تبیان، دستیار زندگی

این پنج آیه‏ایكه اینجا خواندم نشان داد كه دستور اسلام در موضوع جنگها
اگر در بعضی آیات مطلق است در بعضی دیگر مقید است ، و روی قاعده مسلم‏
عرفی و اصولی مطلق را باید حمل بر مقید كرد .
یك سلسله آیات ما در قرآن داریم كه در آن آیات تصریح میكند كه دین‏
باید با دعوت درست بشود نه با اجبار ، اینهم باز مؤید این مطلب است‏
كه اسلام نظریه‏اش این نیست كه بزور بمردم بگوید یا باید مسلمان بشوی و
اگر نه كشته میشوی . این آیات هم بشكل دیگری مفهوم آن آیات مطلق را
باصطلاح روشن میكند .

یكی جمله‏ایست كه جزء آیه الكرسی است و معروف است : « لا اكراه فی‏
الدین قد تبین الرشد من الغی ». در كار دین اجبار وجود ندارد ، راه حق‏
از راه باطل آشكار است ، یعنی راه را شما روشن برای مردم بیان بكنید كه
حقیقت خودش آشكار است . اجباری نباید در كار
دین باشد یعنی كسی را نباید مجبور كرد باینكه دین اسلام اتخاذ كند . این‏
آیه صریح است در مدعا . در تفاسیر نوشته‏اند كه مردی انصاری كه قبلا
بت‏پرست بود و دو پسر داشت كه مسیحی شده بودند ، این پسرها به‏
مسیحیت‏ای كه گرایش پیدا كرده بودند علاقمند بودند ، اما پدر مسلمان بود
و خیلی ناراحت بود از اینكه دو پسرش مسیحی شده‏اند ، آمد خدمت رسول‏
اكرم و گفت یا رسول‏الله من چه كنم این بچه‏ها مسیحی هستند ، هر كاری‏
میكنم مسلمان نمی‏شوند ، آیا اجازه میدهی اینها را مجبور كنم از دینشان‏
دست بردارند و مسلمان بشوند . فرمود : نه . « لا اكراه فی الدین » .
و باز در شأن نزول آیه نوشته‏اند كه در مدینه چنانكه میدانید دو قبیله‏
اوس و قبیله خزرج ساكن بودند و مدنیهای اصلی همین‏ها بودند ، اینها همه‏
همسایه بودند با چند قبیله بزرگ یهود كه این قبیله‏های بزرگ یهود بعدها
آمده بودند به مدینه . یكی قبیله بنی‏النظیر بود یكی هم قبیله بنی‏قریظه ،
یك قبیله دیگر هم بود از این یهودیها كه اینها در اطراف مدینه بودند .
یهودیها باعتبار اینكه مذهبشان مذهب یهود بود و كتاب آسمانی داشتند
كم و بیش در میان اینها افراد باسواد پیدا میشد ، بر عكس خود آن‏
مدنیهای اصلی كه بت‏پرست بودند و باسواد نداشتند ، این اواخر چند نفر
باسواد در میانشان پیدا شده بود . یهودیها چون باصطلاح فرهنگشان بالاتر بود
و سطح فكرشان بالاتر بود در اینها نفوذ داشتند ، با اینكه مذهب اوس و
خزرجیها با مذهب یهود دو تا بود معذلك تحت تأثیر عقاید یهود قرار
میگرفتند و گاهی بچه‏هایشانرا می‏فرستادند پیش یهودیها كه درس بیاموزند و
احیانا بچه‏های اینها كه میرفتند پیش یهودیها از مذهب بت‏پرستی دست برمیداشتند و یهودی میشدند . وقتیكه پیغمبر اكرم وارد
مدینه شدند یكعده از این بچه‏های اهل مدینه در زیر تربیت این یهودیها
بودند و دین یهود را انتخاب كرده بودند و چندتای از این بچه‏ها از دین‏
یهود برنگشتند ، پدر و مادرهایشان مسلمان شدند ولی بچه‏ها از دین یهود
برنگشتند . وقتی قرار شد یهودیها از اطراف مدینه خارج شوند و مهاجرت‏
كنند آن بچه‏ها با همكیشان خود راه افتادند . باز پدرها آمدند خدمت رسول‏
اكرم اجازه خواستند بچه‏هایشان را جدا كنند از این یهودیها و مجبور كنند
كه دست از دین یهود بردارند و مسلمان بشوند . پیغمبر اكرم اجازه نداد ،
گفتند یا رسول‏الله اجازه بدهید اینها را بزور برگردانیم مسلمانشان كنیم .
