با هم بودن کنار سفره افطار
در خانواده شما دور هم بودن چقدر مهم است؟ تعامل در خانواده شما چه تعریفی دارد؟ وقتی دور هم هستید بیشتر درخصوص چه مسائلی صحبت میكنید؟ در خانواده شما زمانهای دور هم بودن معمولا چه وقتهایی است؟ چقدر به گفتوگو در خانواده شما اهمیت داده میشود؟
آمارهای رسمی و غیررسمی زیادی در مورد متوسط میزان ساعتی كه خانوادههای ایرانی با هم میگذرانند اعلام میشود. مثلا گفته میشود پدرهای ایرانی فقط 20 دقیقه فرزندانشان را میبینند یا حتی گفته میشود خانوادهها تنها 15دقیقه از شبانهروز را كنار هم میگذرانند، اما از این عدد و رقمها كه بگذریم هر خانوادهای میتواند به شاخص درستی از این مساله دست پیدا كند.
ممكن است در خانوادهای زمانهای دور هم بودن آنها كمتر از یك ساعت باشد و ممكن است در خانواده دیگری این میزان به چند ساعت هم برسد، اما مساله این است كه به گفته جامعهشناسان و كارشناسان امور خانواده هر چقدر تعامل بین اعضای خانواده بیشتر باشد به همان میزان كانون خانواده بر پایههای محكمتری بنا میشود.
در خانوادهای كه فرزندشان بیشتر وقتش را پای رایانه میگذراند یا والدین حداقل زمان را صرف گفتوگو میكنند مسلما تعامل مثبت و لازم انجام نمیشود.
در حالی كه در خانوادههایی كه حتما زمانی را برای صحبتكردن و تعامل صرف میكنند، مسائل كمتر پنهان و پیچیده میماند. تعامل شاید به شكلهای مختلفی تعریف شود، اما مفهوم اصلی آن ارتباط موثر و مفید داشتن است. ارتباطی كه منجر میشود مسالهای پنهان نماند، در صورت مطرح شدن بدون قضاوت یا سرزنش حل شود و در نهایت روابط در خانواده بر پایه دوستی و محبت واقعی باشد.
احساس خانواده داشتن یكی از نیازهای اساسی برای انسان تلقی میشود. در واقع احساس تعلق به جایی، از طریق خانواده برطرف میشود. از سوی دیگر احساس تكیهگاه داشتن، محبت، رابطه، اعتماد بهنفس، شایستگی و... نیازهایی است كه باید در خانواده ارضا شود و فضای گرم خانواده بستری مناسب برای ارضای این نیازهاست.
مفاهیمی چون مهر، محبت، عشق، صمیمیت، صفا و اعتماد به نفس در یك خانواده زمانی نهادینه میشود كه ارتباط اعضای آن بر اساس همین مفاهیم شكل گرفته باشد.
در واقع بحث سعه صدر، احترام به یكدیگر، روابط صمیمی و نزدیك، توجه به ارزشها و عشق باید در فرهنگ خانوادگی با تعامل و گفتوگوی خانوادگی شكل بگیرد.
همه زندگی كار نیست
هدف از تعریف اوقات فراغت در جوامع صنعتی این بود كه خانوادهها در زمان فارغشدن از كار، فرصت تفریح، گردش و پرداختن به امور زندگی بهتر را داشته باشند.
در واقع در جوامع صنعتی به خانوادهها آموزش داده میشود كه چگونه برنامهریزی كنند تا بعد از انجام كار طاقتفرسا و خستگی، فرصت داشته باشند تا در كنار خانواده خود به امور زندگی بهتر بپردازند.
طبیعی است كه اگر برنامهریزی درستی از سوی خانوادهها ایجاد نشود به دلیل مشغلههای زندگی مدرن فرصت گفتوگو در خانوادهها كم میشود
متاسفانه برخی از خانوادهها قدر لحظاتی را كه كنار هم هستند ندانسته و ارتباط مفید را برقرار نمیكنند در حالی جزئیات رابطه بسیار مهم است
به اعتقاد كارشناسان امور خانواده هرچه این فرصت گفت وگو و با هم بودن از خانوادهها بیشتر گرفته شود به همان میزان ناهنجاریها و آسیبهای اجتماعی در جامعه افزایش خواهد یافت.
