تبیان، دستیار زندگی

اخلاط ،

اخلاط چهارگانه بدین قرار است : بلغم ، سَودا ، صفرا و دم (= خون)

۱/ بلغم : مادۀ غلیظ لزجی است که در دستگاه گوارش تهیه می گردد . این ماده ، بی رنگ و بی طعم و سر و مرطوب است . بلغمی کسسی است که ترشح بلغم او ایش از اندازه باشد . این گونه افراد حالتی کُند و تنبل دارند و درجۀ تحریک پذیری روانی آنان بسیار پایین است.

۲/ سَودا : مایعی است سیاهرنگ و ترش و شیرین که طبع آن خشک و سرد است . مرکز تولید سودا را طحال دانسته اند . سودایی ، کسی است که از نظر روانی دچار اختلالات عصبی و خیال پردازانه است .

۳/ صفرا : مایعی است زردرنگ که در کبد ترشح می شود . بدان ” تلخه و زرداب گ نیز می گویند . زیرا مزۀ آن ، زرد است و طبیعت آن خشک است . صفراوی ، از نظر روانی ، عصبی و آتشین مزاج است .

۴/ دم ( =خون ) : خالص ترین خلط بدن است که طبعی گرم و مزه ای شیرین دارد . دَمَوی از نظر روانی ، شخصی است نیرومند ، خوش خو ، زنده دل و دارای اعتماد به نفس .

قدما بر اساس این تقسیم بندی عقیده داشتند که سلامتی از تعادل میان اخلاط ناشی می شود و همین طور بیماری ، معلول غلبه و یا نقصان یکی از این اخلاط است . آنان برای هر یک از بیماری ها علائمی قائل بودند . مثلأ سرخی رنگ چهره و گرمی اندام را نشانۀ غلبۀ خون ، و سفیدی چهره و سستی عضلات ، تنبلی ، جمع شدن آب در دهان ،خواب بسیار و تشنه نشدن را علامت غلبۀ بلغم ، و زردی چهره ، خشکی دهان و تشنگی بسیار را نشانۀ فزونی صفرا ، و گرفتگی و بی طراوتی رنگ صورت ، خشکی پوست و افسردگی را نشانۀ غلبۀ سودا می دانستند .

علم طب از نظر مولانا از اسباب ظاهری است از این رو در ادامۀ مطلب می گوید :

در حقیقت خالق آثار  ،  اوست  /    لیک جز علت نبیند  اهل  پوست
مغز کو از پوست ها آواره نیست / از طبیب و علت ، او چاره نیست

مولانا غالبأ عاشق را بر سبیل مجاز به ” سودایی ” تعبیر کرده است ، زیرا همان طور که مذکور افتاد غلبۀ سودا موجب اختلالات عصبی می شود و مجازأ به معنی جنون و مالیخولیا به کار می رود . و از آن رو که مجازأ عاشقان را مجنون خوانده اند لذا از باب مجاز ” سودایی ” به معنی عاشق است .

مولانا در مثنوی ، نامحرمانِ حریم عشق را مجازأ ” صفرایی ” می خواند . از آن رو خلط صفرا ، خشم و عصبانیت می انگیزد و این حالت نمی تواند وصف عشاق قرار گیرد . اما در دیوان غزلیات ” صفرا ” مجازأ به معنی عشق نیز آمده است . زیرا همانطور که پیش تر گفته آمد خلط صفرا مزاج را آتشین می کند و آتشین مزاجی با عاشقی سزاوار می آید .

به هر حال مولانا در چند مورد از مثنوی ، محرومان عشق را ” صفرایی ” خوانده است ، از آن رو که خُلق تلخ و عصبی دارند .

در شکر غلتید ای حلوایینان / همچو طوطی ، کوریِ صفراییان

نسبت اخلاط مور نیاز و نقش آن در ساختار بدن انسان

بدن انسان ها با تركیب این اخلاط ساخته می شود. وجود بیشتر یا كمتر هر كدام از مواد در بدن موجب تغییر شكل ساختمان بدن انسان – تفاوت صورت، زیبایی، درشتی اندام؛باریكی، رنگ پوست، پراكندگی مو در تن، شكل و رنگ موها و پنهان یا آشكاری عروق در بدن – می گردد و توانائی متفاوتی را پدید می آورد و اخلاقیات متغیری را در انسان بروز می دهد.
بر اساس میزان پراكندگی نسبی این اخلاط در بدن انسان، افراد دسته بندی می شوند واز اینجاست كه تیپ های متفاوت مزاجی پدید می آید و هر كدام از این تیپ ها، دارای اندامی خاص با شكلی متفاوت و گرایشات غذایی، رفتاری و اخلاقی و علاقمندی متفاوتی خواهند بود.

