تبیان، دستیار زندگی

چكیده

تحكیم چند قطبی بودن، گفت وگو میان «غرب مسیحی»و «شرق اسلامی»و توسعه روابط روسیه و كشورهای اسلامی، به یكی از اولویت های سیاست خارجی مسكو بدل گشته است.با وجود درگیری در چچن، این سیاست به ثمر نشسته است و شامل كشورهایی مانند عربستان سعودی، مصر و تركیه نیز می شود كه متحد سنتی ایالات متحده محسوب می شوند.
با وجود جنگ بی رحمانه ای كه در آن زمان در چچن جریان داشت، آقای ولادیمیر پوتین مفتخر شد تا اولین رئیس جمهور كشوری با اكثریت غیر مسلمان باشد كه برای سخنرانی در نشست سران سازمان كنفرانس اسلامی(OCI)دعوت می شود؛ نشستی كه دهم اكتبر 2003، پنجاه و هفت دولت اسلامی را گرد هم آورد:موفقیتی سیاسی و دیپلماتیك.با توجه به اینكه فدراسیون روسیه بیش از پانزده درصد تبعه مسلمان دارد و هشت جمهوری خودمختار از مجموع بیست جمهوری، نام مردم مسلمان را بر خود دارند، روسیه جایگاه بازرس این سازمان بین المللی را به دست آورد؛ لطفی كه با حمایت متناقض ایران و عربستان سعودی همراه بود.از آن زمان، آقای پوتین و دیگران سران روس، از جمله سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه، در هر فرصتی تأكید می كنند كه روسیه «تاحدودی، جزو دنیای اسلام محسوب می شود».در مصاحبه ای كه شانزدهم اكتبر 2003 در«شبكه الجزیره»انجام شد، آقای پوتین خاطرنشان ساخت كه بر خلاف مسلمانانی كه ساكن اروپا هستند، هم كیشانشان در روسیه، بومی هستند.وی تأكید كرد كه حضور اسلام در روسیه، مقدم بر حضور مسیحیت است.
براین اساس، از این پس مسكو خواستار رابطه سیاسی ویژه‌ای با جهان غرب و مسلمانان است.به نظر می رسد كه روسیه، دولتی كه در درجه اول اروپایی است، نقشی تاریخی برای واسطه شدن میان جهان غرب و جهان اسلام برعهده دارد.درتوضیح معنا و عواقب چنین خواسته هایی و همچنین سیاست های وابسته به آن سه علت وجود دارد:
1.برای زدودن اثرات زیانبار جنگ چچن در روسیه و دیگر نقاط جهان.به ویژه با تقویت حس تعلق مسلمانان به دولت روسیه، هدف‌، از بین بردن یا دست كم محدود ساختن قطبی شدن روابط میان اكثریت قومی روس و مسلمانان روسیه است.آقای پوتین در همان مصاحبه تأكید می كند كه«باید از اسلام گریزی ممانعت كرد»این كار دشوار است، به ویژه زمانی كه می دانیم نه تنها در چچن كه همه جا ،در تعقیب كسانی هستند كه فقط در مظان اسلام گرایی افراطی قرار دارند.وی تأكید می كند كه «هویت تروریسم را نباید در هیچ دین، فرهنگ و سنتی نمادین ساخت»اگر پیش از یازدهم سپتامبر 2001 و كمی پس از آن وی بر حسب عادت، شورشیان چچن را «تروریست های افراط گرای مسلمان»می نامیدند، از آن پس ،با پرهیز از هرگونه ارجاعی به اسلام، آنها را «تروریست های وابسته به شبكه های بین المللی قاچاق مواد مخدر و اسلحه»می خواند.