کیفیت را فدای كمیت نكنیم
هر كمیتی حاوی كیفیت نیست، بر همین اساس نمیتوان هر گفتوگو و ارتباطی را در خانواده مثبت ارزیابی كرد.
به گفته مریمالسادات بقایی، روانشناس و مشاور خانواده، هر چند كه ارتباط بیشتر و رابطه با محور صحبت و گفتوگو شاخص خوبی برای داشتن خانوادهای مثبت ارزیابی میشود، اما همیشه نمیتوان به چنین شاخصی اعتماد كرد.
او معتقد است: ممكن است در خانوادهای ساعتهای با هم بودن به خاطر مشغلهكاری والدین كم به نظر برسد، اما خانوادههای فهیم سعی میكنند كیفیت رابطه را هم در نظر داشته باشند.
این مشاور خانواده به زندگی شهری و صنعتی اشاره می کند و میگوید: كمشدن حضور افراد خانواده در زندگی شهری اجتنابناپذیر است. با این وجود خانواده باید بیاموزد كه چگونه از حضور خود حداكثر استفاده را ببرد.
او به تعامل اولیای مدرسه و والدین اشاره میكند و میگوید: خانوادهها با پیگری روابط فرزندانشان در روابط دوستان و مدارس میتوانند كیفیت رابطهشان را بررسی و تحلیل كنند.
بقایی ادامه میدهد: متاسفانه برخی از خانوادهها قدر لحظاتی را كه كنار هم هستند ندانسته و ارتباط مفید را برقرار نمیكنند در حالی جزئیات رابطه بسیار مهم است.
پدر یا مادر، مساله این است؟
ایجاد تعامل مثبت در خانواده بر عهده چه كسی است؟ این سوالی است كه اغلب خانواده در مواقع چالش به آن پاسخ میدهند یا به دنبال جواب آن هستند. در واقع زمانی كه به هر دلیلی نبود تعامل در خانواده سبب ایجاد مشكلی شده است، همه به دنبال این پاسخ و متهمكردن یكدیگر هستند.
اما حقیقت این است كه ایجاد تعامل در خانواده به همه اعضای آن بستگی دارد و هیچكس بهتنهایی مسئول ایجاد بهتركردن روابط در خانواده نیست.
پدر، مادر و فرزندان هر یك وظایف مشخص خود را دارند و هیچكدام به تنهایی و بدون كمك بقیه، امكان برقراری تعامل مثبت را ندارند. متاسفانه در برخی از خانوادهها وظیفه گرمكردن كانون خانواده را تنها بر عهده مادران میدانند در حالی كه مادران تنها بخشی از این وظیفه را بر عهده دارند. در برخی از خانوادهها نیز اگر تعامل درستی وجود ندارد مقصر اصلی پدر و خصوصا نبود او به دلایل مشغله كاری عنوان میشود در حالی كه برقراری تعامل درست تنها با حضور فیزیكی به دست نمیآید.
بنابراین نمیتوان نبود تعامل مثبت در خانواده را به گردن تنها یكی از اعضای خانواده گذاشت ضمن اینكه تعامل زمانی مثبت تعریف میشود كه همه اعضای خانواده نقش و جایگاه درست خود را شناخته و به آن عمل كند.
در واقع سبك زندگی امروز باعث شده اعضای خانواده به سادگی كنار هم قرار نگیرند. اشتغال پدر و چندشغله بودن او باعث شده كه پدرها كمتر در كنار فرزندان خود قرار بگیرند، در بسیاری از موارد فاصله فیزیكی باعث فاصله عاطفی با فرزندان میشود و اثرات مخرب تربیتی به همراه دارد.
از سوی دیگر اشتغال و فشار كار مادر در بسیاری از موارد باعث میشود فرزندان توجه لازم را از مادر خود دریافت نكنند. مشغول بودن با اسباب بازی یا مهد كودك و امثال اینها بخشی از نیاز كودكان را برطرف میكند، اما آنها نیاز دارند از طرف پدر و مادر خود مورد توجه و محبت قرار گیرند.
غذا به صرف دور هم بودن
در خانوادههای سنتی رسم بر این بود كه باید وعدههای غذایی بخصوص افطار و سحر حتما با حضور همه اعضای خانواده صرف می شد. بر همین اساس والدین و فرزندان موظف بودند به این مساله توجه كنند، اما در زندگی شهرنشینی كه همه چیز بر اساس سرعت و كمبود وقت میگذرد امكان این كار فراهم نیست. با این حال نمیتوان از اهمیت این موضوع دور ماند.
