بدون شک یکی از بزرگترین آرزوهای تمامی‌زنان، داشتن نوزادی سالم و تندرست است. به این جهت تمامی‌مادران سعی بر آن دارند تا عوامل مؤثر بر بهبود روند بارداری و نتیجه آن را مورد بررسی قرار دهند و تا جای ممکن از عوامل زیان‌آور دوری جویند. تغییرات زیادی در اثر بارداری در بدن مادر به وجود می‌آید و عوامل زیادی در تعیین روند صحیح بارداری و نتیجه بارداری موثر هستند. یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین نکات، تغذیه مادر باردار می‌باشد. زیرا رشد و نمو کامل جنین رابطه تنگاتنگی با تغذیه مادر داشته، تامین نیازهای او با دریافت مواد مغذی مادر عجین شده، تنها راه برآوردن نیازهای انرژی و ساختاری او به واسطه جفت است. به علاوه تغییرات فیزیولوژیک خاص این دوران را نیز باید مد نظر داشت چرا که متابولیسم موادغذایی و حتی نیاز به آنها در این مدت تغییر می یابد. بنابراین توجه به این تغییرات وتنظیم یک برنامه غذایی متناسب با آن در این دوران ضروری به نظر می رسد.
بحث های زیادی رژیم های غذایی زنان باردار منجر به تناقض و ابهامات بسیار شده و رژیم های غذایی مختلفی نیز ارائه شده است. از آنجا که به علت مسایل انسانی نمی توان مطالعات فقر غذایی در زن باردار را به صورت تجربی بررسی کرد،طرح مطالعات معنی دار تغذیه در بارداری انسان بسیار مشکل است و در مواردی که به علت مسایل اجتماعی و اقتصادی کمبود موادغذایی بروز می کند، اثرات آن غیر قابل سنجش است.
تغییرات وزن در دوران بارداری بسیار متغییر بوده و در محدوده ای از کاهش وزن تا افزایش 23 کیلو گرمی و یاحتی بیشتر قرار گرفته است. در دو سوی این محدوده، شیوع عوارض بالینی افزایش می یابد اما در بین این حد، طبیعی محسوب می شود. هیچ تغییر وزنی در طول بارداری را نمی توان به عنوان الگوی طبیعی تعیین کرد و دیگران را نسبت به آن سنجید زیرا اگر الگوهای تغییر وزن بسیار متنوع هستند. به طور معمول زنان  باردار در طول حاملگی حدود 10 تا 12 کیلوگرم اضافه وزن دارند. افزایش وزن بدن در طول حاملگی به صورت یکنواخت نیست. در 3 ماهه اول افزایش وزن آهسته و حدود یک تا دو کیلوگرم در هفته می‌باشد. البته هر گونه تغییر وزن ناگهانی باید گزارش داده شود. سوالی که برای  بسیاری از خانم‌ها مطرح می‌باشد این است که افزایش وزن دوران بارداری به چه صورت کاهش می‌یابد؟

قسمت اعظم کاهش وزن مادر در زمان زایمان (حدود 5/5 کیلوگرم) و در دو هفته اول بعد از زایمان (حدود 4 کیلوگرم) است. 5/2 کیلوگرم باقی مانده از هفته دوم تا ماه 6 بعد از زایمان کاهش می‌یابد. البته زنانی که قبلا زایمان داشته‌اند، میزان بیشتری از افزایش وزن زمان حاملگی خود را حفظ خواهند کرد.

رشد جنین از اولین مراحل تکامل بستگی به مواد غذایی دارد که از مادر کسب می‌شود. غذای مصرفی توسط مادر ابتدا به اشکال ذخیره‌ای درآمده و سپس به طور مدام و منظم نیازهای انرژی، ترمیم بافتی و رشد را برطرف می‌کند. رژیم غذایی تنظیم شده یکی از مهمترین عواملی است که سلامت آینده مادر و بچه را تضمین می‌کند و با وزن کردن متوالی باید مطمئن شد که مادر اضافه وزن مطلوب را دارد یا نه.

هر خانم باردار احتیاجات غذایی خود را باید از همه گروه‌های مواد غذایی (لینک به گروههای غذایی) فراهم کند.