فرمود نه ، حالا كه خودشان انتخاب كرده‏اند با آنها بروند بگذارید با آنها
بروند و میگویند این آیه همینجا نازل شد كه : « لا اكراه فی الدین قد تبین‏
الرشد من الغی ».
آیه دیگر آن آیه معروف است : « ادع الی سبیل ربك بالحكمه والموعظه‏
الحسنه و جادلهم بالتی هی احسن ». ( نحل - 125 ) مردمرا بخوان بسوی راه‏
پروردگارت ، با چی ؟ با زور ؟ با شمشیر ؟ نه ، با حكمت ، با منطق با
برهان ، و دیگر با موعظه نیك : « و جادلهم بالتی هی احسن ». آنها كه با
تو مجادله میكنند تو هم بنحو نیكی با آنها مجادله كن . این آیه هم كه‏
صریحا راه اسلام آوردن را دعوت معرفی كرد .
در آیه دیگر میگوید : « و قل الحق من ربكم فمن شاء فلیؤمن و من شاء
فلیكفر »( كهف - 29 ) . هر كه دلش میخواهد ایمان بیاورد ، ایمان‏
بیاورد ، هر كه هم دلش نمیخواهد ایمان بیاورد كافر باشد كافر زیست بكند
، پس این آیه هم كه گفته ایمان و كفر اختیاری است بنابر این اجباری‏
نیست . پس اسلام نمیگوید كه باید به زور اینها را وارد اسلام كرد اگر مسلمان شدند خوب اگر مسلمان نشدند بكشید ،
اختیار با خودشان ، هر كه می‏خواهد مؤمن بشود مؤمن بشود هر كه نمی‏خواهد نه‏
.
آیه دیگر : « و لو شاء ربك لامن فی الارض كلهم جمیعا افانت تكره‏
الناس حتی یكونوا مؤمنین ». ( یونس - 99 ) خطاب به پیغمبر است .
پیغمبر اكرم خیلی مایل بود مردم مؤمن بشوند . قرآن میگوید ، زور در مورد
ایمان معنی ندارد . اگر زور صحیح بود خدا خودش باراده تكوینی خودش‏
میتوانست همه مردم را مؤمن كند اما ایمان یك امریست كه باید مردم‏
انتخاب بكنند پس بهمان دلیل كه خود خدا با اراده تكوینی و اجباری مردم‏
را مؤمن نكرده است و مردم را مختار و آزاد گذاشته است تو هم ای پیغمبر
مردمرا باید آزاد بگذاری هر كه دلش بخواهد ایمان بیاورد و هر كه دلش‏
میخواهد ایمان نیاورد .
آیه‏ای دیگر : قرآن خطاب به پیغمبر اكرم میفرماید : « لعلك باخع نفسك‏
ان لا یكونوا مؤمنین ». ای پیغمبر تو مثل اینكه خودترا میخواهی بكشی كه‏
اینها ایمان نمی‏آورند ، خودترا میخواهی هلاك كنی كه اینها ایمان نمیاورند
، اینقدر غصه اینها را نخور ، ما اگر بخواهیم با اراده تكوینی و بزور
مردم را با ایمان بكنیم كه راهمان باز است و آسان ، « ان نشاء ننزل‏
علیهم من السماء آیه فظلت اعناقهم لها خاضعین »( شعراء 4 - 3 ) . ما
اگر بخواهیم از آسمان آیه‏ای نازل میكنیم ، عذابی نازل میكنیم بمردم‏
میگوئیم یا باید ایمان بیاورید یا با این عذاب شما را هلاك میكنیم ، همه‏
مردم بالاجبار ایمان خواهند آورد ولی ما این كار را نمیكنیم چون میخواهیم‏
ایمان را مردم خودشان اختیار كنند .
این آیات باز نظر اسلام را درباره جهاد روشن میكند كه هدف اسلام از جهاد آن نیست كه
 برخی مغرضین گفته‏اند كه هدف اسلام اجباری است‏
كه هر كس كافر است باید شمشیر بالای سرش گرفت كه یا اسلام اختیار كن یا
كشته میشوی .