتابی و تشنج‌‌های کاذب را از خود بروز می‌دهند. اما همه این علایم و نشانه‌های منطبق با هیچ بیماری بدنی خاصی نباید باشد. تشخیص کاذب بودن علایم با معاینه و تشخیص پزشک و رد علل بدنی صورت می‌گیرد.

استفاده واژه «تبدیلی» برای این بیماری، از نظریه فروید منشأ گرفته است، او عقیده داشت که اضطراب این بیمار «تبدیل» به علایم فیزیکی می‌شود.

جالب است بدانید که سرآغاز روان‌درمانی را فروید زمانی شروع کرد که یک بیماری مبتلا به اختلال تبدیلی را بررسی و درمان می‌کرد، نام این بیمار Anna O. بود که نام مستعار برتا پاپنهایم است، فروید بر اساس داستان زندگی این دختر، کتابی نوشته است که پیش از این در «یک پزشک» معرفی کرده‌ام، نام این کتاب «گزارش تحلیلی یک مورد هیستری» است که توسط انتشارات ارجمند ترجمه شده است. البته در این کتاب از نام دورا برای او استفاده شده است.