2.جست وجوی رابطه ای برتر با دنیای عرب و مسلمانان، جنبه دوم این سیاست است كه در راستای هدف رسمی سیاست خارجی روسیه مبنی بر«تقویت جهان چند قطبی»و یا به عبارت دیگر، پشتیبانی و تقویت مراكز مقاومت علیه سلطه تك جانبه ایالات متحده امریکا است.منظور از ان ،انتفاع از خصومت فراگیر با سیاست خارجی واشنگتن در كل جهان عرب و مسلمان است.پیش ازاین، اتحاد جماهیر شوروی خود را همچون متحد طبیعی دنیای عرب، ضد امپریالیستی و «دارای جهت گیری، سوسیالیستی»نشان می داد.از این پس،روسیه می خواهد رابطه ای محكم، نه فقط با ایران و سوریه، بلكه همچنین با عربستان سعودی، مصر و تركیه ایجاد كند كه از مدت ها پیش به ایالات متحده آمریكا نزدیك بوده‌اند.ملاحظات اقتصادی، به ویژه در بخش انرژی، لوكوموتیو، بازگرداندن روسیه به صحنه بین المللی را با فشار به جلو می راند.كرملین،در بخش انرژی هسته ای و در صادرات نیروگاه های هسته ای، آینده خوبی را برای خود پیش بینی می كند كه می تواند در عرصه رقابت بین المللی در حوزه های فن آوری پیشرفته، جایگاهی فراتر از یك كشور صادركننده مواد اولیه انرژی زا برای خود ایجاد كند.در زمینه صادرات اسلحه نیز اوضاع به همین ترتیب است؛ بخش بسیار كارآمد اقتصاد اتحاد جماهیر شوروی كه در دهه 1990دچار مشكلات جدی شده بود.
كرملین دیگر به دنبال اتحادهای ظاهری نیست.همچون شرایط حاكم بر سازمان همكاری شانگهای (OCS)،(روسیه، چین، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیكستان و ازبكستان)مسكو بدون آنكه خود را در رویارویی مستقیم با ایالات متحده آمریكا بداند،به جای روابط تصنعی، خواهان روابط سیاسی قوی است.این نكته نیز قابل توجه است كه ایران كه خواهان عضویت رسمی در این گروه بود، فقط به عنوان ناظر پذیرفته شد.
3.در نهایت، سومین توجیه این سیاست جدید در قبال دنیای اسلام، ریشه در جست وجوی هویت روسیه پس از فروپاشی اتحاد جماهیر، هم از جنبه بین المللی و هم از جنبه داخلی دارد.در این راستا، سیاست فقط از فرصت طلبی سیاسی مبتنی بر مقتضیات ناشی نمی شود.در سال 2005، سرگئی روگوف عضو فرهنگستان، در نشریه رسمی روابط خارجی نوشت:«در وهله اول، فاكتور اسلامی سیاست روسیه، مسئله هویتی است»وی می افزاید:«این یكی از علت هایی است كه بنابر آن، روسیه نمی تواند دولت-ملت، در معنای اروپایی آن باشد».و ادامه می دهد:«روابط ما با دنیای اسلام، به طور مستقیم،با امنیت ما در ارتباط است.»
باید به درستی معنای این سخنان را درك كرد.در سپتامبر 2003، آقای ایگور ایوانف وزیر امور خارجه وقت تأكید كرد كه جنگ عراق، همچون سایر نقاط دنیا، باعث افزایش تعداد سوء قصدهای انجام شده در خاك روسیه شده است.این سخن پیش از فاجعه بسلان-یكی از پیامدهای اسف بار این جنگ -بیان شد.بی شک ،این موارد جایگاه مسکو را نشان می دهد.نباید جهت‌گیر ی مشترك فرانسه، آلمان و روسیه را در شورای امنیت سازمان ملل متحد از نظر دور داشت كه مشروعیت بین المللی جنگ به راه افتاده توسط ایالات متحده آمریكا را از بین برد.مسكو با كمك این ائتلاف، امید داشت، شاهد ظهور نشانه جهان جدید چند قطبی باشد.به نظر می رسد رهبران روسیه، آقایان پوتین و دیمیتری مدودوف در رأس قدرت، واقعاً از این موضوع نگران هستند كه نظریه «جنگ تمدن ها» به پیشگویی‌ای بدل شده است كه خود به خود تحقق می یابد.