تبیان، دستیار زندگی

اشتغال زوجین به صورت نیمه وقت اما همزمان

گرچه این صورت از اشتغال زوجین آسیب پذیری كمتری برای خانواده و فرزندان دارد، اما عدم حضور زوجین به طور همزمان باعث می شود برخی از نیازهای ضروری كودكان، بخصوص كودكان خردسال كه به شدت به حضور مادر نیاز دارند، تأمین نشود و كودكان برای ساعاتی از حضور مادر محروم بمانند، سپردن آنها به مهدهای كودك نیز نمی تواند این خلأ را پر كند; زیرا افراد شاغل در آن مراكز بر اساس وظیفه شغلی این كار را انجام می دهند و هرگز نمی توانند آن رابطه عاطفی لازم را با كودك برقرار كنند. كمترین ضرری كه ممكن است به كودكان زیر دو سال وارد شود این است كه احساس اعتماد در آنها به خوبی شكل نمی گیرد; این حالت می تواند فرایند رشد آنها را در مراحل بعدی با مشكل مواجه كند. روان شناسانی مانند اریكسون كه در زمینه رشد روانی ـ اجتماعی تحقیقاتی را انجام داده اند بر این باورند كه احساس اعتماد در مقابل بی اعتمادی در دو سال اول زندگی كودك به وجود می آید و برای اینكه كودك این مرحله را به خوبی طی كند باید حداقل نیازهای او تأمین شود. برای تأمین نیازهای كودك دو نكته باید رعایت شود: اول اینكه نیازهای او به شیوه ثابتی تأمین شود و دیگر اینكه از نظر زمانی در دوره های زمانی معینی انجام گیرد. در این صورت، كودك می تواند به محیطی كه نیازهای او را تأمین می كند اعتماد نماید. در غیر این صورت، اعتماد كودك به دنیای بیرون سلب می گردد. اشتغال زوجین، هر چند به صورت نیمهوقت، ممكن است باعث شود والدین نتوانند نیازهای كودك را به موقع و به شیوه ثابتی تأمین كنند. این مسئله موجب می شود كه كودك دنیای خود را به خوبی نشناسد و نتواند با آن تعامل برقرار كند. همین عدم تعامل مشكلاتی را به صورت دایمی و در فرایند رشد كودك ایجاد می كند.

اشتغال زوجین به صورت غیر همزمان

در این قِسم از اشتغال زوجین به شرط اینكه بین آنان توافق و همكاری باشد; یعنی مرد در ساعاتی كه همسرش در خانه حضور ندارد جای خالی او را پر كند و بتواند رابطه عاطفی فعالی با كودكان برقرار كند و در انجام كارهای خانه نیز مشاركت فعال داشته باشد، پیامدهای منفی عدم حضور مادر به حداقل می رسد. البته در همین صورت نیز، احتمالا، فرزندان دختر كه فاقد الگوی مناسب برای همانندسازی هستند دچار تعارض در نقش پذیری متناسب با جنسیت خود خواهند شد.

شغل آزاد و اداری زوجین

اگر اشتغال زن و مرد به گونه ای باشد كه یكی از آنها دارای شغل آزاد با میزان ساعات كار انعطاف پذیر باشد، در این صورت اگر زوجین در انجام مسئولیت های پدر و مادری با یكدیگر همكاری كنند و در سایر ابعاد زندگی نیز با هم تفاهم داشته باشند می توانند از بروز برخی از آسیب های احتمالی ناشی از اشتغال جلوگیری كنند، و یا اینكه آسیب ها را به حداقل كاهش دهند. به نظر می رسد برخی از تحقیقات كه نشان می دهد شاغل بودن مادران تأثیر تهدیدآمیز ی برای فرزندان ندارد، بلكه نتایج مثبتی نیز در پی دارد مربوط به خانواده هایی باشد كه شغل زوجین یا یكی از آنها آزاد و انعطاف پذیر است. از جمله آثار مثبتی كه از این تحقیقات به دست می آید این است كه: «دختران سازگاری اجتماعی و شخصیتی بیشتری پیدا می كنند.» البته از همین تحقیقات برمی آید كودكانی كه مادران شاغل دارند، از والدین خود الگوهای تثبیت شده و رایج كمتری دریافت می كنند و به كار می بندند و از اینكه مادر وقت بسیار كمی را با آنان می گذراند، شكایت دارند

