رفـع بـوی بـد دهـان در ماه مبارک رمضان

 

---

---

وقتی شب، قبل از خواب، مسواک می‌زنیم این میکروارگانیسم‌ها فرصت پیدا می‌کنند تخمیر را آغاز کنند به همین دلیل صبح قبل از خواب دهانمان بوی نامطبوعی می‌دهد.

 

در ماه رمضان نیز چون در طول روز چیزی نمی‌خوریم، این روند با شدت بیشتری اتفاق می‌افتد.

 

در روزهای عادی، گیاهان معطری مانند جعفری و نعناع بجوید. برای چند دقیقه تا حداکثر نیم ساعت دهان خوشبو می‌شود و به دلیل خاصیت ضدمیکروبی، فعالیت تخمیری میکروارگانیسم‌ها کاهش می‌یابد.

 

اما در ماه رمضان که نمی‌توان در طول روز چیزی خورد، راه‌حل بهتری وجود دارد که آثار مثبت آن طولانی‌تر هم هست. توصیه می‌شود روزه‌داران از قطره «پرسیکا» به عنوان دهان‌شویه استفاده کنند.

 

این گیاه ایرانی است و 400 سال پیش درختش به اسم ایران نام‌گذاری شده است، بنابراین کافی است بعد از مسواک شبانه یا مسواک بعد از خوردن سحری، 20-15 قطره پرسیکا را با 2 قاشق غذاخوری آب مخلوط کنید و دهان را با آن بشویید و بعد از آن دیگر چیزی نخورید یا نیاشامید تا ترکیب‌های آن داخل دهان باقی بماند.

 

این دهان‌شویه کاملاً گیاهی، از ترکیب پرسیکا یا چوب مسواک (که از قدیم استفاده از آن به مسلمانان توصیه شده است و هم‌اکنون نیز در برخی کشورها از جمله عربستان به عنوان مسواک استفاده می‌شود)، نعناع و گیاه بومادران تهیه شده و فعالیت تخمیری میکروارگانیسم‌ها را در دهان کاهش می‌دهد. وقتی تخمیر کم شود، بوی نامطبوع دهان از بین می‌رود.

 

البته این دهان‌شویه بوهایی که از معده متصاعد می‌شوند، از بین نمی‌برد.

تغذیه دانش‌آموزان از نگاه طب سنتی

---

---

بهترین صبحانه دانش‌آموزان

بهترین نمونه برای صبحانه استفاده از غذاهایی با طبیعت گرم است، زیرا غذای با طبع سرد مثل شیر باعث رخوت و سستی آن‌ها در سر کلاس خواهد شد.

لازم به ذکر است شیر را قبل از خواب به کودکان بدهید یا اگر آن را در صبحانه قرار می‌دهید، حتماً به همراه عسل یا خرما باشد تا طبع سرد آن ملایم شود (البته قبل از خواب هم بهتر است با مصلح خود میل گردد).

از نمونه انتخاب‌های مناسب برای صبحانه دانش‌آموزان می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

ارده و عسل یا مربا، کره و عسل یا مربا، حلوا ارده، شیر و عسل، نان و خرما، حلوای سنتی، خوراک عدسی با گلپر، فرنی یا شیر برنج به همراه مربا، نان شیرمال و عسل، تخم‌مرغ (مصلح تخم‌مرغ آویشن یا گلپر است)، البته میوه یا آب‌میوه طبیعی فصل هم گزینه‌های مناسب دیگری هستند.

کیفیت غذا مهم است

متأسفانه امروزه مردم معیار مناسبی برای انتخاب غذا ندارند و اغلب به در دسترس بودن، ارزان بودن، تهیه سریع و آسان و طعم ماده غذایی توجه بیشتری می‌شود تا کیفیت و مواد مغذی آن. از این‌رو مشکلات گوارشی، چاقی کودکان، بیماری‌های مزمن و دیابت روز به‌روز در حال گسترش است.

متأسفانه هنوز هم مادرانی هستند که میان‌وعده کودکان خود را ساندویچ سوسیس یا کالباس یا غذاهای آماده انتخاب می‌کنند. اغلب مواد نگه‌دارنده که در صنایع غذایی به کار می‌روند، سرطان‌زا هستند.

می‌توان گفت تغذیه افراد امروزی بیشتر از روی هوس و بی‌خیالی است و موضوع مهمی برای آن‌ها تلقی نمی‌شود، در حالی که در سخنان ائمه بزرگوار، بارها تأکید شده است که «به غذای خود بنگرید، زیرا شما همان چیزی هستید که می‌خورید» از آنجایی که بدن سازگاری بالایی دارد و به مرور زمان سال‌های بعد عوارض تغذیه نامناسب خود را نشان می‌دهد، اغلب تصور می‌کنند بیماری‌های سایر افراد جامعه گریبانگیر آن‌ها نخواهد شد. آمار روز افزون چاقی و دیابت در کودکان گویای این مطلب است که باید هر چه دقیق‌تر به انتخاب غذای خود دقت نماییم.

چاشت مدرسه جایگزین صبحانه نیست

با توجه به اینکه اغلب دانش‌آموزان صبح از منزل خارج می‌شوند، نکته بسیار مهم این مسئله است که بعضی از خانواده‌ها با همراه کردن چاشت فرزند خود، از دیدشان کار بسیار مهمی انجام داده و وعده صبحانه را تکمیل می‌پندارند، در صورتی که نکته اشتباه این است که چاشت مدارس به هیچ عنوان جایگزین صبحانه منزل نیست.

مطالعات علمی ثابت کرده‌اند که عملکرد مغز حدود 1 ساعت پس از صرف صبحانه به میزان طبیعی خود می‌رسد و با توجه به اینکه زمان صرف چاشت پس از حدود 5/1 تا 2 ساعت بعد از حضور در مدرسه است (با احتساب مسیر خانه تا مدرسه) عملاً چند ساعت اولیه مدرسه بازدهی و کارایی مغز تا حد کفایت خود فاصله زیادی دارد، بنابراین باید با خواباندن به موقع دانش‌آموزان و به موقع بیدار شدن آن‌ها در صبح، فرصت کوتاه 15 تا 20 دقیقه‌ای برای صرف صبحانه آن‌ها قرار دهیم. دیر بیدار شدن باعث عصبی شدن و استرس بیجای نوگلان ما شده ضمن اینکه با دست خود ضربه محکمی به فراگیری آموزش آن‌ها در مدرسه وارد می‌کنیم.

نکته مهم در مورد وعده‌های غذایی

طب سنتی به حجم وعده‌های غذایی نیز اهمیت می‌دهد و مهم‌ترین وعده غذایی را صبحانه می‌داند.

امروزه هم ثابت شده که سوخت و ساز بدن از صبح شروع می‌گردد، پس دریافت صبحانه مفصل باعث کارایی متابولیسم بدن شده و مانع چاقی می‌شود. در واقع صبحانه باید آنقدر کامل بوده و با حوصله و دقت فراوان میل شود که اشتها برای مصرف ناهار بسیار کم باشد و به یک وعده سبک قناعت شود و سرشب شام میل گردد.

همان‌طور که در قرآن هم ذکر شده و به غذای صبحگاه و شامگاه اشاره مستقیم شده است. امروزه به علت مصرف صبحانه سبک، هنگام ناهار به علت گرسنگی، افراد حجم زیادی غذا دریافت نموده و سنگین شده و در نتیجه از طرفی کارایی بعد از ناهار کاهش می‌یابد و از طرفی فرصت کمتری برای سوختن آن وجود دارد و به مرور زمان موجب چاقی خواهد شد. در این حالت فرد احساس گرسنگی در سرشب نداشته و آخر شب دوباره گرسنه می‌شود و با دریافت غذا هم باعث بروز چاقی در خود گشته و از طرفی برای صبح فردا اشتهای کمی دارد، در حالی که اگر شام سرشب میل شود فرد کاملاً در صبح احساس نیاز شدیدی به دریافت صبحانه دارد. می‌بینیم که این سیکل معیوب به مرور موجب بروز چاقی در جامعه شده است.

مصرف همزمان برخی غذاها مضر است

در طب سنتی، با توجه به قدیمی بودن آن می‌بینیم که چه زیبا به مزاج مختلف افراد اشاره شده و حتی مصرف بعضی غذاها را با همدیگر مضر می‌داند، مثلاً خوردن سرکه بعد از برنج، خوردن اغذیه قابضه بر روی غذای قابض خورده شده قبلی، خوردن اغذیه نفاخ بعد از غذای نفاخ قبلی، خوردن اغذیه لطیف مثل شیر، ماهی و هندوانه بر روی اغذیه غلیظ، خوردن آب سرد بعد از خوردن میوه‌ها به خصوص میوه‌های سرد مثل هندوانه یا خربزه که بسیار مضر بوده و باعث تولید سم در بدن می‌شود، آشامیدن آب سرد بعد از استحمام، آشامیدن آب گرم بعد از غذای شور، آشامیدن آب سرد و بلافاصله خوابیدن، آشامیدن آب حین غذا خوردن، آشامیدن آب سرد بدون توقف (آب باید جرعه جرعه میل شود، زیرا اگر سردی آب به هر عضوی برسد، بیماری روی می‌دهد، مثلاً در قلب موجب بروز سکته ناگهانی می‌شود)، آشامیدن آب بعد از اغذیه شیرین، خوردن ترشی بعد از شیرینی، خوردن خربزه و هندوانه بر روی آبگوشت و گوشت‌ها (موجب ثقل و بروز بیماری می‌شود)، آشامیدن آب سرد بعد از ورزش، آشامیدن آب سرد هنگامی که معده خالی است (مثلاً در ناشتا. می‌توانید به همراه اندکی عسل میل کنید)، مصرف انار و حلیم، سرکه و حلیم، خوردن غذاهای با طبع سرد با هم، خوردن غذاهای با طبع گرم با هم، ماست و ترب.

پس می‌بینیم در طب قدیم نه تنها به نوع غذا بلکه حتی به چگونه خوردن آن هم اهمیت فراوانی داده شده است. امروزه آن چنان تحت بمباران محصولات متنوع غذایی قرار گرفته‌ایم که به نوعی به حالت خودباختگی غذایی رسیده‌ایم و گاهی اجبار و اصرار داریم که هر مورد جدید را حتماً امتحان کنیم تا مبادا از قافله صنعت عقب بمانیم. حال اگر فرد دنیا دیده و با تجربه‌ای به بچه‌های امروزی بگوید این غذا سرد است با آن یکی نمی‌سازد قطعاً از سوی کسی شنیده نمی‌شود و چه بسا به از دست دادن مشاعر نیز متهم شود.