با وقوع جنگ عراق،كمی پس از افغانستان،و حمایت بی قید و شرط و بی سابقه واشنگتن از سیاست های سازش ناپذیر اسراییل،رهبران روسیه را به این باور رساند كه حملات آمریكایی ها به ایران،باعث ایجاد فاجعه ای در روابط جهانی خواهد شد و پیامدهای بی ثبات كننده فراوانی در این منطقه وسیع نزدیك روسیه و تعداد بی شماری از جمهوری های پیشین شوروی و حتی خود روسیه،برجای خواهد نهاد.این یكی از كلیدهای فهم روابط پیچیده و مشكلی است كه روسیه با ایران دارد.از یك سو، تهران یك شریك ژئوپولتیك مهم به حساب می‌آید و فراتر ازآن، پس از چین و هند سومین مشتری عمده صنایع نظامی روسیه و همچنین ویترینی برای صادرات كنترل شده نیروگاه های هسته ای است.رهبران ایران همواره از حمایت از شورشیان چچن شانه خالی كرده اند.دو كشور برای حمایت بسیار فعالانه از نیروهای نظامی مخالف طالبان در افغانستان، حتی پیش از اقدام ایالات متحده آمریكا در این زمینه،هم پیمان شده اند.باید یادآوری كرد كه افغانستان تحت سلطه طالبان، تنها كشوری بود كه استقلال چچن را به رسمیت شناخته بود و كمك هایش به مبارزان چچنی را نیز نباید از نظر دور داشت.
از سوی دیگر،مسكو، با نفی گفته های رئیس جمهور محمود احمدی نژاد درباره اسراییل،آنها را مردود می داند و فشارهای چشم گیری بر ایران وارد می كند؛ از جمله همراه با واشنگتن،در شورای امنیت سازمان ملل متحد، به تحریم های اقتصادی علیه ایران رأی می دهد كه به هر حال عملی بود در جهت محدود شدن و مهار پیامدهای نظامی.چنین مواضع چند جانبه ای، در نزدیكی سیاسی به كشورهایی چون تركیه و عربستان سعودی-هم پیمانان سنتی ایالات متحده آمریكا-نقش داشتند.بی شك، اینان-رقبای ایران-از دستیابی تهران به سلاح هسته ای می هراسند. به هر حال، همچون روسیه و به همان علت ها،با واكنش نظامی واشنگتن مخالفت می كنند.این كشورها از نتایج چنین حمله ای،نه تنها برای خود بلكه برای همسایگان نزدیكشان نیز در هراسند.
در نتیجه جنگ عراق، تركیه در مرزهایش شاهد ظهور كردستانی در عمل مستقل،شد.این مشكل به تنهایی،با بی ثباتی ایران وخیم تر خواهد شد.بی شك، روسیه در نظر دارد، در دورانی كه مبادلات اقتصادی و همگرایی‌های سیاسی بین دو كشور روسیه و تركیه به بالاترین سطح خود در دویست سال گذشته رسیده است، بهترین نتایج را از این نزدیكی بدست آورد.
در سطحی پایین تر، روابط روسیه با عربستان سعودی نیز در همین چهارچوب پیش می رود؛ عربستان سعودی‌ای كه علی رغم دشمنی‌اش با صدام حسین، مخالف جنگ عراق بود(با این حال به ایالات متحده آمریكا اجازه داد تا از پایگاه هایش در خاك این كشور استفاده كند)در فوریه 2007، آقای پوتین به عنوان اولین رئیس جمهور روسیه یا اتحاد جماهیر شوروی، از این كشور دیدن كرد.پیشنهاد قراردادهای ساخت نیروگاه های هسته ای و فروش تسلیحات نظامی مطرح شد و همچنین بر روی افزایش تعداد مسلمانان روسی در مراسم حج سالانه توافق شد.دفاع از شورشیان چچنی از میان رفت كه ریاض، تا سال2002، به طور علنی از آنان حمایت می كرد؛ البته بدون آنكه خودمختاری اعلام شده از طرف آنها را بپذیرد.
1.(Jacques Levesque استاد علوم سیاسی و حقوق دانشگاه كبك مونترال.)
منبع:www.ir.mondediplo.com
منبع: نشریه سیاحت غرب شماره 74
/ن