اشتغال زوجین در شب

زوجینی كه به طور متناوب شب ها شاغلند; یعنی یك هفته زن شب ها مشغول كار است و هفته بعد همسر او، در این صورت نیز اگر بین زن و مرد سازگاری و همكاری در انجام كارهای منزل و فرزندان باشد برخی از آثار سوء اشتغال بر فرزندان كاهش پیدا می كند، اما در عین حال، عدم حضور یكی از والدین به ویژه مادر، آن هم شب ها، برای كودكان خردسال می تواند مشكل آفرین باشد و ممكن است كودكان به دلیل محروم بودن از آغوش گرم مادر، دچار انواع مشكلات روحی و روانی از قبیل: اختلال خواب، و ترس های مرضی شوند.

اشتغال زن در محیط مردانه

اشتغال زن در مكان هایی كه مرد و زن با یكدیگر كار می كنند، ممكن است حساسیت او را نسبت به مرد و حساسیت مرد را نسبت به او كاهش دهد. در نتیجه، خانواده دیگر یگانه محل تعامل عاطفی بین زن و مرد نخواهد بود و بیم آن می رود كه گرمی و شور و نشاط خانوادگی تضعیف گردد و فضای خانواده از تعامل نارسا و ناقص عاطفی پر شود، به گونه ای كه حتی تقسیم مساوی وظایف و نقش های مربوط به اداره منزل و امور تربیتی فرزندان، بین زن و شوهر، نتواند ضایعات ناشی از چنین تعاملی را جبران كند. حضور زن در عرصه های مردانه همچنین سبب كم رنگ شدن صفات زنانه و پذیرش صفاتی مانند میل به تسلط گری، كه مردانه تلقّی می شود، می گردد. این تغییرات سبب می شود كه زن در محیط خانواده، آنجا كه ویژگی های زنانه كارآیی خود را آشكار می سازد، فعال عمل نكند، در نتیجه، فرزندان آسیب پذیر شوند.