در اینجا به طور خلاصه درباره هر گروه صحبت می‌کنیم.

1 ـ نان:

۲:ویتامینها:

 نیاز به آهن در جریان حاملگی زیاد می‌شود و از آنجایی که نیاز به آهن درطی 4 ماهه اول بارداری کم است، دراین مدت تجویز آهن اضافی ضرورتی ندارد ولی بعد از این باید علاوه بر رعایت رژیم غذایی، قرص آهن نیز مصرف شود.

سبزیجات می‌توانند مقدار زیادی از ویتامین‌ها از جمله آ و ث و مواد معدنی و فیبر را فراهم کنند. یکی از مشکلات خانم‌های باردار در دوران بارداری یبوست است که با مصرف سبزی‌ها این مشکل برطرف می‌شود. نیاز به ویتامین ث  در حاملگی 70 درصد بیشتر از زمان غیرحاملگی است که یک رژیم معمولی خوب به راحتی این مقدار را در اختیار مادر قرار می‌دهد. کلم، حبوبات، سیب زمینی، اسفناج، دانه‌های سبز و گوجه‌فرنگی غنی از ویتامین ث هستند و به جذب آهن موجود در غذاها کمک می‌کنند. بدن ما ذخیره ویتامین  ث ندارد و با مصرف درست مواد غذایی احتیاج به این ویتامین براحتی فراهم می‌شود. سبزیجات سبز تیره و زرد تیره مانند هویج یا زردک، سیب زمینی، فلفل سبز و کلم بروکلی سرشار از ویتامین آهستند که برای رشد و سلامت بدن مادر و جنین لازم است. میوه‌هایی مثل پرتقال، گریپ فروت، نارنگی، لیمو و انگور منشا بسیار خوبی برای ویتامین ث هستند. هر خانم باردار می‌تواند در روز چندین بار از این گروه استفاده کرده و نیاز خود را به ویتامین‌هایی مثل آ و ث  برآورده کند. بطورمثال آب میوه یا میوه تازه را با صبحانه یا بین غذا، میوه تازه یا خشک یا سالاد میوه را به همراه ناهار و کمپوت میوه را برای دسر و شام مصرف کند.

3 ـ میوه‌ها:

4 ـ گوشت:پروتئین که یک ماده اصلی برای مادر و نوزادش می‌باشد به طور مشخص در این گروه وجود دارد. ویتامینی که تنها در این گروه وجود دارد ویتامین ب 12 است. در مادرانی که گیاهخوار هستند، ذخایر ویتامین ب 12 نوزادان آنها پایین است. این گروه جزو گروه‌های اصلی غذایی برای مادران باردار به حساب می‌آید که باید در وعده‌های غذایی آنها گنجانده شود.

5 ـ شیر و ماست:

محصولات لبنی میزان زیادی از احتیاجات غذایی را برآورده می‌کنند، بخصوص کلسیم و پروتئین که در این مواد می‌باشد. در طول حاملگی حدود 30 گرم کلسیم در مادر تجمع می‌یابد که اکثر آن در اواخر حاملگی در جنین ذخیره می‌شود.

کلسیم ماده اصلی در تشکیل استخوان و دندان است. اگر جذب کلسیم مادر کافی نباشد، جنین از کلسیم استخوان‌های مادر استفاده می‌کند که این باعث می‌شود مادر در آینده دچار استئوپروز یا پوکی استخوان (لینک به این مطلب) شود.

هر خانم باردار باید سعی کند در روز حداقل یک لیوان شیر (لینک به شیر) مصرف کند. اگر مادری از مزه شیر راضی نیست، باید آن را با اضافه کردن موادی مانند کاکائو و امثال آن برای خود قابل قبول سازد یا با اضافه کردن آن در سوپ یا پنیر رنده شده یا سالاد و یا هر طریقی دیگر آن را مصرف کند. البته این شامل آن دسته از افراد که مشکل گوارش داشته قادر به تحمل شیر نیستند نمی‌باشد که در این صورت به جای آن می‌توانند معادل آن یک فنجان ماست یا پنیر استفاده کنند و یا از روش درمان این مشکل (لینک به این مطلب در مطلب مربوط به شیر) بهره ببرند.