تیپ ها و مزاج های گوناگون انسانی

هر گاه میزان پراكندگی مواد چهارگاه صفرا و دم و بلغم و سودا در بدن به تناسب وجود داشته باشد فرد دارای مزاجی معتدل خواهد بود.
هرگاه مقدار صفرای موجود در تن به نسبت فرد معتدل افزایش یابد فر دارای مزاجی صفراوی خواهد بود.
هر گاه مقدار دم موجود در تن انسان نسبت به فرد معتدل افزایش یابد فرد دارای مزاجی دموی خواهد بود.
و زمانی كه مقدار سودای موجود در تن انسان نسبت به فرد معتدل افزایش یابد فرد داری مزاجی سوداوی خواهد بود. بدین ترتیب از برآیند مواد چهارگانه در تن انسان تیپ های متفاوتی پدید
می آید كه به تناسب میزان گرمی و سردی و خشكی و تری موجد در تن آنها، درشتی، خردی ، باریك اندامی و چاقی و لاغری و سایر ویژگی های ظاهری ایجاد می شود. با افزایش هر كدام از مواد در تن بطور كلی چهار تیپ دیگر نیز پدید می آید.
تیپ های انسانی دقیقاً مساوی همدیگر نیستند، از این رو دسته بندی های زیادی از این تیپ اصلی نشأت می گیرد كه خیلی تفاوت اساسی در بین آنها وجود ندارد مزاج شناسی سعی می كند به مشتركات كلی و به بیشترین ویژگی های مشترك بین انسان ها توجه دهد.

نشانه های غلبه ی صفرا

نشانه های غلبه ی صفرا عبارت است از:

تشنگی و سوزش جگر، زبری پوست صورت، زردی چشم، کدورت ادرار، عصبی شدن، ناراحتی معده، تلخی دهان، کم اشتهایی، حالت تهوّع، سردرد و درد شقیقه، سیاهی رفتن چشم، سرگیجه، خشکی پوست، ترک خوردن پوست دست و پا، گرمی بدن یا داشتن تب، جوشش فم المعده، دیدن خواب های هولناک، مانند جنگ و ستیز، پوسته پوسته شدن پوست سر (شوره ی سر) نمایان شدن لکه های سفید یا قهوه ای در صورت و یا دیگر اعضای بدن، ریزش مو، ابتلا به بیماری آلو پسی(ریزش موضعی مو)، علاقه به نوشیدن آب یخ و خوردن یخ، یبوست مزاج، بهانه جویی و تند خویی. این گونه افراد را صفراوی مزاج گویند. همه یا اکثر نشانه های یاد شده در بیشتر افراد صفراوی مزاج دیده می شود؛ البته میزان بروز این نشانه ها به مقدار غلبه ی صفرا بستگی دارد.

نشانه های غلیه ی خون

اگر در بدن فردی خون غلبه نماید و خون کثیف شود و یا بهتر بگوییم سوخته شود علامت آن سنگینی سر، خمیازه کشیدن، چرت زدن، کندی حواس، شیرین شدن دهان، لزج بودن آب دهان، سرخی رنگ بدن، قرمزی زبان، خارش بدن، بروز دمل و جوش های ریز در بدن به خصوص در پیشانی و پشت سر ودر قسمت کتف و شانه ها و گاه خون آمدن از بین دندان ها و در نهایت، کسالت و خمودگی مداوم است.

افرادی که خون در آنان غلبه می کند دموی مزاج می گویند. مهمترین علت غلبه ی خون، پرخوری و زیاده روی در مصرف انواع غذاهای سرخ شده و تند و تیز است. افراد دموی مزاج اغلب از آرامش نسبی برخوردار نیستند.

نشانه های غلبه ی بلغم

نشانه های غلبه ی بلغم: سفیدی، نرمی و سردی پوست بدن (مانند مردم اروپا)، دیرهضم شدن غذا، آروغ ترش زدن، میل بسیار به خواب داشتن، جاری شدن آب از دهان، رقیق بودن آب بینی، کم حواسی، زیادی بول، دفع بول با فشار زیادو حجم بسیار، سستی و بی حالی، بی حس بودن بدن، سفید شدن موی سر و ریزش آن قبل از موعد پیری، درد معده و درد پشت، گرفتگی ماهیچه های پشت، کمر درد، گردن درد، پادرد، نقرس، فلجی، لک و پیس، لقوه(کج شدن دهان و صورت)، رعشه (پارکینوس)، ضعف مثانه، ترش شدن دهان، به وجود آمدن لک سفید در چشم، ضعف بینایی، تنگی نفس، طپش قلب (به خصوص هنگام بیدار شده از خواب) تولید کرم های کدو یا کرمک در انتهای روده ی بزرگ، این گونه افراد را بلغمی مزاج می گویند.