محصولات کارخانه‌ای

همین جا لازم است عنوان نماییم که تمام محصولات کارخانه‌ای به علت افزودنی‌ها و مواد نگه‌دارنده موجود در آن‌ها طبع سرد دارند، پس مصرف روزانه و پشت سر هم آن‌ها باعث سردی بدن و بروز بیماری‌های مختلف می‌شود که از معروف‌ترین آن‌ها MS است.

تغذیه از دیدگاه ابوعلی‌ سینا(1)

---

---

امروزه به کرات به اهمیت میانه‌روی در خوردن، مصرف وعده‌های کم حجم، اجتناب از پرخوری و ... در جوامع تغذیه‌ای اشاره می‌شود. ما نیز در این مقاله سعی نموده‌ایم چند مورد را با طب قدیم تطبیق داده و به مفهوم یکسان هر دو بیش از پیش نزدیک شویم.

اهمیت دریافت همه گروه‌های اصلی

در طب ابن‌سینا ذکر شده کسی که می‌خواهد بهداشت غذا را برای تن خود رعایت کند نباید غذاهای دارویی نظیر میوه و سبزی را غذای اصلی خود قرار دهد، زیرا غذاهای نرم‌کننده اگر به تنهایی مصرف شوند خون را می‌سوزانند. همچنین غذاهای غلیظ هم به تنهایی مضر هستند و تن و خون را سنگین می‌کنند.

بهترین غذاها برای تندرستی که باید در کنار غذاهای نرم‌کننده مثل میوه و سبزی مصرف شوند عبارتند از گوشت نرم (بره، بزغاله)، گندم، نوشیدنی خوشبوی گیاهی. ابوعلی سینا در بین میوه‌ها دو دسته را شبیه غذای اصلی دانسته که عبارتند از:

انجیر و انگور: به شرطی که کاملاً رسیده و شیرین باشند.

خرما: در سرزمین‌هایی که به خوردن آن عادت دارند.

رعایت ترتیب غذا خوردن و اجتناب از روی هم‌خوری

برای جلو و عقب افتادن خوراک‌ها دستورات زیرا را باید به کار بست:

* کسی که غذای سخت و دیرهضم می‌خورد نباید به دنبال آن غذای زودهضم و رقیق بخورد، زیرا این غذای رقیق دنباله‌رو، پیش از غذای قبلی خود هضم می‌شود. غذای دیرهضم بالانشین می‌شود و راه داخل شدن بر آن بسته می‌شود و متعفن و تباه می‌شود و هر چه با او بیامیزد، تباه می‌شود.

* همچنین نباید وقتی انسان خوراک لغزنده‌ای می‌خورد که زود هضم می‌شود بلافاصله غذای نیرومند و سختی را با آن بخورد، زیرا غذای سخت با آن در معده می‌لغزد و خوب هضم نمی‌شود.

* همچنین نباید غذاهایی مانند ماهی و نظایر آن را بعد از ورزش خسته‌کننده میل کنیم، زیرا این غذا تباه می‌شود و خلط‌ها را تباه می‌کند.

* برای کسانی که معده سُست دارند و غذا را قبل از هضم بیرون می‌دهند رواست قبل از غذای عادی، غذای گیرنده‌ای بخورد.

* از کیفیت و وضع معده همواره باید مراقبت کرد. معده برخی اشخاص غذای لطیف و زودهضم را تباه می‌کند و غذای سخت و دیرهضم را هضم می‌کند. چنین کسانی را دارای معده آتشین می‌نامند. در عده دیگر معده درست برعکس حالت معده آتشین است.

* خو گرفتن به نوع غذا نیز اهمیت دارد. همچنین هر سرزمین ویژگی‌هایی از طبایع و مزاج‌ها دارد. شاید غذایی که به آن عادت شده است و تا اندازه‌ای زیان‌هایی هم در بر دارد بیشتر از غذای نشناخته مفید باشد.

* برای هر جسمی و مزاجی غذای ویژه‌ای ملایم است و اگر آن را تغییر دهیم دچار زیان می‌شود. برخی از خوراک‌های خوب و مطلوب برای بعضی از مردم مناسب نیست و باید از آن دوری جویند.

* کسانی که از غذاهای نامطلوب لذت می‌برند نباید خود را فریب دهند، زیرا این غذاها بر مرور ایام خلط‌های ناپسند و بیمار کننده در پی دارد. کسی که در بدنش خلط‌های بد وجود داشته باشد رواست غذاهای خوب زیاد بخورد.

* کسی که زیاد گوشت می‌خورد و در آسایش زندگی می‌کند باید خود را به رگ زدن (فصد و حجامت) عادت دهد. اگر مزاج چنین شخصی سردی است باید موادی که به هضم کمک می‌کنند مثل انواع هلیله‌ها را استعمال کند.

* گرد هم آمدن غذاهای گوناگون در معده بسیار بد است. به ویژه اگر مدت غذا خوردن طولانی باشد و غذایی که در تعقیب غذای اول می‌آید قبل از شروع به هضم آن به معده برسد، غذاها از نظر هضم هماهنگ نخواهند بود.

توجه به اشتها در خوردن و آشامیدن و پرهیز از پرخوری

* ابن‌سینا در کتب خود تأکید بسیاری بر لزوم اشتها در موقع خوردن غذا کرده و بیان نموده است اگر اشتهای پیدا شده مثل اشتهای افراد مست کاذب نباشد، نباید گرسنگی را ادامه داد و تأکید زیادی بر رعایت گرمی و سردی غذاها که بر اساس توان هر فرد باید باشد، نموده است.

* مضرترین نوع غذا خوردن آن است که قبل از هضم غذای قبلی، غذای دیگری بر آن وارد شود. بدترین کارها، انباشتن شکم و پرخوری است، به ویژه اگر غذا نامفید باشد. اگر پرخوری بر اثر غذاهای غلیظ باشد مفاصل و کلیه به درد می‌آیند و فرد به بیماری‌های نفس تنگی، برونشیت، نقرس، سخت شدن طحال و کبد و بیماری‌های بلغمی و سودایی مبتلا می‌شود، اما اگر پرخوری بر اثر مصرف بیش از حد خوراکی‌های لطیف باشد بیماری‌های تب شدید و ورم‌های آزاردهنده روی می‌کنند.

* در فصل زمستان نباید غذاهای کم تغذیه‌ای مصرف شود. بلکه غذاهای مغذی‌تر لازم است، ولی در تابستان برعکس غذای سبک مناسب است.

* هرگز نباید آن قدر غذا خورد که جایی در معده نباشد و باید قبل از سیر شدن دست از طعام کشید. این باقیمانده اشتها بعد از ساعتی خود به خود از بین می‌رود. در مسئله خوراک همیشه باید به مقداری عادت کرد.

* بدترین خوراک‌ها آن است که بر معده سنگینی کند و بدترین نوشیدنی‌ها آن است که بیش از اعتدال باشد و از معده بالا آید.

* اگر روزی بیش از اندازه غذا میل شود، باید فردا خود را گرسنه نگه داشت و در خوابگاهی معتدل خوابید، اگر خوابش نبرد باید زیاد پیاده‌روی کند، نرم راه برود، از راه رفتن باز نایستد و پی در پی برود و استراحت نکند و کمی هم نوشیدنی خالص بخورد.

* شخص تندرست باید آن قدر بخورد که احساس سنگینی نکند و شکمش به قرقر نیفتد و غذا از پایین به بالا نیاید و دلش به هم نخورد و کندذهن نشود و به بی‌خوابی دچار نشود.

* هر غذایی که طعمش دیر احساس شود، بد و هر قدر دیرچش‌تر باشد، بدتر است.

* اگر بر اثر غذا نبض به درشتی بزند و نفس کوتاه بیرون آید باید دانست که غذا از حد اعتدال بیشتر شده است، زیرا اگر معده انباشته شود نفس کوتاه و پی‌درپی می‌آید. بر اثر بی‌نظمی تنفس، نیاز قلب به نبض بیشتر می‌شود و در نتیجه نبض درشت می‌زند و نیرو کم می‌شود.

* اگر گرمی بدن کسی بر اثر غذا شدت یابد نباید غذای مورد نیاز خود را یکباره فرو دهد، بلکه کم‌کم و به تدریج غذا بخورد. کسی که نمی‌تواند غذای مورد احتیاج خود را در یک وعده هضم کند باید دفعات غذا خوردن را افزایش و مقدار غذا را کاهش دهد.

تغذیه از دیدگاه ابوعلی‌ سینا (2)

---

---

آداب خوردن و آشامیدن

* بهترین نوع غذای مطلوب غذایی است که شخص از آن بسیار لذت می‌برد، زیرا لذت‌بخشی خوراک به این معنی است که معده آن را به خوبی در برگرفته است و نیروی گیرنده آن را به خوبی پذیرفته است.

* غذای لذیذ در شرایطی خوب است که اندام‌های اصلی همه سالم باشند وگرنه لذت بردن دلیل بر خوبی نمی‌شود. غذایی که بسیار لذت‌بخش باشد اگر به مقدار زیاد تناول شود، زیان‌آور خواهد بود.

* شخص فربه‌اندام نباید وقتی تازه از حمام آمده است غذا بخورد، بلکه بعد از خروج از حمام و قبل از غذا خواب سبکی بکند.

* نباید در هنگام صرف غذا آب زیاد بنوشد. زیرا آب بین طعام و جرم معده جدایی می‌اندازد و آن را خاموش می‌کند. بلکه بهتر است آب نخورد تا خوراک به معده وارد شود. علامت ورود طعام به معده آن است که قسمت‌های بالای شکم سبک می‌شود.

* نوشیدن آب به شرطی که وسط غذا نباشد و به اندازه‌ای که برای خوراک مفید باشد روا است.

* کسانی که سرد مزاج و تر هستند بهتر است بعد از صرف غذا تشنگی را تحمل کنند و بخوابند، ولی تشنه ماندن بعد از غذا و خوابیدن بعد از طعام برای صفرائیان خوب نیست.

* کسانی که بیماری صفراوی دارند، اگر به مدت زیاد گرسنه بمانند زهره به معده راه می‌یابد و هر غذایی را که بعداً خورده می‌شود به تباهی می‌کشاند.