اگر چه بستنی به علت شیر موجود در آن کلسیم دارد، ولی برای تامین کلسیم لازم یک خانم باردار باید یک فنجان و نیم از این مواد مصرف شود. زیرا در بستنی علاوه بر شیر مقدار زیادی شکر و هوا هست که این باعث کاهش میزان شیر و کلسیم لازم می‌شود. البته منابع غیرلبنی کلسیم مانند ماهی ساردین و ماهی آزاد نیز می‌باشند.

باید توجه داشت که چربی‌ها و روغن و شکر با احتیاط مصرف شوند.

خانم‌های باردار تقریبا بیشترین نیاز خود را از این گروه فراهم می‌کنند. البته این نکته قابل توجه است که بین نیاز و رفع احتیاج تفاوت قایل شویم. هر خانم در طول حاملگی، روزانه به 300 کیلوکالری انرژی بیشتر نیاز دارد. اگر انرژی به میزان کافی نباشد، پروتئین بجای آن که جهت نقش حیاتی خود در رشد و تکامل ذخیره شود، به عنوان منبع انرژی مورد استفاده قرار می‌گیرد. غذاهای این گروه دارای مقادیر بالای کربوهیدرات هستند که منبع اولیه انرژی می‌باشند.

حبوبات یک منبع خوب برای پروتئین هستند که به عنوان سازنده بافت‌های بدن برای مادر و بچه می‌باشد. در طی 6 ماهه آخر حدود یک کیلوگرم پروتئین توسط مادر ذخیره می‌شود. البته قسمت عمده پروتئین از منابع حیوانی مثل گوشت و مرغ می‌باشد. بسیاری ازحبوبات غنی از آهن و ویتامین

آیا حقیقتاً من باید به اندازه دو نفر غذا بخورم؟
خانم‌های باردار برای مراقبت از خود و جنین‌شان به مواد مغذی نیاز دارند. ولی این بدان معنا نیست که فرد باردار به اندازة 2 نفر مواد غذایی بخورد. در این زمان فرد روزانه فقط 300 کالری اضافه، نیاز دارد. یک سیب‌زمینی پخته متوسط 120 کالری دارد، لذا برای دریافت این 300 کالری اضافه نیاز به زیاد خوردن نیست. باید از محدود کردن رژیم غذایی در دوران بارداری پرهیز کرد، زیرا ممکن است جنین شما دچار کمبود پروتئین، ویتامین‌ها و املاح شود. رژیم‌های کم کالری می‌تواند چربی ذخیرة زن باردار را تجزیه کند و این امر موجب تولید ماده‌ای به نام کتون می‌شود. تولید مداوم کتون منجر به عقب ماندگی ذهنی کودک می‌شود.

چگونه باید در طول مدت بارداری‌ام رژیمم را تغییر دهم؟
اگر شما قبل از بارداری تغذیه سالم داشته باشید ممکن است با تغییرات کوچکی در رژیم غذایی‌تان، مواد غذایی مورد احتیاج در این دوره را تأمین کنید. طبق نظریه انجمن تغذیه آمریکا (ADA) یک خانم باردار نسبت به دوران غیر بارداری روزانه نیاز به 300 کالری اضافه دارد. ADA روزانه 2500 تا 2700 کالری برای بارداران پیشنهاد می‌کند. این کالری می‌بایست از غذاهای سالم مختلفی تأمین شود. اما یک خانم باردار چه بخورد مهم‌تر از این است که چه قدر بخورد. یک خانم باردار نیاز بیشتری به بسیاری از ویتامین‌های مهم، املاح و مواد مغذی دارد. برای دریافت به اندازة مواد مغذی خانم باردار باید از مولتی ویتامین و یا ویتامین‌های قبل از تولد استفاده کند و غذای سالم به دست آمده از چهار گروه اصلی مواد غذایی بخورد که شامل:
- میوه‌ها و سبزی‌ها
یک خانم باردار نیاز به 7 سهم یا بیشتر میوه‌ و سبزی دارد. (مثلاً 3 سهم میوه و 4 سهم سبزی ، روزانه)
یک سهم میوه = 1 سیب متوسط = یک دوم موز متوسط = یک دوم فنجان میوه خرد شده = سه چهارم فنجان آب میوه
یک سهم سبزی = 1 فنجان سبزی خام برگ‌دار = یک دوم فنجان سبزی‌های دیگر (خام، پخته) = سه چهارم فنجان آب سبزیجات
میوه‌ها و سبزی‌ها منابع سرشار از فیبر، ویتامین‌ و املاح هستند. میوه‌ها و سبزی‌های حاوی ویتامین C به شما و جنین‌تان کمک می‌کند آرواره‌های سالم و بافت‌های سالم داشته باشید، همچنین ویتامین C در التیام زخم‌ها و جذب آهن کمک می‌کند. نمونة میوه‌ها و سبزی‌های حاوی ویتامین C، عبارتند از: توت‌فرنگی، پرتقال، صیفی‌جات: هندوانه، طالبی، خربزه، گوجه‌فرنگی، فلفل، کلم، سبزی خوردن و کلم بروکلی. میوه‌ها و سبزی‌ها همچنین به رژیم شما فیبر و املاح اضافه می‌کنند و به شما انرژی می‌دهد به علاوه سبزی‌های به رنگ سبز تیره حاوی ویتامین‌ A، آهن و اسید فولیک هستند، که در دوران بارداری‌ بسیار مهم هستند.

