تبیان، دستیار زندگی

بر گرفته از http://www.iranacademic.com/article/p43249-مبانی-اصول-و-اهداف-جهاد-اقتصادی-از-منظر-قرآن

جهاد اقتصادی شاید در ظاهر تنها یک نام برای سالی از سال های خورشیدی باشد که از سوی مقام معظم رهبری (مدظله العالی) برای جهت گیری های کلان کشوری تعیین شده باشد، اما در یک نگاه عمیقتر می توان دریافت که این نام گذاری دارای مبانی، اصول و اهداف فراتر از آن چیزی است که در نگاه نخست به چشم می آید.

● اسوه سازی امت

امام و پیشوا در آموزه های قرآنی آیت الهی است تا نقش راهنما و پیامبری را در میان امت ایفا کند. این نقش دارای ابعاد گوناگونی است. از جمله این نقش ها می توان به روشنگری و بصیرت بخشی به امت اشاره کرد تا همه چیز را از یک زاویه خاص و از دریچه الهی بنگرند و در محور توحید حرکت کرده و راه خویش را بیابند و در این چارچوب وظیفه و تکلیف وجودی خویش را ادا کنند.

اولوالامر در جایگاه اجتماعی سیاسی خود لازم است تا امت را در مسیری قرار دهد تا اهداف و فلسفه آفرینش را تحقق بخشند. ولی فقیه به عنوان نماینده خلیفه الله در عصر غیبت این مسئولیت را به عهده دارد، این مسیر را بشناسد و به امت نشان دهد.

از آن جایی که بسیاری از مسائل تا در مقام عمل در نیاید خود را چنان که هست نشان نمی دهد، لازم است تا نظریه های علمی در قالب ها و شکل های عملی در برنامه ها و سیاست ها ارایه شود. از این جاست که مسئولیت اولوالامر و ولی فقیه دشوار می شود؛ زیرا بر اوست تا افزون بر روشنگری و ارایه نظریه های علمی، برنامه ها و سیاست ها را تبیین و روشن نماید و امت را به سمت اجرای آن رهنمون سازد.

هدف از این کار، اسوه سازی و ایجاد نمونه و الگوی کوچک است؛ چرا که یک نمونه کوچک و الگوی خوب و شایسته می تواند ظرفیت های نظریه ها و برنامه ها را نشان دهد و از نقص و کاستی های آن بکاهد. از آن جایی که ولایت فقیه استمرار راه پیامبران و امامان(ع) است، نظریه ها و برنامه های ارایه شده از سوی وی نیز در این مسیر قرار دارد. پیامبران و امامان(ع) به حکم الهی و فلسفه بعثت، ماموریت و وظیفه داشتند تا با ارایه بهترین نظام فکری، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی در چارچوب قانون عدالت محور مکتوب با قدرت مردم، امتی را بسازند که اسوه جامعه های بشری باشد. (حدید، آیه ۲۵؛ و نیز بقره، آیه ۱۴۳)

به این معنا که فلسفه و هدف بعثت، ارایه الگو و امت نمونه ای است که مردم را نسبت به فلسفه آفرینش و انسان و نیز حقوق و تکالیف خویش آگاه کند تا همه مردم به دور از هر گونه محدودیت های نژادی، دینی، مذهبی و مانند آن یعنی به صرف انسان بودن نسبت به حقوق خود قیام کرده و عدالت قسطی و مشهود خویش را بخواهند و نسبت به برپایی، اقامه و اجرای عدالت اقدام کنند. (حدید، آیه ۲۵)

بنابراین، مسئولیت ولی فقیه در استمرار حرکت پیامبران و امامان معصوم(ع) این است که جامعه ای شاهد، اسوه، نمونه و الگو بسازد و به جامعه جهانی ارایه دهد. هرچند که جامعه اسوه و نمونه از نظر بعضی از امور چون اعتقادی با دیگر جوامع بشری می تواند متفاوت باشد، ولی این تفاوت تاثیری در کلیت الگوبرداری دیگر جوامع ندارد.

به سخن دیگر، ماموریت پیامبران(ع) ایجاد بستر برای قیام عمومی و همگانی توده های مردم به دور از هرگونه قیدی است. این بدان معناست که قیام توده ها برای احقاق حقوق و عدالت طلبی خود یک هدف مهم و اساسی در ساختار کلی آفرینش است و این مسئله به خودی خود می تواند انسان را به سوی هدف آفرینش سوق دهد. به این معنا که پازل ها و قطعات جامعه اسوه و الگو هرچند از همه جهات کامل و تمام است، ولی در اصل موضوع ماموریت پیامبران یعنی عدالت طلبی مردم آن چه مهم است، آگاهی از حق و اقدام برای احقاق حقوق و عدالت است.

جامعه الگو می تواند به جوامع بشری نشان دهد که حقوق انسانی چیست و چگونه می توانند آن را به دست آورند. از این رو استکبار جهانی عدالت ستیز و ظالم همواره در برابر ام القرای اسلام یعنی جامعه اسوه و الگو می ایستد و آن را به عنوان دشمن شماره یک خودشناسائی کرده و به مقابله جدی و اساسی با آن می پردازد؛ زیرا ارایه الگو و اسوه به جوامع بشری برای احقاق حقوق و عدالت می تواند بنیادهای استکباری آنان را با خطر مواجه سازد و ریشه های ظلم جهانی را برچیند.