* کسی که معده‌اش تهی است، چنانچه غذای لطیف بخورد معده را سلامت نگه داشته است و اگر بلافاصله بعد از غذای لطیف، غذای غلیظ بخورد معده از آن متنفر است و آن را هضم نمی‌کند و تباه می‌شود. مگر اینکه بین این دو غذا فاصله‌ای داده شود و طعام غلیظ را اندک اندک وارد معده کند. در این صورت معده به وسیله غذای لطیف بند نمی‌آید.

* غذای زیاد حتی اگر در معده هضم شده باشد کمتر اتفاق می‌افتد که در رگ‌ها هم هضم شود و در آن‌ها نارس و خام می‌ماند و در نتیجه به آن‌ها کشیدگی می‌دهد و گاهی هم آن‌ها را می‌ترکاند و تنبلی و خمیازه برای بدن به ارمغان می‌آورد. در چنین حالتی باید شخص را با داروهای مسهل درمان کرد.

* کسی که به سنین پیری رسیده است باید بداند معده‌اش همان معده دوران جوانی نیست. اگر همان اندازه میل کند خوراکش هم به مواد زاید تبدیل می‌شود.

رعایت اعتدال در مصرف هر نوع ماده غذایی

جالینوس می‌گوید: خوراک‌ تر برای هیچ حالتی از حالات بدن مناسب نیست. انگار که ارزش هیچ دارد، نه ترش است نه شیرین، نه تلخ است نه تند، نه گیرنده است نه شور.

زیاده‌روی در مصرف غذاهای خشک اشتها را از بین می‌برد، رنگ را زشت می‌کند و مزاج را خشک می‌کند.

خوردن چربی زیاد، تنبلی می‌آورد و اشتها را از بین می‌برد.

زیاده‌روی در خوردن غذاهای سرد، سستی، تنبلی و پژمردگی می‌آورد.

زیاده‌روی در خوردن غذاهای ترش انسان را زود پیر می‌کند.

اگر غذاهای تند زیاد مصرف شوند به معده آسیب می‌رسد و غذاهای شور برای چشم خوب نیستند.

غذای چرب اگر چه با مزاج دمساز باشد، هرگاه متعاقب آن خوراک ناپسند آید ناپسند می‌شود.

زیان‌هایی که از خوراک گرم روی دهد می‌توان با اسکنجبین دفع کرد و بهتر است همراه عسل باشد (مخلوط اسکنجبین و عسل).

اگر غذای سرد زیان‌آور باشد درمانش با آب انگبین و زیره است.

کسی که از مواد چرب ناراحت است چاره‌اش مواد گس مزه نظیر شاه بلوط، میوه درخت سدر، زالزالک یا داروهای تلخ نظیر زنجفیل و داروهای شورمزه و تندمزه مانند سیر و پیاز است.

کسی که بدنش به آسانی می‌گدازد باید غذایش تر و زودهضم باشد.

طبیعت گرمی و سردی غذاها

---

---

در این مبحث برای هر ماده غذایی طبعی در نظر گرفته شده است. در واقع مفهوم گرمی و سردی غذا آن است که آن غذا، گرم‌تر یا سردتر از بدن انسان است و بسته به مزاج مصرف‌کننده، تأثیراتی را در بدن فرد ایجاد می‌کند. از آنجایی که حفظ تعادل مزاج ضامن سلامتی است، دریافت غذاهای سرد و گرم باید متناسب با مزاج افراد صورت گیرد، به عنوان مثال مزاج سرد با دریافت غذاهای گرم به تعادل خود نزدیک می‌شود. قبل از وارد شدن به این بحث لازم است مختصری راجع به مزاج‌های چندگانه افراد صحبت کنیم:

مزاج‌های چندگانه افراد

طبق نظر رازی اگر مقداری خون را در ظرفی شیشه‌ای بریزیم و آن را به حال خود بگذاریم، بعد از مدتی چهار لایه در آن قابل تشخیص است:

الف -‌ لایه اول (پایین ظرف) تیره‌ترین بخش است و از گلبول‌های قرمز رسوب یافته تشکیل شده است.

ب -‌ لایه دوم حالتی شبیه به سفیده تخم مرغ دارد و از تجمع گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها حاصل شده است.

ج -‌ لایه سوم رنگ قرمز دارد و محل تجمع هموگلوبین است.

د‌ - لایه آخر (بالای ظرف) به رنگ زرد بوده و حالت کف دارد.

حکمای قدیم لایه اول (سنگین‌ترین) را سودا، لایه دوم را بلغم و سومی را خون و لایه آخر را صفرا نامیده‌اند.

نظر مشترک همه دانشمندان طب قدیم بر این بوده است که هر یک از این لایه‌ها با یکی از چهار عنصر اصلی موجود در طبیعت هم‌خوانی داشته و خاصیت آن را دارا می‌باشد. چنانچه می‌توان آن‌ها را به صورت زیر دسته‌بندی کرد:

آتش ~ صفرا. خصوصیات: گرم و خشک

هوا ~ خون. خصوصیات: گرم و تر

آب ~ بلغم. خصوصیات: سرد و تر

خاک ~ سودا. خصوصیات: سرد و خشک

اهمیت گرمی و سردی غذاها

در واقع اخلاط چهارگانه شامل سودا، بلغم، خون و صفرا هستند و خصوصیات آن‌ها مزاج افراد را می‌سازد. چهار مزاج مرکب داریم که دو صفت گرمی و سردی در آن‌ها غالب و دو صفت دیگر یعنی خشکی و تری مغلوب است، اما در کل 9 نوع مزاج داریم ( 4 مزاج ساده شامل گرمی، سردی، خشکی، تری، و 4 مزاج مرکب که ذکر شد). اگر اخلاط چهارگانه به تعادل در بدن وجود داشته باشد و هیچ‌کدام بر دیگری غلبه نکند مزاج نهم یعنی مزاج معتدل حاصل خواهد شد. اهمیت گرمی و سردی غذا در اینجا مشخص می‌شود که می‌توان با هماهنگ نمودن گرمی و سردی غذا به طور معکوس با مزاج افراد، تعادل را برای رسیدن به مزاج معتدل برقرار نمود.

سعدی در بیتی این مطلب را به صورتی زیبا بیان نموده است:

                             چهار طبع مخالف سرکش                                     چند روزی بودند با هم خوش

                             چون یکی از این چهار شد غالب                            جان شیرین برآید از قالب

دو خلط اصلی یعنی بلغم و سودا خاصیت اسیدی داشته و افرادی که این دو خلط در آن‌ها غالب باشد طبع سرد دارند، ولی دوتای دیگر یعنی خون و صفرا حالت قلیایی داشته و در اثر وجود آن‌ها طبع گرم حاصل می‌شود.

طبع سرد

اکثریت افراد از طبع سرد برخوردار هستند. اغلب آن‌ها سفیدپوست هستند و در هوای سرد به راحتی گرم نمی‌شوند و سرما تا مدت زیادی در بدن آن‌ها باقی می‌ماند. میل زیادی به خواب داشته و عموماً سُست هستند. افراد خونسردی بوده و معمولاً عصبی نمی‌شوند. درون‌گرا هستند و احساسات خود را کمتر بروز می‌دهند. موی سر آن‌ها تمایل به ریزش داشته و زود سفید می‌شود. چون سیستم سردی در آن‌ها فعال است، اسیدیته خون آن‌ها بیشتر می‌باشد، در نتیجه ابتلا به بیماری‌های اتوایمیون نظیر MS و پارکینسون در آن‌ها شایع‌تر است. سستی، ناتوانی، کمبود انرژی و ضعف در این افراد شایع است. نبض آن‌ها آرام بوده و رگ‌ها باریک است.

طبع گرم

افرادی که دارای طبع گرم هستند، خوش‌برخورد و خوش‌روتر هستند، اما زود عصبی می‌شوند. همیشه احساس گرما می‌کنند و زود داغ می‌شوند. در صورت زیاده‌روی در مصرف شیرینی‌جات دچار جوش و خارش بدن می‌شوند و تمایل به مصرف آب در آن‌ها بیشتر است. تعداد این افراد از دسته اول کمتر است. بدن آن‌ها در هوای سرد به راحتی گرم می‌شود، اما خنک شدن آن‌ها در هوای گرم به راحتی قابل انجام نیست. این افراد پرانرژی، برونگرا و فعال هستند و احساسات خود را سریع بروز می‌دهند. امروز از لحاظ علمی ثابت شده است غذاهای گرم بر سیستم اعصاب سمپاتیک تأثیر گذاشته و غذاهای سرد سیستم پاراسمپاتیک را فعال می‌کنند. همان‌طور که می‌دانید سیستم سمپاتیک همراه با افزایش ضربان قلب و پرخون شدن اندام‌ها بوده و خاصیت تحریک‌کننده و فعال‌کننده بر اغلب اندام‌ها دارد.

غذاهای گرم

نان گندم، عسل، گوشت گوسفند، گوشت بوقلمون، گوشت مرغ خانگی، گوشت مرغابی و اردک، گوشت شتر، گوشت کبوتر، خورش قورمه سبزی، آبگوشت به، انجیر، انگور، بادام، تخم خربزه، انواع توت، خربزه، چای سیاه، خردل، خرما، خرمالو، ریحان، اغلب ادویه‌جات، نخود، عدس، لوبیا و تخم مرغ.

غذاهای سرد

نان جو، ماش، باقلا، گوشت مرغ، ماهی، انواع لبنیات (شیر، پنیر، دوغ و ماست)، گوشت گاو، برنج، کدو، اسفناج، ریواس، قارچ، اغلب میوه‌ها، خرفه، تخم کدو، ذرت، کشک، مرغ ماشینی، تمبر هندی و زرشک.

غذاهای معتدل

غذاهایی نیز ما بین این دو طبع (که معتدل است) قرار می‌گیرند. به عنوان مثال در بعضی متون، شیر، ماست گوسفند و نان گندم را جزو غذاهای معتدل آورده‌اند.

علامت‌های دیگر طبیعت‌های مختلف

الف‌) دمای پوست: گرمی و سردی پوست، نشانه گرمی و سردی مزاج است. رطوبت و زبری پوست نشان‌دهنده خشکی و تری است.