حبوبات- غلات و نان‌های سبوس‌دار
زن باردار باید روزانه 2 تا 9 سهم از حبوبات، غلات و یا نان‌های سبوس‌دار دریافت کند. که هر سهم از آن برابر است با 1 برش نان = یک دوم فنجان غلات پخته شده = یک دوم فنجان برنج یا ماکارونی= 1 فنجان غلات آماده برای خوردن مثل کورن فلکس یا موسلی.
این گروه شامل مواد غذایی مانند برنج، ماکارونی، کورن فلکس و موسلی است که حاوی آهن، ویتامین‌های گروه B املاح و فیبر هستند. برخی از غلات صبحانه (کورن فلکس) غنی شده از 100% اسید فولیکی هستند که بدنتان به آن نیاز دارد. اسید فولیک نقش به سزایی در پیشگیری از مشکلات جدی مادرزادی دارد. خوردن غلات صبحانه و یا نان‌های سبوس‌داری که حاوی اسید فولیک هستند، قبل و در حین بارداری نقش مهمی دارند.

لبنیات
زنان باردار باید روزانه 4 سهم یا بیشتر شیر بدون چربی، ماست، پنیر یا بقیه لبنیات استفاده کنند.
1 سهم لبنیات = 1 فنجان شیر یا ماست، 5/42 گرم (5/1اونس)1 پنیر طبیعی،5/56 گرم ( 2 اونس) پنیر فرآوری شده. لبنیات حاوی کلسیمی است که شما و جنین شما برای داشتن استخوان‌های محکم و دندان‌های سالم به آن احتیاج دارید. لبنیات همچنین حاوی منابع غنی‌ای از ویتامین A، D، پروتئین و ویتامین‌های گروه B است. ویتامین A به رشد مقابله با عفونت و بهبود بینایی کمک می‌کند. زنان باردار روزانه 1000 میلی‌گرم کلسیم نیاز دارند. اگر شما 18 ساله و یا جوان‌ترید به 1300 میلی‌گرم کلسیم در روز احتیاج دارید. سعی کنید از شیر کم‌چربی یا بدون چربی و همچنین از لبنیات کم‌چرب استفاده کنید. منابع دیگر کلسیم عبارتند از: سبزی‌های برگ‌دار به رنگ سبز تیره، حبوبات مثلاً نخود و لوبیا، آجیل و دانه‌های روغنی و سویا. اگر شما به لاکتوز حساسیت دارید و نمی‌توانید لبنیات را هضم کنید باز هم می‌توانید به مقدار کافی، کلسیم دریافت کنید. چرا که محصولات کم لاکتوز، امروزه در دسترس است. در بعضی موارد شاید پزشک شما کلسیم مکمل تجویز کند.