نتیجه گیری

 اشتغال زوجین گرچه فوایدی مانند بهبود وضعیت اقتصادی و تأمین نیازهای مادی خانواده، عزتمندی اجتماعی، اثبات قابلیت های زنان در عرصه های اجتماعی، و استقلال مالی و به دست آوردن پشتوانه ای برای ایام پیری زنان و نیز رفاه و تأمین نیازهای مادی بیشتر، خود نظم دهی و رشد سازگاری اجتماعی سریع تری را برای فرزندان به دنبال دارد، اما در مجموع می توان گفت: تأثیرات نامطلوبی در فرایند رشد فرزندان، به ویژه رشد عاطفی آنها، بر جای می گذارد و میزان آسیب پذیری كودكان را در سال های اولیه كودكی افزایش می دهد. در اینجا به برخی از این آثار منفی اشاره می كنیم:
۱) كودك در بدو تولد نخستین رابطه خود را با مادر برقرار می كند. او باید بتواند در كنار مادر احساس امنیت كند; یعنی این احساس را كه مادر همواره برای ارضای نیازهای وی در كنارش قرار دارد.مادران شاغل به دلیل اینكه بخش قابل توجهی از وقت مفید خود را به كار مشغولند و طبعاً از فرزندان خود دور هستند یا دست كم به موقع نمی توانند نیازهای آنها را ارضا كنند، احساس عدم اعتماد نسبت به اطرافیان را در كودك به وجود می آورند و این امر باعث می شود مراحل بعدی رشد كودك نیز كه مبتنی بر «احساس اعتماد» است، دچار اختلال شود.
۲) در مرحله دوم رشد، یعنی دستیابی كودك به استقلال، كودك هم نیاز به مراقبت والدین و هم نیاز به بازخورد آنان دارد و عدم حضور والدین در كنار كودك می تواند این مرحله از رشد كودك را نیز با مشكل مواجه كند و كودك نتواند به «استقلال عمل» دست یابد.
۳) در این مرحله كودك می خواهد با والد همجنس خود همسان سازی كند و اندك اندك هویت جنسی خود را به دست آورد. تقویت كودك از سوی همسالان از یك سو و پشتیبانی والدین از سوی دیگر، و همچنین تشویق هایی كه كودك در اولین كوشش هایش دریافت می كند، می توانند به كودك كمك كنند تا تصویر مثبتی از خود ایجاد كند. عدم حضور والدین در این مقطع حساس موجب می شود كه احساس ابتكار و سازمان دهی در فعالیت ها در حدّ لازم در كودك شكل نگیرد و زمینه برخی از مشكلات مانند احساس گناه را در كودك به وجود آورد.
۴) اگر كودك سه مرحله قبل را به خوبی طی كند به تدریج آماده ورود به اجتماعی بزرگ تر، رفتن به مدرسه و پذیرش نقش بزرگ سالان، می شود. اما اگر مراحل قبل را به دلیل عدم حضور والدین در كنار او به خوبی طی نكند با مشكلات زیادی مواجه می شود. یكی از این مشكلات احساس عدم توانایی در تحقق آن چیزی است كه دیگران از او می خواهند، كه در نهایت به عقده كهتری و ناارزنده سازی منجر می شود.
۵) كودك بعد از پشت سرگذاشتن دوران كودكی وارد مرحله جدیدی یعنی نوجوانی می شود. در این مرحله، مهم ترین حادثه ای كه رخ می دهد «احراز هویت» است. گرچه نوجوان علاوه بر والدین از سایر نهادهای اجتماعی مانند گروه همسالان و مدرسه برای دستیابی به هویت می تواند كمك بگیرد، اما حضور والدین و نقش آنها در هویت یابی نوجوان بسیار مهم است. در این مرحله، والدین علاوه بر حضور فعال در خانه، باید به طور غیر مستقیم رفتار نوجوان خود را در خارج از محیط خانه رهبری كنند، دوستان او را شناسایی كنند، پرتگاه ها و خطراتی كه نوجوان را تهدید می كند به او یادآوری نمایند. والدین باید روابط دوستانه ای با فرزند خود برقرار كنند تا نوجوان علاوه بر احراز هویت، از گذرگاه دشوار بلوغ، و بحران های مخاطرآمیزه دوره نوجوانی عبور كند. در این دوره حساس، اشتغال زوجین، به ویژه اگر به صورت تمام وقت نیز باشد، خطرات جبران ناپذیری را می تواند برای نوجوان در بر داشته باشد كه یكی از آنها عدم دستیابی به هویت و مبتلا شدن به پراكندگی نقش می باشد و به دنبال آن، انواع بزهكاری ها نوجوان را تهدید می كند.