ب) رشد مو: رشد سریع و رنگ سیاه نشانه گرمی، و کم‌پشتی و رنگ سفید و روشن آن نشانه سردی است. مجعد بودن نشانه خشکی و صاف بودن نشانه رطوبت است.

ج)‌ رنگ بدن: اغلب افراد سرد مزاج، سفیدپوست هستند و گرمی و سرخی پوست نشانه گرمی است.

د) خواب: پرخوابی علامت سردی و تری، کم‌خوابی نشانه گرمی یا خشکی مزاج است.

ه)‌ انجام کارها: افراد گرم، کارها را به سرعت انجام می‌دهند، اما افراد سردمزاج به کندی کار می‌کنند.

گرمی و سردی از نظر ائمه و متخصصان

طبق نظر دکتر رضایی زاده (متخصص طب سنتی)، غذاهای مناسب برای افراد گرم‌مزاج، استفاده از مقادیر مساوی میوه‌جات یا سبزیجات و گوشت است. غذاهای دریایی نیز برای آن‌ها مفید است. همچنین این افراد باید از غذاهای با فیبر بالا استفاده کنند تا اجابت مزاج طبیعی داشته باشند. افراد سردمزاج باید تا حد امکان روزانه 2 وعده غذا میل کنند، زیرا توانایی دستگاه گوارش آن‌ها کم است و لازم است حدود 10 ساعت بین دو وعده غذایی‌شان فاصله بیفتد. اگر در بین وعده‌های غذایی احساس گرسنگی کردند مقدار کمی میوه مثل سیب، گلابی و یا سالاد همراه روغن زیتون و پودر آویشن میل کنند. در زمستان و شب‌ها باید از مصرف غذاهای سردی‌بخش خودداری کنند.

البته وی معتقد است برای توصیه یا پرهیز دادن از خوراکی‌ها عوامل زیادی نظیر مزاج شخصی، محل زندگی، سن، جنس، شغل و ... همگی باید در نظر گرفته شوند و خصوصاً زمانی که مشکلی برای فرد پیش نیامده، افراط در مصرف یا سخت‌گیری غیرمنطقی در پرهیز از خوراکی‌ها اشتباه است.

امام صادق (ع) در کتاب توحید مفضل، هنگام رسیدن میوه‌ها را با زمان احتیاج بدن هماهنگ دانسته و خوردن میوه‌های غیر فصلی را مضر می‌داند، چون فصول سال نیز طبع سرد و گرم دارند (بهار و تابستان: گرم، پاییز و زمستان: سرد). این مطلب و هزاران حدیث دیگر از امامان در کتاب‌هایی نظیر طب‌الرضا و طب‌الصادق به رابطه بین بدن انسان و خوراکی‌ها دلالت دارد که متأسفانه تشخیص طبع و مزاج افراد، امروزه در نظر گرفته نمی‌شود و برای افراد مختلف یک داروی خاص تجویز می‌گردد که نتیجه آن در برخی مثبت و در برخی بی‌فایده است. برای اینکه ابتدا باید راز درون هر فرد (طبع) را شناسایی و سپس نسخه تجویز نماییم.

طب سنتی در باور ما نیز نقش بسته است، به طوری که غذاهایی مانند آش رشته، حلیم، شله‌زرد و کشک بادمجان با افزودنی‌هایی نظیر دارچین و نعنا میل می‌شوند، یا اینکه می‌گویند کله‌پاچه از کافور هم سردتر است و با دارچین سرو می‌گردد و یا هنگام مصرف هندوانه، گوجه سبز، باقلا و یا ماست که با سوءهاضمه همراه شوند مصرف چای زنجفیل یا عرق نعنا و نبات توصیه می‌گردد.

حدیثی از امام صادق(ع)

در خاتمه به حدیثی از امام صادق (ع) اشاره می‌کنیم که می‌فرمایند: «ما سردی (اسید) را به گرمی (باز) و گرمی را به سردی و تری را با خشکی و خشکی را با تری درمان می‌کنیم و کار را یکسره به خدا واگذار می‌کنیم».

تغذیه‌ی پاییزی از نگاه طب سنتی

---

---

در اول فصل پاییز به علت سردی هوا، بلغم کمی مانده و صفرا از جوشش و طغیان افتاده و در عوض سودا غالب می‌شود.

در این فصل املاح وارد شده به بدن به صورت رسوب به علت خنکی شب‌ها و افزایش صفرا وارد خون می‌شود. به همین علت مصرف مواد مسهل برای دفع مواد قلیایی خون (سودا) که شور و تلخ است مناسب است.

نوشیدن آب سرد در این فصل مناسب نیست ولی مصرف آب گرم در صبح ضربان قلب را زیاد و اعصاب را تقویت می‌کند.

در طب سنتی حتی برای بیماری‌ها هم طبع در نظر گرفته‌اند به عنوان مثال در بهار که طبع گرم‌تر دارد افزایش جوش‌های پوستی و دمل شیوع بیشتری دارد. از این‌رو شاهد هستیم در فصل پاییز نیز بیماری‌های سرد مثل سرماخوردگی، بیماری‌های مفصل، بیماری‌های عصبی، استرس و افسردگی بیشتر می‌شود.

از آنجایی که تغییر فصل‌ها با تغییراتی در تمام حیات از جمله انسان همراه است تدابیر خاص مناسب هر فصل ضروری است.

با توجه به این که طبع پاییز سرد و خشک است مصرف موادی که باعث سردی یا خشکی بدن می‌شوند باید محدود شود چون تأثیر منفی این فصل را افزایش می‌دهند. موادی مانند سیر و غذاهای حاوی ادویه‌جات مثل سوسیس و کالباس و غذاهای حاوی نمک زیاد مثل انواع شورها و غذاهای حاوی آب‌غوره و سرکه و آب‌لیمو مثل ترشیجات باعث کاهش رطوبت بدن و افزایش خشکی و سودا می‌شوند؛ از این‌رو در مصرف آن‌ها باید دقت نمود.

مهر، آبان، آذر

در ماه مهر که ابتدای فصل پاییز است بهتر است استحمام کمتر شود، خربزه و خیار کمتر میل شود، گوشت‌های معتدل مثل بره و بزغاله مصرف شود و گوشت گاو نباید خورده شود. خوردن انواع مسهل برای سبک شدن مزاج توصیه می‌شود. در ابتدای این ماه انجام حجامت توصیه شده است.

در ماه آبان که سردی هوا محسوس‌تر است حتماً باید از قرار گرفتن در مکان‌های سرد به خصوص اوایل و اواخر روز اجتناب نمود (به مدت طولانی). مواد مسهل نباید مصرف شود و مصرف انار و میوه فصلی توصیه می‌شود تا مزاج به خشکی نرود. بهتر است آب کمتر میل شود. مصرف مواد غذایی با طبع گرم همچنان مفید است. در این ماه ورزش‌ها و حرکت‌های سنگین مناسب است.

در ماه آذر که سردی هوا غالب شده است استحمام کمتر شود. نوشیدن آب در شب مفید نیست و در اول صبح آب گرم بسیار مناسب است. در پوشاندن بدن از باد و سرما باید دقت کامل شود.

افسردگی فصلی

روان‌پزشکان سال‌هاست به تأثیر نور در تشدید برخی بیماری‌ها پی برده‌اند و معتقدند برخی انواع افسردگی مثل افسردگی فصلی در فصول پاییز و زمستان به علت کاهش نور دریافتی بدن و در پی آن کاهش هورمون ملاتونین مغز رخ می‌دهد. امروزه با گسترش شهرنشینی و کمبود نور آفتاب در آپارتمان‌ها، تنش‌ها در فصول سرد افزایش می‌یابد از این‌رو رعایت یکسری نکات به بهبود این وضعیت کمک می‌کند. مثلاً پیاده‌روی سبک حدود 10 دقیقه در نزدیک‌ترین پارک، کنار زدن پرده‌ها و استفاده از همان نور اندک، استفاده از مواد غذایی با طبع گرم (گوشت بوقلمون گرم بوده و ماده آرام‌بخش تولید می‌کند) و استفاده از غذای سبک هنگام شب. با رعایت این نکات کوچک تغییرات مهمی در زندگی شما رخ می‌دهد.

سرماخوردگی در پاییز

از شایع‌ترین بیماری‌های این فصل سرماخوردگی است. در طب سنتی ترشحاتی که از بینی خارج می‌شود زکام و ترشحات پشت حلق را نزله می‌نامند. این ترشحات باید از سر و بینی پاک شوند و به هیچ وجه نباید مانع خروج این مواد  شد. متأسفانه امروزه با بروز اولین نشانه‌های سرماخوردگی مصرف آنتی‌هیستامین و قرص سرماخوردگی مانع خروج این مواد شده و مدتی بعد سرماخوردگی به صورت حادتر و همراه با عفونت برگشت می‌کند که به دلیل سرکوب اولیه که نامناسب بوده است، اتفاق می‌افتد.

در روزهای اول زکام حمام رفتن و تعریق در حمام مضر است ولی در روزهای آخر مفید است. پس از استحمام هم حتماً سر را باید پوشاند.

مصرف حریره‌ای که با نشاسته، شکر و روغن بادام شیرین تهیه شده باشد بسیار مفید است. همچنین آش حاوی اسفناج و ماش پوست کنده و نیز آش جو با عناب یا حریره حاوی سبوس گندم، مغز بادام و عسل همگی مناسب هستند.

بخور با ترکیبی از شوید، بومادران، بابونه و آویشن بسیار مفید است و باعث خروج سریع‌تر مواد دفعی و سبکی سر می‌شود.

در مراحل اولیه احساس بروز سرماخوردگی قرقره کردن آب ولرم همراه نمک یا جوش شیرین، نوشیدن فراوان مایعات گرم و شیرین، استفاده از هوای آزاد در محیط بیرون و تنفس عمیق و استفاده از بخورهای گیاهی مثل بخور اکالیپتوس توصیه می‌شود.

مصرف این مواد در پاییز مفید است و توصیه می‌شود

گوشت بره، شتر، بلدرچین، گندم (نان، جوانه، در آش و سوپ)، نخود و لوبیا (با خیساندن نفخ آن گرفته شود)، سیب، مواد غذایی آب‌پز و یا کبابی (سرخ کردنی بسیار کم)، میوه‌های شیرین و آبدار (انار شیرین و انگور شیرین)، کشمش، مویز، بادام، زرده تخم‌مرغ (آب پز یا عسلی)، شیره خرما و انگور، مربای بالنگ، به، سبزیجات، چغندر، ترب، هل و دارچین، انجیر، شیر با عسل، شیر برنج، فرنی و کنجد.