غلبه ی این خلط فوق العاده خطرناک است و انسان را دچار بیماری صعب العلاجی می کند.

از این رو لازم است هر چه سریع تر در به تعادل در آوردن این خلط کوشید. از جمله بیماری هایی مانند: آرترید، روماتوئید، بیماری خطرناک ام اس (ms)، بیماری لا علاج لک و پیس و یا برص و برخی دیگر از بیماریهای صعب العلاجی که امروزه از نظر علم پزشکی، علت آن مشخص نیست و آن ها را (اتوایمیون) می نامند.

نشانه های غلبه ی سودا

نشانه های غلبه ی سودا که ناشی از رسوبات خون و مرکز آن طحال است؛ عبارتند از:

خستگی و کوفتگی بدن، لاغری، پژمردگی روح و جسم، بی نشاطی و افسردگی، یبوست مزاج، خود خوری، احساس سوزش در هنگام دفع بول، تیره رنگ بودن ادرارو مدفوع و قی، سیاه و قیری شکل بودن مدفوع، شور بودن دهان، بوی بد دهان، تاریکی چشم، تیرگی رنگ صورت، شب کوری، سوزش معده، فکر بسیار، دیدن خواب های آشفته(کابوس) اخلاق تند و زشت، دلتنگی و بی قراری، به وجود آمدن لکه های سیاه در بدن، جزام، بیماریهای پوستی (سودا)، زخم شدن پوست به سبب خارش زیاد، قولنج شدن روده (بیماری کولیت)، نسیان و فراموشی یا آلزایمر، حرص زیاد.

افراد سوداوی مزاج، اکثرا دچار بیماریهای روحی و روانی می شوند و معمولا تا آخر عمر از داروهای روان گردان استفاده می کنند.

تشخیص مزاج، شخص غذا درمان و یا طبیب را در شناخت نوع بیماری و درمان کمک می نماید. درمان بیماری بااین روش بسیار ساده است.

درمان با این روش، به حالت در آوردن اخلاط اربعه است. تعادل اخلاط اربعه در بدن هر شخصی مساوی است با سلامتی و عدم تعادل آن ها برابر است با کسالت و بیماری.

اگر بدن آدمی را دقیقا مورد بررسی قرار دهیم، می بینیم که از اندام های متعددی تشکیل شده و هر اندامی از سلول های خاصی ساخته شده است. هماهنگی اندام ها نیز موجب سلامتی وحیات و ادامه ی آن می گردد.

در بدن هر فرد چهار نوع خلط وجود دارد که آن ها را اصطلاحا اخلاط اربعه می نامند. اخلاط اربعه عبارتند از صفرا، خون، بلغم و سودا.

به عنوان مثال، اگر در فردی صفرا غلبه نماید، اورا صفراوی مزاج و اگر خون غلبه نماید، اورا دموی مزاج، و اگر بلغم غلبه یابد، اورا بلغمی مزاج می نامند، همچنان که اگر در شخصی سودا غلبه نماید، اورا سوداوی مزاج می گویند.

در حالت طبیعی، اخلاط اربعه در بدن هر شخص سالمی باید به حالت تعادل باشد تا زندگی و ادامه ی حیات او مقدور باشد تعادل اخلاط را مزاج می نامیم. با مطالعه اخلاط اربعه به طور جداگانه، وظیفه ی هر یک مشخص خواهد شد.

هر نوع از مواد غذایی یک اثر خاصی بر روی اخلاط اربعه می گذارد و آن را به حالت تعادل و یا عدم تعادل در خواهد آورد.

به عنوان مثال، استفاده از غذای چرب و شیرین به طور مداوم، صفرا را افزایش می دهد، هم چنان که پرخوری و عدم رعایت اعتدال در مصرف مواد غذایی موجب غلبه ی خون می شود. استفاده از ترشیجات سرکه و لبنیات به مقدار زیاد موجب طغیان و ازدیاد بلغم و خوردن غذاهای نمک سود و مانده و نیز خوردن بادمجان به مقدار زیاد و یا گوشت حیوانات پیر سبب ازدیاد سودا می گردد.