پیشنهادها

گرچه برنامه ریزی برای اشتغال صحیح زوجین نیاز به یك عزم ملّی و برنامه ریزی دقیق و حساب شده ای از طرف دولتمردان دارد، امّا خود والدین نیز می توانند برای كاهش تأثیرات نامطلوب اشتغال تمهیداتی را در نظر بگیرند. در اینجا به برخی از این راهكارها اشاره می كنیم:
۱) زنان حتی الامكان از اشتغال تمام وقت خودداری و به اشتغال نیمه وقت قناعت كنند.
۲) زنان از پذیرش كار در شیفت شب خودداری كنند.
۳) زنان سعی كنند شغل هایی برگزینند كه با ویژگی های جسمی ـ روانی آنها سازگار باشد.
۴) حتی الامكان زنان در محیط های زنانه، شغل انتخاب نمایند و از كاركردن در محیط های مردانه اجتناب كنند.
۵) زوجین در انجام كارهای منزل و امور مربوط به فرزندان بر اساس یك برنامه ریزی صحیح با همدیگر همكاری كنند.
۶) از تجمّل گرایی، مصرف گرایی و آنچه باعث می شود زوجین ساعات بیشتری به كار مشغول شوند، اجتناب كنند.
۷) در سال های اولیه ازدواج كه زمان گسترش خانواده و تولید نسل است و كودكان نیاز بیشتری به حضور مادر در كنار خود دارند، زنان شاغل نشوند و در صورت شاغل شدن، مردها همكاری خود را با همسران افزایش دهند.
۸) از مرخصی های قانونی و همچنین مرخصی های ویژه دوران بارداری و دوران وضع حمل به خوبی استفاده كنند.
۹) زنان شاغل به دلیل اینكه ساعات كاری آنها (در خانه و محل كار) در مجموع بیشتر از مردان است، سعی كنند تغذیه مناسب، ورزش و بهداشت را به خوبی مراعات كنند.
البته حل مشكلات ناشی از اشتغال زوجین، همان گونه كه پیشتر اشاره شد، نیاز به یك عزم ملّی و برنامه ریزی دقیق از سوی دولت دارد. مسئولان امر باید تمهیداتی را برای اشتغال زنان در نظر بگیرند تا از آسیب های احتمالی كه بر پیكر خانواده به ویژه زنان و فرزندان وارد می شود، پیشگیری كنند و این كار میسّر نیست، مگر اینكه دولت با كمك بخش های خصوصی یك «نظام جامع اشتغال» طراحی كند. برای تحقق نظام جامع اشتغال، ابتدا باید زمینه های فرهنگی، فكری و آموزشی آن فراهم شود.
پیشنهادهای زیر در فراهم نمودن مقدمات و شرایط انجام این كار مهم، به نظر، مفید می باشد:
۱) دولت با استفاده از امكانات رسانه ای كه در اختیار دارد از تضعیف نقش خانه داری و فرزندپروری جلوگیری كند.
۲) تغییر نظام آموزشی فعلی و تبدیل آن به یك نظام آموزشی جدید كه مردان را برای كارهای متناسب با ویژگی های جسمی روانی مردانه و زنان را برای انجام كارهای متناسب با خودشان، آموزش دهد.
۳) تشكیل سازمان های حمایتی از زنان در موقعیت های بحرانی، مثل از دست دادن شوهر، طلاق، بیماری های صعب العلاج، دوران پیری و از كار افتادگی و ... .
۴) جلوگیری از سوء استفاده كارفرمایان سودجو كه زنان را به كارهای شاق و طاقت فرسا وا می دارند.
۵) ممنوع كردن برخی از كارهای سخت و طاقت فرسا برای زنان.
۶) تشكیل كارگاه های متناسب با زنان با شیفت های كوتاه مدت; مثلا سه شیفت ۴ ساعته، آن هم در روز.
۷) ساختن مهدكودك در كنار كارگاه ها و ادارات مربوط به زنان.
۸) تأمین حداقل معیشت برای افراد سرپرست خانواده به منظور عدم اضطرار همسران به شركت در فعالیت های اجباری درآمدزا.
۹) توسعه مشاغل خانگی و ایجاد كارهای كوچك در خانه ها; یعنی تجزیه كردن كارهای صنعتی و تولیدی بزرگ به گونه ای كه بتوان در منزل انجام داد.
۱۰) توسعه زندگی روستایی و كمك به روستاییان برای ایجاد مراكز صنعتی تبدیلی برای تولیدات و محصولات روستا، و همچنین جلوگیری از مهاجرت بی رویه روستاییان به شهرها.