پروتئین
زنان باردار و جنین در حال رشدشان 10 گرم پروتئین بیشتر از زنان غیر باردار نیاز دارند. زنان باردار باید روزانه 60 گرم پروتئین مصرف کنند.
1 سهم پروتئین = 85- 5/56 گرم (3- 2 اونس) گوشت قرمز پختة بدون چربی= گوشت سفید یا ماهی= یک دوم فنجان حبوبات پخته شده= 1 تخم مرغ= یک دوم فنجان سویا= یک سوم فنجان آجیل= 2 قاشق چای‌خوری کرة بادام زمینی
85- 5/56 گرم (3-2 اونس) گوشت قرمز پخته شده بدون چربی، ماهی یا ماکیان بدون پوست حدود 60 گرم پروتئین دارد. تخم‌مرغ ، آجیل و حبوبات نیز منابع سرشار از پروتئین هستند. اما از خوردن نوشیدنی‌های حاوی پروتئین زیاد اجتناب کنید.(2) در آمریکا زنان معمولاً بیش از آن چه مورد نیاز بدنشان است پروتئین دریافت می‌کنند. لذا شما احتمالاً برای دریافت روزانه 60 گرم پروتئین مشکلی نخواهید داشت. از خوردن گوشت، جگر، ماهی خام، یا کاملاً پخته نشده بپرهیزند. پروتئین ماهیچه، بافت، آنزیم، هورمون و آنتی‌بادی‌ها را برای شما و جنین‌تان می‌سازد. غذاهای سرشار از پروتئین همچنین حاوی ویتامین‌های خانواده B و آهن هستند که برای بدن شما مهم است.

هنگام حاملگی چه قدر باید وزن اضافه کنیم؟
دانشکده پزشکی زنان و مامایی آمریکا (ACOG) توصیه می‌کند که میانگین وزن اضافه شده درطول بارداری 5/ 12 تا 15 کیلوگرم باشد. اما قد و وزن شما قبل از بارداری نیز در اضافه وزن طول بارداری است. طبق ACOG:
اگر وزن شما قبل از بارداری کمتر از حد طبیعی باشد باید بین 14 تا 20 کیلوگرم وزن اضافه کنید.
اگر وزن شما قبل از بارداری بیشتر از حد طبیعی باشد باید بین 7 تا 12 کیلوگرم وزن اضافه کنید.
برای این که بدانید حین بارداری چه قدر باید وزن اضافه کنید که مطابق با سلامتی شما باشد با پزشکتان مشورت کنید.
شما باید در طی مدت بارداری به طور طبیعی وزن اضافه کنید در 3 ماه آخر بارداری وزن بیشتری خواهید گرفت توصیه پزشکان برای اضافه وزن به صورت ذیل می‌باشد :

· 2- 1 کیلوگرم در سه ماه اول
· 5/1 تا 2 کیلوگرم هر ماه برای سه ماه دوم و سوم
تحقیقات اخیر نشان می‌دهد که زنانی که بیشتر از میزان توصیه شده در طول مدت بارداری، دچار اضافه وزن اضافی تا 6 ماه بعد از زایمان ناکام شده‌اند در محدودة ریسک بالای چاقی در 10 سال بعد هستند.
از تمام وزن اضافه شده در طول بارداری 3 تا 4 کیلوگرم: نوزاد و بقیه مایع درون رحم و کیسه آب، جفت، رحم بزرگ شده و سینه‌های بزرگ شده است. حتماً برای کنترل وزنتان در طول بارداری با پزشکتان مشورت کنید.
· آیا از دست دادن وزن اضافه شده بعد از زایمان مشکل است؟
اگر شما دچار اضافه وزن زیادی در طول مدت بارداری شده‌اید، پس از زایمان لاغر شدن می‌تواند تا 33 % افزایش یابد. بیشتر زنانی که طبق میزان توصیه شده وزن گرفته‌اند، در زمان زایمان و هفته‌ها و ماه‌های بعد از آن، این وزن اضافی را به راحتی از دست می‌دهند. شیر دادن نیز به شما کمک می‌کند تا بتوانید کالری بیشتری بسوزانید. شیردادن روزانه حداقل 500 کالری می‌سوزاند.

1- هر اونس = 28 گرم
2- پودرها و نوشیدنی‌های مکملی که امروزه در باشگاه‌های ورزشی فروخته می‌شود.