مصرف این مواد در پاییز باید به حداقل برسد

غذاهای آماده و حاضری، غذاهای فریز شده و مانده، سرخ کردنی‌های مانده، انواع سس، انواع کنسرو، پنیر پیتزا، انواع تنقلات بسته‌بندی شده، کاکائو، قهوه، نسکافه، چای پر رنگ، مواد حاوی افزودنی و نگه‌دارنده، بادمجان، گوشت گاو و گوساله، ماهی شور و دودی، آب لیمو، آب‌غوره، سرکه، پنیر شور، ماست و دوغ و کشک، نان باگت یا خمیر، قارچ، گوجه‌فرنگی، میوه‌های ترش (لیموترش، گریپ‌فروت، انار ترش و پرتقال)، عدس، لوبیا سبز، گوجه‌فرنگی، ترشیجات

رژیم‌های مناسب برای مزاج‌های مختلف

---

---

زیاد شدن خلط (خلط در لغت یعنی آمیزه یعنی چیزی که با چیز دیگر آمیخته باشد)، سبب سنگینی، غلظت خون و بالا رفتن حرارت بدن می‌شود، لذا فرد در خود احساس کسالت، سستی، میل به خواب، سردرد و کندذهنی می‌کند.

علت اصلی همه این حالات زیاده‌روی در خوردن و آشامیدن، استراحت زیاد، ورزش نکردن و استحمام کم است.

به طور کلی علت پیدایش بیماری‌های مختلف، به‌ هم ‌خوردگی اخلاط است که با توجه به نوع خلط، نشانه‌های مختلفی دارد.

این چهار خلط در بدن جایگاه مشخصی دارند: سودا در طحال، صفرا در کیسه صفرا، خون در کبد و بلغم در لنف (سرتاسر بدن) جای گرفته‌اند.

در مطلب "اهمیت سردی و گرمی غذاها" در مورد خلط بلغم و غذاهای مناسب برای این مزاج صحبت کردیم. در این مطلب به سایر مزاج‌ها می‌پردازیم:

صفــــرا:

غذاهای چرب و شیرین صفرا را زیاد می‌کنند. از علائم غلبه این مزاج می‌توان به تلخ شدن دهان، عطش، عصبی شدن، سرگیجه، سردرد، گاهی یبوست، تندخو شدن، کدر شدن رنگ ادرار، کم شدن اشتها و دیدن خواب‌های هولناک اشاره نمود. این افراد گاهی پرانرژی و گاهی کم‌انرژی هستند.

طبع صفرا کاملاً گرم و خشک است. از این‌رو پوست این افراد هم خشک و فاقد رطوبت مناسب است. رنگ پوست آن‌ها گرایش به زردی دارد. این افراد تمایل به گرمی‌ها دارند.

غذاهای مفید برای صفراوی مزاج‌ها:

غذاهای سرد برای این افراد بسیار مناسب است؛ مثل انواع میوه‌ها نظیر انار، هندوانه، مرکبات، سبزیجات تازه، لیموترش، نخودفرنگی، قارچ، برنج سفید، محصولات جو و آب زرشک. این افراد باید از غذاهای ملین مثل خاکشیر، آلو بخارا و اسفرزه به تناوب استفاده کنند.

غذاهای مضـــــر بــــرای صفراوی مــــزاج‌ها:

غذاهای آماده و سرخ‌کرده، غذای پرچرب، ماکارونی، آش رشته، شیرینی‌جات، آجیل، گوشت، تنقلات زیاد، بادمجان، غذاهای حاضری مثل ساندویچ، سوسیس، کالباس و ... . کلاً غذاهای گرم و ادویه‌جات گرم برای این افراد مضر است، چون زیاده‌روی در مصرف این مواد باعث ترشح بیش از حد صفرا و ایجاد سنگ‌های صفراوی در آن‌ها می‌شود.

ماست و لبنیات برای آن‌ها مفید است. کاهو هم بسیار مناسب می‌باشد، چون برعکس صفرا سرد و تر است و باعث دفع صفرا می‌شود.

خــــون

مزاج مهم بعدی خون است که مزه آن شیرین می‌باشد و بوی بدی ندارد. مهم‌ترین وظیفه این مزاج، تغذیه بدن است. به همین خاطر به همه بدن می‌رود و تقریباً در همه‌جا حضور دارد. این مزاج در تشکیل و تولید گوشت و عضلات بدن نقش اصلی را به عهده دارد. این مزاج گرم و تر است. افراد دموی مزاج پوست مرطوب و گرم و منافذ پوستی بازی دارند، معمولاً زیاد عرق می‌کنند و پر مو هستند. این افراد اشتهای خوبی داشته و تمایل به مواد گرم دارند. در صورتی که بالعکس برای کاهش حرارت بدن باید غذاهای سرد را هم به تعادل مصرف کنند.

معمولاً بیماری‌های افراد دموی در اثر افزایش حرارت و خون است. از این‌رو حجامت به کنترل حرارت بدن این افراد کمک می‌کند. اگر در فردی این مزاج غلبه کند، علائم آن سنگینی سر، کندی حواس، شیرین شدن دهان، سرخی پوست، قرمزی زبان و جوش‌های فراوان است. علت غلبه کردن این مزاج عمدتاً پرخوری و مصرف زیاد غذاهای پرادویه و سرخ‌کرده است.

غذاهای مضــــر برای دموی مزاج‌ها:

پرخوری بدترین عادت این افراد است، به خصوص مصرف غذاهای سرخ‌کرده و حجیم، انواع غذاهای آماده و شیرینی‌جات، کره، غذاهای نشاسته‌ای، دوغ، نوشابه، آب یخ، گوشت زیاد، مصرف زیاد مواد و ادویه‌های گرم، مثل خرما، هل، دارچین، ماست، ترشیجات، سرکه، غذاهای آماده و بادمجان.

غذاهای مفید برای دموی مزاج‌ها:

توصیه مهم برای این افراد، نوشیدن آب زیاد است، چون به رقیق شدن خون کمک می‌کند و حرارت بدن را متعادل می‌نماید. از آنجایی که این افراد معمولاً پرخور هستند، رعایت میانه‌روی در خوردن قدم مهم بعدی برای آن‌هاست. به علت گرم بودن مزاج آن‌ها بهتر است از غذاهای سرد و خنک بیشتر در برنامه غذایی خود بگنجانند؛ مثل محصولات حاوی جو (نان جو و سوپ جو)، لیموترش، انار، غذاهای خام به خصوص میوه‌جات و سبزیجات، زرشک، غذاهای سبک و ساده، استفاده از روغن زیتون و همچنین از روغن، غذاهای غیرسرخ‌کردنی و بخارپز کمتر استفاده نمایند.

ســــودا:

مزاج بعدی سودا است که سرد و خشک است. لازم به ذکر می‌باشد که غذاهای مانده، شور، بیات و نمک سود، سودا را زیاد می‌کنند. پس در خوردن آن‌ها باید جانب احتیاط را رعایت نمود. سودا سنگین‌ترین خلط بدن است. سودای طبیعی همان رسوباتی است که در خون تشکیل می‌شود و تیرگی خون از آن است. پوست افراد سودایی خشک و رنگ پوست آن‌ها تیره است. مزه دهان آن‌ها هم شور یا ترش است و دهان خشک دارند. یبوست دارند. تمایل به گرمی‌ها دارند. در اثر غلبه سودا خستگی بدن حادث می‌شود. بی‌نشاط و افسرده می‌شوند و دچار خودخوری، شور بودن دهان، فکر بسیار، دل‌تنگی و بی‌حوصلگی هستند. اگر این خلط به تعادل نرسد، مشکلات روحی و روانی بر فرد عارض می‌شود.

غذاهای مضر برای افراد سوداوی:

غذاهای شور، شورها، غذاهای مانده و غذاهای دودی باعث افزایش سودا می‌شوند لذا برای این افراد مضر است. مصرف ماست، پنیر، شیرینی‌های آماده، غذاهای فرآوری شده، غذاهای سرخ‌کرده و بادمجان نیز باید برای آن‌ها محدود شود.

این افراد تمایل زیادی به خوردن چای، دوغ و ماست دارند، ولی باید از مصرف بی‌رویه آن‌ها اجتناب شود. یخ نیز سودا را زیاد می‌کند و بهتر است همه مزاج‌ها از آن پرهیز کنند.

غذاهای مفید برای سوداوی مزاج‌ها:

چون این طبع سرد است، خوردن غذاهای با طبع گرم برای این افراد مناسب‌تر است؛ مثل گوشت ماکیان، مرغ خانگی، شتر، گوسفند، سبزیجات و ادویه‌جات گرم مثل زنجبیل، هل، دارچین، نعنا، مرزه، زعفران و ... ، عسل و خرما که برای این افراد مفید است.

کلام پایانی:

به هر حال با رعایت نکات بسیار ساده عنوان شده می‌توان به تعادل بدن و سلامتی کمک بزرگی نمود. لازم به ذکر است از مواردی که در غلبه مزاج‌های مختلف مکرراً به آن اشاره شده است، اعتدال در خوردن و آشامیدن و انجام حرکات بدنی منظم می‌باشد که باعث تعادل حرارت بدن و مایعات آن می‌شود.

اهمیت سردی و گرمی غذاها

---

---

طب سنتی به اهمیت اضداد که تشکیل‌دهنده حیات می‌باشد، پی برده است. در واقع خواص سردی و گرمی غذا هم یکی از این اضداد است که باعث ادامه زندگی می‌شود.

این مفهوم در فرهنگ‌های مختلف نیز به کار می‌رود (مثل یین و یانگ در طب چینی یا اسیدی و قلیایی که مفاهیمی جهانی هستند).

در واقع خود بدن و نیز بعضی غذاها، خاصیت اسیدی و یا قلیایی دارند، به طوری که برای رسیدن به توازن بعد از دریافت زیاد مواد اسیدی، باید خوراکی‌های قلیایی دریافت کرد و یا برعکس به هنگام قلیایی شدن بدن، دریافت مواد اسیدی را افزایش داد.

واژه دیگری تحت عنوان خشک و مرطوب وجود دارد،  به طوری که ممکن است در بدنمان احساس تری یا خشکی کنیم.