● نقشه راه

برای تحقق بخشیدن به امت اسوه و الگوی جهانی، نقشه راه لازم است؛ زیرا یک نظریه جامع و کامل اگر بخواهد در جامعه ای اجرایی شود و تحقق یابد، می بایست در یک فرآیندی پدید آید؛ چرا که ایجاد بسترهای لازم، نیازمند ایجاد ظرفیت ها و شرایطی است.

به سخن دیگر، شرایط دنیا این اقتضا را دارد که امور در یک فرآیندی تحقق یابد و بسترها و شرایط تحقق فراهم آید. از این رو نقشه راه برای رسیدن به هدف لازم است. این نقشه راه کمک می کند تا امت بداند در چه موقعیتی قرار دارد و وضعیت او نسبت به هدف چگونه است؟ یعنی امت از طریق نقشه راه می تواند آگاه شود در چند مرحله می تواند به آن هدف برسد و یا از نظر زمانی چه مقدار طول می کشد؟ یا این که چه بسترهائی را فراهم آورد یا چه گام هائی را به درستی برنداشته است و در کجا کمبود و کاستی دارد؟

با نگاهی به برنامه ها و سیاست های پیامبر(ص) می توان دریافت، پیامبر برای تحقق امت اسوه و متوسط و شاهد خویش، نقشه راهی داشته است. این نقشه راه که از آن گاه به سیاست های گام به گام یاد می شود، شرایط جامعه مدنی را به گونه ای تغییر داد تا این امت اسوه و نمونه ایجاد و به جامعه بشری ارایه شود.

از نظر بسیاری از مفسران با آن که قرآن یکباره و به صورت جمله واحده بر قلب پیامبر(ص) نازل شده است، با این همه ارایه آیات قرآنی منوط به تحقق شرایط آن بوده است. به این معنا که هر آیه ای در زمانی به امت ارایه می شود که شرایط مناسب به عنوان سبب نزول و مانند آن فراهم آمده باشد. از این رو پیامبر(ص) منتظر می ماند تا فرمان خداوندی از طریق جبرئیل(ع) امین وحی برسد و ایشان آیه را به امت ارایه دهد. از این جاست که مسئله تعجیل در تلاوت و قرائت آیات مطرح می شود؛ زیرا گاه پیامبر(ص) شرایط را برای ارایه آیه مناسب می یافت و می خواست آیه را ارایه دهد که خداوند از ارایه آن باز می داشت و نسبت به تعجیل ارایه آیه فرمان نهی صادر می کرد.(قیامت، آیات ۱۶ تا ۱۹)

نقشه راه کمک می کند تا انسان گام هائی را با دقت بیش تر، تحت برنامه و سیاست های مشخص و چارچوب تعیین شده بردارد. لذا ولی فقیه به عنوان استمراردهنده همان راه پیامبران و پیامبر(ص) نقشه راه را مشخص می کند. نامگذاری ها هر سال به قصد تبیین این نقشه راه می باشد تا امت در نهایت به هدف بزرگ اسوه و الگوی عینی جامعه جهانی برسد و چشم ناظران جهانی را به خود معطوف دارد.

در این نقشه راه، همه چیز براساس فلسفه آفرینش، هدف بعثت و ماموریت اصلی پیامبران(ع) و امامان(ع) انجام می گیرد؛ زیرا هدف، خدایی و ربانی شدن بشر است. این هدف تنها در سایه سار عدالت می تواند تحقق یابد. از این رو جامعه عدالت محور به عنوان هدف از این نقشه راه مشخص و معلوم می شود و برنامه ها و سیاست ها در چارچوب آن ارایه می گردد.

مهم ترین نشانه جامعه عدالت محور، عدالت اقتصادی آن است؛ زیرا عدالت اقتصادی همان عدالت مشهود و ملموس و به تعبیر دیگر عدالت قسطی است که به چشم می آید. اگر شما وارد هر جامعه ای شوید، نخستین چیزی که از یک جامعه به چشم می آید مظاهر عدالت قسطی آن است. بنابراین در نقشه راه نخستین گام برای عدالت قسطی، تعریف اقتصاد است و در آن عدالت اقتصادی مورد توجه و تاکید قرار می گیرد.

انتخاب عنوان جهاد برای یک حرکت به ظاهر مادی و دنیوی، تاکید بر این نکته هستی شناختی است که انسان موجودی آفریده خداوندی است که در مقام پروردگاری و ربوبیت او را انتخاب کرده تا در مقام خلافت قرار گیرد و پس از خدایی و متاله شدن، در مقام ربوبیت و مظهریت آن بنشیند و هستی از جمله زمین و زمینی ها را به کمال شایسته و بایسته ایشان از راههای مختلف از جمله استعمار الارض(آبادسازی زمین) برساند.

واژه و اصطلاح اسلامی و کلیدی "جهاد" افزون بر این که تاکیدی بر جنبه کار و تلاش مضاعف و همت مضاعف دارد، همچنین تبیین کننده جهت و سمت و سوی فعالیت های اقتصادی است؛ زیرا واژه جهاد با بار معنای خاص آن، بیانگر این مطلب است که محور همه حرکت ها از جمله حرکت های اقتصادی و مادی و دنیوی می بایست، خداوند و متاله و ربانی شدن انسان و جامعه بشری باشد. بنابراین، کارهای اقتصادی رنگ و بویی عبادی و خدایی می گیرد و همانند انفاق و استعمار الارض و ابتغاء الفضل، عملی عبادی و در مسیر حرکت آفرینش قرار داده می شود. بنابراین هر کسی که برای لقمه نانی حلال کار و تلاش می کند، همانند مجاهدی در کارزار کافران حربی است که جان در طبق اخلاص نهاده و کشته در این راه، شهید می باشد.