كارشناسان امور خانواده معتقدند والدین باید بر این اساس برنامهریزی كنند تا به بهانه صرف غذا در یك وعده هم كه شده كنار هم بوده و زمانی مشخصی را با هم بگذرانند.
وعده شام از جمله وعدههای غذاییای محسوب میشود كه بیشتر از هر زمان دیگری اعضای خانواده كنار هم هستند. بر همین اساس توصیه میشود اعضای خانواده در زمان صرف شام یا ساعتی پس از آن به بهانه نوشیدن چای یا خوردن تنقلات كنار هم باشند و از مسائل روزانه خود صحبت كنند تا به این ترتیب دغدغهها و مسائل هر كدام از اعضای خانواده مشخص شود و مسائل و مشكلات پنهان نماند.
خانواده در میان غذاخوردن تبادل اطلاعات میكنند، از وضع هم باخبر میشوند، در مورد مشكلات صحبت، مشورت و نظرخواهی میكنند، به یكدیگر توجه و محبت میكنند و به طور كلی لحظاتی در كنار هم خانواده بودن را تجربه میكنند.
در واقع غذاخوردن خانوادگی زمینهای برای برقراری ارتباطی عاطفی و صحیح بین اعضای خانواده برقرار میكند.
وقتی تعامل و گفتوگو در خانوادهها كاهش مییابد، فاصله بین اعضای خانوادهها بیشتر خواهد شد و كمكم وضع به شكلی پیش خواهد رفت كه اعضای خانواده بخصوص والدین احساس میكنند حرف یكدیگر را متوجه نمیشوند؛ چون تعامل مناسبی بین آنها وجود ندارد
وقتی فاصلهها زیاد میشود
وقتی تعامل و گفتوگو در خانوادهها كاهش مییابد، فاصله بین اعضای خانوادهها بیشتر خواهد شد و كمكم وضع به شكلی پیش خواهد رفت كه اعضای خانواده بخصوص والدین احساس میكنند حرف یكدیگر را متوجه نمیشوند؛ چون تعامل مناسبی بین آنها وجود ندارد.
در واقع وقتی تعامل در زندگی كم میشود، زندگیها شكل انزواگونهای به خود میگیرد و خانوادهها فرصت خوب دیدن نكات مثبت را ندارند و نكات منفی زندگی را هم بدون دلیل برجسته میكنند. در خانوادههایی كه گفتوگو و تعامل كم است، مادران به مرور دچار افسردگی میشوند و پدران به سمت پرخاشگری پیش میروند و فرزندان نیز با مسائل متفرقه و كاذب پناه میآورند. در چنین خانوادهای مشكلات بیشتر میشود و خانواده كاركرد خود را از دست میدهد.
پدر، مادر، شما مسئول هستید
از آنجا كه الگوی فرزندان، والدین محسوب میشوند بنابراین نقش آنها در ایجاد فضای مثبت و دوستانه بسیار مهم است. اگر والدین تمایل دارند كه فرزندانشان با آنها دوست بوده و مسائلشان را با آنها در میان بگذارند باید در این زمینه الگو باشند و خودشان در عمل به گفتوگو و دوستانه برخوردكردن، اعتقاد داشته باشند.
والدینی كه خود نسبت به تعامل و روابط مثبت بیتفاوت هستند نمیتوانند توقع داشته باشند كه فرزندان آنها الگویی غیر از این را برگزینند. زندگی سالم زمانی ممكن است كه فرهنگ گفتوگو و دوستی در خانوادهها شكل بگیرد. خانواده سالم نیز خانوادهای است كه اعضای آن از نظر عاطفی، اجتماعی، اقتصادی، روانی و جمعی رشد میكنند و با كمك یكدیگر به سوی اهداف اساسی گام برمیدارند.
در چنین خانوادهای پدر و مادر در كنار فرزندان خود مسائل و مشكلات زندگی را بررسی میكنند. نقاط قوت یكدیگر را میشناسند و برای برطرفكردن نقاط ضعف برنامهریزی میكنند تا بهبود كیفیت در زندگی آنان ایجاد شود.