غذا، وسیله‌ای شفابخش

در سراسر دنیا، غذا نعمتی الهی و وسیله‌ای شفابخش است که مورد تکریم است. در واقع در هر منطقه صرف غذا، آداب و رسوم خاص خود را دارد که ارتباط بسیار با ایجاد توازن در بدن دارد و در هر منطقه منحصر به فرد می‌باشد. در آداب سنتی غذا خوردن ما ایرانی‌ها هم معمولاً این مسئله رعایت شده است، به طوری که به عنوان مثال دوغ با کاکوتی، عدسی با گلپر، نان گندم با رازیانه و سیاه‌دانه، تخم‌مرغ با دارچین، آبگوشت با آویشن، چای با آب‌لیمو، ماهی با گردو و فلفل سیاه، باقلا با گلپر، برنج با زیره، ماست با شیره، پنیر با گردو، شیر با گلاب و هل، خیار با نعنا و گل سرخ، ماست با زنیان، گوشت با سماق و ... مصرف می‌شده است.

اساس طبقه‌بندی غذاها در طب سنتی، بر اساس تأثیر هر ماده غذایی در بدن است در واقع صفت گرمی و سردی که به غذاها داده می‌شود، بر اساس غلبه این صفات بر طبع فرد است، به طوری که فرد سرد مزاج با مصرف غذاهای طبع سرد دچار خواب‌آلودگی، تکرر ادرار و افزایش آب دهان می‌شود، ولی مصرف همین غذا در فرد گرم مزاج، باعث متعادل شدن وی می‌شود.

اهمیت موضوع گرمی و سردی به قدری است که اطباء قدیم، سلامتی بدن را در گرو مزاج متعادل می‌دانند و به هم خوردن این توازن را بیماری‌زا محسوب می‌کنند. در تقسیم‌بندی کلی، اغلب میوه‌ها و سبزی‌ها در طبع سرد بوده و غذاهای با منشأ حیوانی طبع گرم‌تری دارند.

واکنش افراد در برابر غذاها

هر کس در برابر یکسری غذاها واکنش مخصوص به ساختمان بدن خود را نشان می‌دهد. این مطالب مانند تمام جنبه‌های دیگر زندگی مرتبط به توازن اضداد است. گیاهان مخصوصاً به صورت خام بیشتر سرد (قلیایی) هستند، در صورتی که اغلب غذاهای حیوانی در گروه غذاهای اسیدی یا گرم قرار می‌گیرند. نمک، شکر و روغن هم در اثر مصرف زیاد، طبیعت خوراکی‌ها و توازن بدن را بر هم می‌زنند.

آنچه از گذشته به ما به ارث رسیده است و بزرگ‌ترها در مورد غذاها عنوان می‌کنند، در واقع پیشینه علمی دارد. همان‌طور که می‌بینید در تابستان برای توازن گرمای هوا در منازل، مصرف غذاهای پختنی و سرخ کردنی کمتر شده و به خصوص ماست و خیار پای ثابت سفره می‌شود. یا در زمستان‌ها، بزرگ‌ترها توصیه به مصرف زنجبیل می‌کنند.

ماست، نعنا و کاهو و سکنجبین، هندوانه و خیار همه در فصل گرم مصرف می‌شوند و هدف سرد شدن طبع ما است. بدن ما بیشتر به غذایی نیاز دارد که خاصیت قلیایی آن بیشتر باشد، مثل اغلب سبزیجات، ادویه‌ها، میوه‌ها و مغزها، زیرا صفرا که از بدن ترشح می‌شود خود حالت اسیدی دارد.

در ضمن رژیم غذایی امروز که مملو از شکر، نمک، چربی و نیز غذاهای منجمد و افزودنی‌های خوراکی است همگی اسیدیته بدن را افزایش می‌دهند.

استفاده زیاد از نمک و شکر به فرد فشار عصبی وارد می‌کند و مانع از جذب مواد مغذی لازم برای بدن می‌شود.

کمبود مواد مغذی به طور معکوس موجب می‌شود بدن شما غذای بیشتری بطلبد که نتیجه آن پرخوری و چاقی می‌شود. بدن ما به قند نیاز دارد، اما مصرف زیاد آن میزان انسولین را زیاد می‌کند و در نتیجه آن، انسولین قند اضافه را به صورت چربی در سلول‌ها انبار می‌کند. میوه‌ها حاوی قند هستند، اما چون به همراه فیبر می‌باشند، جذب قند را در بدن کند می‌کنند. نمک یا همان سدیم نیز برای واکنش‌های داخلی بدن حیاتی است، ولی باید همیشه با عنصر پتاسیم در تعادل باشد. در غیر این صورت باعث دفع کلسیم از ادرار و بروز پوکی استخوان می‌شود.

مصرف بیش از حد غذاهای گرم یا سرد

غذاهای گرم باعث بهبود جریان خون و نگهداری گرمای بدن می‌شوند. از نشانه‌های مصرف بیش از حد غذاهای گرم می‌توان به جوش، تب، یبوست، بوی تند ادرار، بالا رفتن فشارخون، عطش زیاد، افسردگی، سردرد، بی‌قراری و آشفتگی و سرگیجه اشاره نمود.

در مقابل، غذاهای سرد باعث تعدیل این علائم می‌شوند، ولی مصرف زیاد غذاهای سرد باعث آرتریت، روماتیسم، دست و پای سرد، تکرر ادرار، ترشح زیاد بزاق، دل درد، نفخ شکم، اسهال، اضطراب، گرفتگی عضله، خستگی و درد ماهیچه می‌شود.

لزوم تعادل مزاج و غذا

بر اساس طب سنتی ایران هر فرد حالت و طبیعت مزاج بدن خود را نسبت به غذاهای سرد و گرم باید تشخیص دهد و در مصرف آن‌ها رعایت اعتدال را بنماید تا دچار عوارض نشود.

عدم هماهنگی بین مزاج و غذا موجب اختلال در اندام‌های داخلی مثل قلب و ریه شده، و شخص احساس بیماری می‌کند، بنابراین تعادل بین آن‌ها بسیار مهم است. همان‌طور که امروزه یکی از علت‌های زمینه‌ای برای بروز بیماری‌های اتوایمیون (نقص سیستم ایمنی) مثل آلزایمر، MS و پارکینسون را دارا بودن طبع سرد می‌دانند.

غذاهای گرم و سرد

غذاهای سرد: گوشت گاو، نان جو، ماهی، مرغ ماشینی، کره، گل کلم، کرفس، گیلاس، مرکبات، زرشک، کشک، ماش، باقلا، قارچ، ریواس، زردآلو، آلو، سیب، گلابی، انار، بادمجان، نخودفرنگی، گوجه‌فرنگی، توت فرنگی و شلغم.

غذاهای گرم: مرغ خانگی، گوشت گوسفند، گوشت شتر، نان گندم، انگور، عسل، تخم‌مرغ، نخود، گردو، طالبی، هویج، انجیر، توت، گوشت شترمرغ، گوشت بوقلمون، گوشت بز و شیر شتر.

غذاهای معتدل: برنج قهوه‌ای، جو دو سر، روغن زیتون، چای و پنیر فتا.

بلغمی مزاج‌ها

بلغم نسبت به سه مزاج دیگر، در ارتباط بیشتری با سردی بدن است. افراد بلغمی اغلب سفید هستند و پوست سرد و نرمی دارند، میل بسیار به خواب دارند، هضم غذا در آن‌ها دیر انجام می‌شود، آب از دهان آن‌ها جاری می‌شود، کم حواس هستند، در آن‌ها دفع ادرار با فشار زیاد است و موی سفید پیش از موعد مقرر در آن‌ها شایع است.

اگر بلغم (سردی) در سر زیاد شود، حماقت ایجاد می‌شود. اگر دقت کنید اغلب مواد غذایی که برای افزایش حافظه توصیه می‌شوند (مثل کشمش، خرما، عسل و ...) گرم هستند. زیادی سردی در سر آلزایمر را تشدید می‌کند.

افراد بلغمی نباید سردی‌ها را به تنهایی مصرف کنند. این افراد باید مواد لبنی را محدود کنند. مصرف زیاد ترشیجات، سرکه، شورها، برنج سفید، عدس، سیب‌زمینی، آب یخ، سوپ جو، نان جو، میوه‌های ترش، قارچ، ماش، گوشت گاو و گوساله غذاهای فرآوری شده، غذاهای آماده، شیرینی‌جات، نوشیدن مایعات به همراه غذا، و کلیه تنقلات برای این افراد مضر است، چون حالت اسیدوز را در بدن افزایش می‌دهند.

بهترین غذاها برای افراد بلغمی غذاهای گرم است یا اینکه همیشه در مصرف مواد غذایی، ادویه‌های گرم نظیر زیره سیاه و سبز، هل، دارچین، زعفران، زردچوبه یا بذرهای ملین مثل تخم شربتی، خاکشیر و بارهنگ نیز اضافه کنند. همچنین مصرف مغزها مثل گردو، بادام و فندق و ارده و شیره و خرما برای این افراد بسیار مفید است.

در ارتباط با چهار مزاج اصلی لازم است بدانیم غذاهای چرب و شیرین صفرا را زیاد می‌کنند، غذاهای مانده، شور و بیات، نمک سود، سودا را زیاد می‌کنند، غذاهای سردی‌بخش مثل لبنیات، ترشی و سرکه بلغم را زیاد می‌کنند. پرخوری نیز حالت دموی مزاج را زیاد می‌کند.

آب در آموزه‌های دینی

---

---

آب در بدن، مواد خوراکی و موادی را که باید دفع شوند جابجا می‌کند. اکسیژن هوا به وسیله هموگلوبین خون از شش‌ها به سلول‌های بدن می‌رسد. غذایی که مصرف می‌کنیم در محیط آبی گوارش می‌شود و فرآورده‌های گوارشی آن به وسیله خون به تمام سلول‌های بدن می‌رسند. اگر آب نباشد بدن یک حجم شکننده و سخت است.

آب خاصیت ضربه‌گیری دارد و با ایجاد حالت ارتجاعی از اندام‌های داخلی محافظت می‌کند.

آب تنها ماده‌ای است که در طبیعت در شرایط عادی به سه حالت جامد، مایع و بخار یافت می‌شود.

همچنین بیشترین واکنش‌های شیمیایی، کاربرد آزمایشگاهی و صنعتی نیز در محلول‌های آبی صورت می‌گیرند.

