تبیان، دستیار زندگی

كما حالتی از ناهشیاری است كه طی آن فرد با دردناك‌ترین محرك‌های فیزیكی هم به هوش نیاید و به همان حالت تا مدتی پایدار بماند. كما، یك مریضی نیست، بلكه علامتی از یك مریضی یا واكنشی به یك حادثه است كه برای بدن فرد اتفاق افتاده است؛ مثل یك ضربه شدید و سخت به سر كه باعث ایجاد شوك عصبی و كما می‌شود. اكثر كماهایی كه به این دلیل ایجاد می‌شود، بیشتر از 4 هفته طول نمی‌كشد. بعضی از كسانی كه به كما می‌روند، پس از این مدت به سمت زندگی نباتی پیش می‌روند. زندگی نباتی یعنی فرد نفس می‌كشد، فشار خون نرمال دارد و حتی دستگاه گوارش آن‌ها درست كار می‌كند، بدون آنكه بدن بیمار نسبت به این كار‌ها آگاهی داشته باشد. زندگی نباتی ممكن است سال‌ها و حتی دهه های متمادی طول بكشد.

مهم‌ترین علامت مشخصه كما، ناتوانی در هوشیار شدن است یعنی خود فرد نمی تواند توسط محركها هوشیاری‌اش را به‌دست آورد. البته علامتهای دیگری هم وجود دارند كه از میان آنها می‌توان به نبود خود آگاهی، فقدان چرخه خواب و بیداری، نداشتن حركت هدفمند و نداشتن كنترل بر روی تنفس اشاره كرد.

حین اغما و بستری شدن طولانی چه خطراتی بیمار را تهدید می کند؟

یکی از خطرات این است که ترشحات دهان و حلق ممکن است وارد ریه شوند و مشکلاتی را برای بیمار ایجاد کنند. همان طور که گفتم بیمار اغمایی قادر به دفع ادرار نیست بنابراین پرستار باید بررسی کند که چنانچه مثانه بیمار پر و ادرار نکرده است سریعا برایش سوند بزنند. از طرفی بیمار اغمایی باید دهانشویه شده و دهانش تمیز شود. بیمار اغمایی در معرض دچار شدن به زخم بستر هم است زیرا مدت طولانی بی حرکت است و اگر وضعیت اش تغییر نکند قسمت هایی از بدن مانند پشت، باسن و پاشنه هایش زخم می شود. بیمار باید هرچند ساعت یک بار جابه جا شده و ماساژ و فیزیوتراپی تنفسی برایش انجام شود. مفاصل باید مرتب حرکت داده شوند تا بیمار دچار خشکی مفاصل نشود بنابراین فیزیوتراپی یکی از اقدام های مهمی است که صرف نظر از علت باید برای بیمار اغمایی انجام شود.

از آنجا که ما نمی توانیم بیمار اغمایی را معاینه کنیم یا وقت کمی داریم و سریع باید به همکاران پزشک و پرستار بسپاریم که هوشیاری بیمار چند است، از مبنایی به نام GCS استفاده می کنیم. معیار GCS به این شکل است که یک فرد طبیعی که صحبت می کند و کلام دارد عدد ۵ و اگر در حالت اغما باشد و نتواند صحبت کند عدد یک می گیرد. به این حالت معیار کلامی گفته می شود. دومین معیار، حرکتی است. اگر فرد حرکت کامل داشته باشد، راه برود و مانند یک فرد طبیعی باشد عدد ۶ و اگر هیچ گونه حرکتی نداشته باشد عدد یک می گیرد. معیار سوم، چشم است. فرد طبیعی با حرکات طبیعی چشم عدد ۴ و اگر چشم ها بسته باشد و حرکت نکند عدد یک می گیرد. جمع این اعداد ۱۵ می شود. بنابراین عدد هوشیاری یک فرد طبیعی ۱۵ است اما در فرد اغمایی با توجه به اینکه در چه طیفی از اغما باشد، عددش متفاوت است زیرا اغما دارای یک طیف از خفیف تا خیلی عمیق است. هر چه اغما عمیق تر باشد عاقبت و پیش آگهی آن بدتر است. پس در یک اغمای خیلی عمیق یا مرگ مغزی میزان عدد هوشیاری ۳ است (۱ چشم+ ۱ کلام+ ۱ حرکت). حال باتوجه به طیف اغما عدد هوشیاری بین ۳ تا ۱۵ متغیر است. مثلا اگر عدد هوشیاری بیماری ۱۲ باشد بهتر از آن است که عدد هوشیاری اش ۹ باشد. اگر عدد هوشیاری زیر ۱۰ برود، گفته می شود که اغما در حال عمیق شدن است.

منابع:

pezeshk.us

دکتر سعید قزوینیان
متخصص مغز و اعصاب و مدرس دانشگاه   /    روزنامه سلامت / میگنا