منشاء آب

حضرت علی (ع) می فر مایند:  «آب بهترین نوشیدنی در دنیا و آخرت است.»

در سوره واقعه آیات 68 و 69 آمده است: «آیا به آبی که می‌نوشید اندیشیده‌اید؟»آیا شما آن را از ابر نازل می‌کنید یا ما نازل می‌کنیم؟

این آیات وجود انسان را در برابر یک سلسله سوال‌ها قرار می‌دهد. در واقع می‌گوید: آیا هرگز درباره این آبی که مایه حیات شما است و پیوسته آن را می‌نوشید، فکر کرده‌اید؟ چه کسی به آفتاب فرمان می‌دهد بر سطح اقیانوس‌ها بتابد و از میان آب‌های شور و تلخ، تنها ذرات آب خالص و شیرین و پاک از هر گونه آلودگی را جدا ساخته و به صورت بخار به آسمان بفرستد؟ که این بخارها به صورت قطرات باران نرم و ملایم، آهسته و پی در پی بر سرزمین‌ها فرود آید.

در آیات فوق فقط به آب نوشیدنی تکیه شده و از تأثیر آن در مورد حیات حیوانات و گیاهان سخنی به میان نیامده، که علت آن اهمیت فوق‌العاده آب برای حیات خود انسان است. البته در آیات دیگر به موضوع زراعت اشاره شده است.

در ادامه در آیه 72 سوره واقعه آمده است: «اگر بخواهیم، این آب گوارا و شیرین را به صورت تلخ و شور قرار می‌دهیم، پس چرا شکر این نعمت بزرگ را به جا نمی‌آورید؟».

در روایتی از پیامبر اکرم (ص) می‌خوانیم: هنگامی که حضرت آب می‌نوشید، می‌فرمود: «حمد برای خداوندی که به رحمتش ما را از آب شیرین و گوارا سیراب کرد و آن را به خاطر گناهانمان شور و تلخ قرار نداد.».

خواص آب‌ها از منظر آیات و روایات

قبل از این که روایاتی دیگر در مورد آب بیان کنیم، جالب است بدانیم که این سخنان و سفارش‌ها حدود 1400 سال پیش در محیطی که از تمدن و بهداشت خبری نبود و بشر هنوز میکروب‌ها و عوامل بیماری‌زا را کشف نکرده بود و به نقش و اهمیت غدد اصلی بدن و ترشحات آن‌ها آگاهی نداشت، از سوی پیشوایان دینی بیان شده که خود گواه روشنی است بر این که سخنانی این چنین بزرگ و سازنده، که هیچ گاه رنگ کهنگی به خود نمی‌گیرد، جز از طریق وحی الهی ممکن نیست.

آب باران

در قرآن کریم سوره (ق) آیه 9 آمده است: «و از آسمان آبی مبارک نازل کردیم».

در بحارالانوار آمده است که آب باران، آبی مبارک است، به خصوص آب باران در ماه نیسان (نیسان: ماه دوم از فصل بهار است) که بعد از گذشت 23 روز از نوروز آغاز و تا سی روز ادامه می‌یابد. باران بهاری همان گونه که موجب حیات و تحول در نباتات و حیوانات می‌گردد، در انسان نیز منشاء تحول و سلامتی است.

در سوره فرقان آیه 48 آمده است: «و از آسمان آبی طاهر و پاک و پاک کننده فرو فرستادیم.».

حضرت علی (ع) می‌فرمایند : «از آب آسمان بنوشید، چرا که بدن را پاکیزه و بیماری‌ها را رفع می‌کند. ».

آب‌هایی که به صورت باران، برف و تگرگ و مانند آن از آسمان فرو می‌بارند پاکیزه‌ترین آب‌ها در طبیعت هستند، زیرا آن‌ها آب‌های مقطر هستند و خداوند این نوع آب‌ها را در قرآن به عنوان آب پاک و پاک‌کننده معرفی می‌نماید. اگرچه همین آب در فضای آلوده شهری و صنعتی کم و بیش به وسیله غبار و گازهای مسموم هوا آلوده می‌شود، ولی اگر بعد از باران اولیه جمع شود، بهترین آب پاک، طاهر و پاک‌کننده خواهد بود.

آب زمزم

از مهم‌ترین نقش‌های آب در زندگی انسان، درمان برخی از بیماری‌هاست. در این مورد تنها دو روایت در خصوص ویژگی آب زمزم بیان می‌کنیم:

حضرت علی (ع) به نقل از پیامبر (ص) می‌فرمایند: «آب زمزم به نیت هر دردی نوشیده شود شفاست.».

همچنین می‌فرمایند: «آب زمزم بهترین آب روی زمین است.».

آب گرم

«هر وقت کسی از شما داخل حمام شد، سه کف (منظور آبی که در کف دست جمع شود) از آب گرم بنوشد که شفافیت صورت را زیاد می‌کند و درد بدن را از بین می‌برد.».

آب سرد

حضرت علی (ع) می‌فرمایند: «بر مریض تب دار آب سرد بریزید (پاشویه کنید) زیرا حرارت بدن را کاهش می‌دهد.».

«دو چیز سبب اصلاح و سلامت بدن می‌شود: خوردن انار، نوشیدن آب خنک.».

همچنین امام صادق (ع) می‌فرمایند: «در حمام آب سرد نخورید، چون معده را خراب می‌کند.».

بهترین روش آب خوردن

امام صادق (ع) می‌فرمایند: «به سه نفس آب نوشیدن بهتر از یک نفس است. پسندیده نیست که انسان همانند شتر و چهارپایان آب بنوشد.».

آبی که به آرامی و شبیه مکیدن نوشیده شود، دارای خواص زیر خواهد بود:

- آب با ترشحات بزاق آغشته شده و در هضم غذا مؤثرتر خواهد بود.

- موقع نوشیدن، آب با هوا مخلوط نمی‌شود و بنابراین معده درد نمی‌گیرد.

- نوشنده آب، احساس لذت بیشتری می‌کند.

نکاتی برای مصرف آب

حدود 60 درصد وزن بدن ما را آب تشکیل می‌دهد. بدن روزانه مقدار زیادی آب از طریق ادرار، مدفوع، تعریق و بازدم از دست می‌دهد.

در برخی موارد سرعت از دست رفتن آب بیشتر می‌شود، مانند بیماری، زندگی در ارتفاعات، آب و هوای خشک، ورزش، مسافرت با هواپیما، عدم مصرف یک وعده غذا (مانند نخوردن صبحانه) و نوشیدن مقدار زیادی قهوه یا چای (باعث ادرار زیاد می‌شود) بنابراین رعایت نکات زیر از کمبود آب بدن جلوگیری می‌کند:

* هرگاه تشنه شدید، سریع آب بنوشید. تشنگی نشانه خوبی از کم آبی است، اما اطمینان بخش نیست. اگر بیمارید یا ورزش می‌کنید و یا در ارتفاع بالا به سر می‌برید، بیش از حد معمول به مایعات نیاز دارید؛ حتی اگر احساس تشنگی نکنید.

* نوشیدن منظم آب.

* نوشابه، چای و قهوه را به جای آب مصرف نکنید.

* روشن بودن رنگ ادرار، نشانه مناسب بودن آب بدن است. در صورت تیره بودن آن، کلیه‌ها مواد زائد را در حجم کمی از آب تغلیظ کرده‌اند.

* روزانه 6 تا 8 لیوان آب (مایعات) برای بدن لازم است. اگر حدود 30 دقیقه قبل از صرف غذا 1 تا 2 لیوان آب بنوشید، به کم شدن اشتها و کنترل وزن خود کمک می‌کنید. اما بهتر است همراه غذا یا بلا فاصله پس از آن، از نوشیدن آب یا دیگر مایعات خودداری کنید. نوشیدن مایعات همراه غذا شیره معده را رقیق و کم تأثیر می‌کند و در نتیجه هضم غذا سخت خواهد شد.

نذری از منظر بهداشت و تغذیه

---

آش‌ها از بهترین غذاهایی هستند که به عنوان نذری تهیه می‌شوند، البته به شرط این که یک وجب روغن روی آن‌ها نباشد!

---

نذر کردن به مناسبت‌های مذهبی متعدد با فرهنگ دینی ما رابطه‌ای مستحکم و طولانی مدت دارد.

ماه مبارک رمضان از ایامی است که نذرهای زیادی در آن ادا می‌شود. بیشتر این نذری‌ها به صورت طبخ غذا و پخش آن در میان مردم انجام می‌شود. با توجه به این که این غذاها بین افراد زیادی توزیع می‌شوند، در صورت رعایت نکردن اصول بهداشتی می‌توانند سبب گسترش بیماری‌های واگیردار و یا مسمومیت‌های غذایی بین مصرف‌کنندگان شوند. در صورتی که با اجرای موارد ساده می‌توان با تهیه‌ی غذای سالم چه از نظر بهداشتی و چه از نظر تغذیه‌ای به حفظ سلامت کسانی که این غذاها توسط آن‌ها مصرف می‌شود توجه نشان داد و از این طریق نذر خود را به معنی واقعی ادا کرد. توجه به این مورد به خصوص هنگامی که این ایام در فصول گرم سال قرار می‌گیرند مهم‌تر است. از سوی دیگر بیماری‌های غیرواگیر شایع مانند بیماری‌های قلبی عروقی در جامعه می‌توانند تحت تأثیر مصرف این غذاها قرار بگیرند.

مناسب‌ترین ظروف برای توزیع غذاهای نذری، ظروف یک‌بار مصرف با پایه‌ی گیاهی و تجزیه‌پذیر و در درجه‌ی بعد ظروف سلولزی هستند و استفاده از مابقی ظروف یک‌بار مصرف برای توزیع غذاهای سرد بلامانع است.

مطابق اعلام اداره استاندارد، وجود مونومرهای آزاد در ظروف یک‌بار مصرف PVC عامل خطرناکی برای سلامتی انسان می‌باشد. مونومرها، واحدهای سازنده‌ی پلیمرها هستند، پلیمرها خنثی بوده و مشکل‌ساز نیستند، اما اشکال کار در این است که معمولاً در فرایند تهیه ی پلیمرها مقداری مونومر باقی می‌ماند.

اگر درون این ظروف آب جوش یا غذای داغ مانند آش ریخته شود، مونومرهای سمی و یا مواد پلاستیکی «لایزر» که به منظور جلوگیری از شکنندگی در این‌گونه ظروف به کار می‌روند آزاد شده و وارد بدن می‌شوند که می‌توانند با تحریک و تأثیر بر آنزیم‌ها و سلول‌های بدن، منجر به بروز سرطان‌های مختلف و عوارض ناگوار در مصرف کننده شوند.

در همین راستا وزارت بهداشت مردم را به رعایت اصول و نکات بهداشتی زیر در نذری دادن دعوت کرده است که به صورت خلاصه به آن‌ها اشاره می‌شود:

* توزیع مواد غذایی پخته شده فقط به صورت گرم و تازه صورت پذیرد و در تهیه‌ی غذا از روغن با ترانس پایین و ترجیحاً مایع و نیز نمک یددار تصفیه شده استفاده شود.

* در طبخ غذاها تا حد امکان از چربی و قسمت‌های چرب گوشت استفاده نشود، برای مثال از دنبه در طبخ خورش‌ها استفاده نگردد.

* شیرین کردن زیاد شربت‌ها و نوشیدنی‌ها از جمله مواردی است که برای مبتلایان به بیماری‌های مزمنی چون بیماری‌های قلبی عروقی و دیابت ممکن است مشکلاتی را به وجود بیاورد؛ به خصوص اینکه اعتقاد مردم نسبت به متبرک بودن این غذاها باعث می‌شود که در بسیاری از موارد افراد یاد شده، پرهیز غذایی خود را در این مورد بشکنند و رژیم معمول خود را در این روزها انجام ندهند.

* ظروف طبخ غذا در سلامت غذا بسیار موثر هستند و باید سعی شود از ظروف مسی استفاده نگردد. انواع ظروف استیل گزینه سالمی برای طبخ غذا هستند.

* دام و طیور مورد مصرف را از مراکزی تهیه کنید که تحت نظارت مراکز بهداشتی هستند.

* روغن مورد نیاز را تنها از انواع روغن مایع (روغن مایع معمولی و روغن مایع مخصوص سرخ کردن) خریداری نمایید.

* سنگ نمک، اغلب دارای ناخالصی‌های زیادی است که برای کبد و کلیه زیان‌آور می‌باشد، بنابراین نمک مورد نیاز را تنها از انواع نمک‌های یددار تصفیه شده تهیه کنید.

* در مورد تهیه غذا، تا حد امکان از سرخ کردن غذاها اجتناب نمایید. در مواردی که نیاز به سرخ کردن مواد غذایی وجود دارد، فقط از روغن مایع مخصوص سرخ کردن استفاده کنید. تا حد امکان از مصرف دنبه گوسفند برای سرخ کردن مواد اولیه خودداری نمایید.

* به طور کلی غذاها را به صورت کم چرب تهیه کنید، مثلاً پوست و چربی مرغ یا چربی قابل رویت گوشت را پیش از طبخ جدا نمایید.

* از مصرف زیاد روغن در تهیه غذاها خودداری کنید. استفاده از غذاهای آب‌پز و یا کبابی در این مورد بهتر است.

* در پخت مرغ و انواع گوشت چه به صورت آب‌پز و چه به صورت کبابی دقت نمایید که کاملاً پخته شوند تا از انتقال بیماری‌های واگیر جلوگیری به عمل آید.

* برای تهیه انواع خورش‌ها، سبزی‌های مصرفی از قبیل کدو، بادمجان، کرفس و سبزی قورمه را با روغن کم و به مدت کوتاه تفت دهید.

* در طبخ کباب کوبیده از گوشت کم چرب استفاده کنید و توجه داشته باشید که تمام قسمت‌های آن به طور یکنواخت مغزپخت شوند.

* از آنجا که نقش مهم و موثر سبزی‌ها در پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های قلب و عروق، سرطان، بیماری‌های گوارشی و غیره به اثبات رسیده است، غذاهای مختلفی که حاوی سبزی هستند، طبخ نمایید، به عنوان مثال تهیه غذاهایی مثل لوبیا پلو، باقلا پلو، شوید پلو، عدس پلو، استامبولی و ... به منظور افزایش مصرف انواع سبزی و حبوبات توصیه می‌شود.

* در صورت استفاده از حبوبات و مواد اولیه‌ای که امکان وجود سنگ در آن‌ها هست، یا از انواع پاک شده استفاده نموده و یا آن‌ها را به دقت پاک کنید.

* از تهیه انواع سالاد حاوی سس زیاد اجتناب نمایید.

* با توجه به نقش نمک در افزایش فشار خون، از حداقل مقدار نمک در طبخ غذاها استفاده کنید.

* آبگوشت را به صورت پرچرب تهیه ننمایید.

* از استفاده زیاد از شکر در تهیه شله‌زرد، انواع شربت‌ها و نذری‌های شیرین خودداری کنید.

* به جای قند و شکر برای مصرف چای از کشمش و خرما استفاده نمایید. چنانچه نذر شما توزیع شیر است، از شیرین کردن آن خودداری کنید.

* به مقدار مورد نیازتان غذای نذری دریافت نمایید. از دریافت مقادیر بیشتر از نیاز که در نهایت مجبور به دور ریختن آن می‌شوید، خودداری کنید.

* باقی‌مانده غذاها را در یخچال و سردخانه نگهداری نمایید و از گرم کردن چندباره آن‌ها خودداری کنید.

* آش‌ها از بهترین غذاهایی هستند که به عنوان نذری تهیه می‌شوند، البته به شرط اینکه یک وجب روغن روی آن‌ها نباشد!

* سعی کنید توزیع میوه را هم به عنوان یکی از مواد غذایی که می‌شود نذر کرد در نظر بگیرید.

* چنانچه برای سرو غذا، چای و نوشیدنی از ظروف یک‌بار مصرف استفاده می‌نمایید، به بهداشتی بودن آن‌ها توجه کنید.

افطار و سحری شما با ما

(پیشنهاد اول)

---

برخی افراد در وقت سحر زیاد میل به خوردن ندارند و یا می‌ترسند که خواب بمانند شام و افطار را مفصل‌تر می‌خورند. به هر حال شما حق انتخاب دارید.

---

برای تنظیم یک برنامه‌ی غذایی برای افراد مختلف باید شاخصه‌های مختلفی چون قد، وزن، سن، جنس، میزان فعالیت بدنی و علایق هر فرد به غذاهای مختلف و یا بهتر است بگوییم عادات غذایی مختلف را مد نظر داشت؛ پس طبیعی است که اگر ما بخواهیم بر طبق همه‌ی این پارامترهای ذکر شده رژیمی را تنظیم کنیم، کاری دشوار خواهد بود.

برنامه‌ی ما این است که در هر روز یک پیشنهاد کلی برای افراد با وزن مناسب داشته باشیم. از شما هم می‌خواهیم که با نظرات خود ما را همراهی نمایید.

به طور متوسط در طول ماه مبارک یک فردی که نه اضافه وزن دارد و نه کمبود وزن، باید حدوداً 1800 کیلوکالری در روز دریافت نماید. البته این مقدار در آقایان کمی بیشتر و در خانم‌ها کمی کمتر است (مثلاً خانم‌ها 1600 و آقایان 2000).

برای دریافت 1800 کیلوکالری باید چیزی در حدود 8 واحد نشاسته، 4 واحد سبزی، 3 واحد میوه، 3 واحد شیر، 6 واحد گوشت و 6 واحد چربی دریافت شود.

البته باز هم متذکر می‌شوم که این برنامه فقط برای ماه مبارک است و برای یک برنامه‌ی مداوم هر فرد باید با توجه به شرایط خودش که در ابتدای متن ذکر شد، برنامه‌ی منظمی داشته باشد.

حال، پیشنهاد امروز ما:

به نظر من افطار مانند صبحانه، سحری مانند نهار و شام هم در جای خودش باید خورده شود تا انرژی فرد در طول روز تأمین شود. ولی از آن جایی که معمولاً برخی افراد در وقت سحر زیاد میل به خوردن ندارند و یا می‌ترسند که خواب بمانند شام و افطار را مفصل‌تر می‌خورند. به هر حال شما حق انتخاب دارید و می‌توانید زمان خوردن این مواد را خودتان تعیین نمایید.

برای دریافت 1800 کیلوکالری باید چیزی در حدود 8 واحد نشاسته، 4 واحد سبزی، 3 واحد میوه، 3 واحد شیر، 6 واحد گوشت و 6 واحد چربی دریافت شود

خوردن سحری باعث می‌شود فرد در طول روز احساس خستگی و ضعف کمتری داشته باشد و از طرفی سوخت و ساز بدن در طول روز افزایش یابد.

افطار: یک استکان آب جوش یا چای کم رنگ + 2 عدد خرما + 3 برش نان سنگک (هر برش حدود 30 گرم که به اندازه‌ی یک دست بدون انگشتان می‌باشد) + 2 قاشق مرباخوری شیره انگور + یک لیوان شیر کم‌چرب ولرم.

بعد از کمی استراحت و عبادت مثلاً حدود ساعت 21:30

شام: پلو خورش کرفس (شامل 11 قاشق سر صاف پلوی کم روغن + خورش حاوی 4 تکه گوشت + یک لیوان کرفس و سبزی موجود در آن که با روغن خیلی کم آماده شده است) + سالاد شیرازی تهیه شده با گوجه فرنگی، خیار، پیاز، به اندازه یک لیوان با آب‌لیمو و 2 قاشق مرباخوری روغن زیتون + یک لیوان ماست کم چرب.

موقع خواب: 2 عدد میوه (مثلاً شلیل و زردآلو).

سحری: یک استکان آب جوش یا چای کم‌رنگ + 1 عدد خرما + 3 برش نان سنگک + 30 گرم پنیر (به اندازه یک قوطی کبریت) + 2 عدد گوجه فرنگی + 2 عدد مغز گردوی کامل + 2 عدد میوه مانند سیب و هلو.

این برنامه غذایی حدود 1800 کیلوکالری انرژی دارد البته به شرط این که در تهیه ی غذاها از روغن کمی استفاده شود. آقایان می توانند کمی بیش از آن را مصرف نمایند.

برای به دست آوردن اطلاعات بیشتر در زمینه ی کالری و واحدهای مختلف غذایی اینجا را کلیک کنید.

در نهایت اینکه باید حدود 8 – 6 لیوان آب و مایعات در فاصله زمانی افطار تا سحر نوشیده شود.