تبیان، دستیار زندگی

مهشید جعفری - .مرز میان معرفی کتاب و نقد کتاب کجاست و چیست؟ اصولی که در نگارش هر یک می­بایست رعایت شود کدامند؟ جایگاه نظر و سلیقه­ی شخصی کجاست؟ برای اینکه بتوان از عهده­ی هر کدام به خوبی برآمد، باید چه آگاهی­ها و دسترسی­هایی داشت؟ اینها نخستین پرسش­هایی هستند که پیش روی نویسندگان معرفی، یا بررسی / نقد کتاب قرار می­گیرد.

6.بکوشید تا اطلاعات بیشتری درباره­ی نویسنده به دست آوردید: شهرت، مدارج علمی و تحصیلی، قابلیت­ها، اثر گذاری­ها، زندگی­نامه و مانند اینها – هر مطلبی را که با آنچه مورد نقد قرار می­گیرد مرتبط است و به صلاحیت نویسنده مربوط می­شود. آیا می­توانید ارتباطی میان فلسفه­ی نویسنده، تجربیات زندگی­اش، و کتاب مورد نقد، بیابید؟

 7.از شکل کلی و ساختار ظارهری کتاب (گرافیک، طرح جلد، صفحه­بندی، صحافی، حروفنگاری و مانند اینها) و از اینکه آیا نقشه و تصویر دارد یا نه سخن بگویید. کیفیت آنها چگونه است؟ و آیا به فهم بهتر کتاب کمک می­کنند؟

 8.پی­نگاشته­ها را بررسی کنید. آیا نمایه­ی کتاب دقیق است؟ پی­نوشت­ها و پانویس­های هر بخش را بررسی کنید. آیا به آگاهی­های خواننده می­افزایند؟ آیا نکاتی را درباره­ی آنچه درون متن آمده روشن می­کنند؟ کتابنامه را بررسی کنید. چه منابعی مورد استفاده بوده است؟ منابع دست اول هستند یا نه؟ نویسنده چگونه از آنها بهره برده است؟ فهرستی از نکات مهم مورد غفلت تهیه کنید.

نکته­هایی درباره­­ ی ژانرهای ویژه:

داستان:

شخصیت­ها 

شخصیت­های داستان از چه منابعی گرفته شده­اند؟ نویسنده از چه الهام گرفته است.  

 نگرش نویسنده درباره­ی شخصیت­های داستانش چگونه است؟  

پرداخت شخصیت­ها یک بعدی است یا از همه جهت به آنها پرداخته شده است؟  

آیا شخصیت­پردازی تکامل یافته است؟ 

آیا توصیف شخصیت­هیا مستقیم است یا غیر مستقیم؟

درون مایه

  درون­مایه یا مضامین اصلی کدام است؟

 درون­مایه چگونه شرح و بسط یافته است؟

  آیا درون­مایه کتاب، موضوعی آشنا و قدیمی است، یاتازه و ناآشنا؟

 درون­مایه­ی کتاب آموزشی، فلسفی، اجتماعی، روانشناختی، سرگرم کننده، تخیلی، یا ... است (در هدف و در شکل)؟

 ارتباط پیرنگ با شخصیت­پردازی چیست؟

در پیرنگ چه ابزارهایی برای پیچیده کردن، یاحل ماجراهای قصه به کار برده شده­اند؟ برای نمونه عامل تصادف تا چه اندازه و چگونه در پیچیده­تر کردن، یا باز کردن گرده­های داستان به کار گرفته شده است؟ 

عوامل رمزآلود و تعلیق کننده کدامند؟

 آیا ماجرا/ماجراهایی فرعی در کنار ماجرا اصلی وجود دارد؟ ارتباط آنها با هم چگونه است؟

 پیرنگ نسبت به سایر که عناصر اصلی داستان (شخصیت­پردازی، شیوه، موقعیت و ... ) چه وضعیتی دارد؟ متقدم است یا متأخر؟

سبک

     ویژگی نگارش چیست (برای نمونه: سادگی، روشنی)؟ o   حالت و سرشت نوشته چگونه است (برای نمونه: طنز، هزل، هجو)

  کتاب از دیدگاه ویژگی­های زیبایی­شناسی چه کیفیتی دارد (برای نمونه: هارمونی و همخوانی، ریتم)؟

فضا (زمان و مکان)

فضای اثر چگونه است و آیا نقش مهمی در کار داشته است؟

 آیا فضا سبب برانگیخته شدن حس ویژه­ای می­شود؟ چگونه؟

  چه موقعیت­های بصری و چشم­اندازهایی در کار ترسیم شده­اند و چه اندازه مهم و موثر هستند.

آیا فضای داستان در شخصیت­ها و ماجرای داستان تأثیر و تغییر ایجاد کرده است؟

زندگی­نامه

 آیا کتاب تصویری کامل از زندگی شخصیت مورد نظر ارائه می­کند؟

کدام بخش از زندگی  او مورد بیشترین توجه قرار گرفته و آیا این توجه قابل دفاع است؟ 

 نویسنده درباره­ی او چگونه می­اندیشد؟

  تدوین زندگی­نامه چگونه است: به ترتیب تقدم و تأخر زمانی، یا به شیوه­ی بازگشت به گذشته؟

  برخورد نویسنده با زندگی شخصیت مورد نظر سطحی است یا مطالعات و پژوهش­های گسترده­ای درباره­ی زندگی او انجام داده است؟

  در تهیه­ی زندگی­نامه، از کدام منابع استفاده شده است؟

  آیا کتاب مستنداتی درباره زندگی شخصیت ارائه کرده است؟

  آیا نویسنده در پی دست یافتن به اطلاعاتی درباره­ی بخش­های پنهان زندگی شخصیت بوده است؟

  ارتباط زندگی شخصیت با تاریخ و زمانه­ی هم­عصرش چیست؟

  کتاب در مقایسه با دیگر زندگی­نامه­های نوشته شده درباره­ی این شخص چه حرف­هایی برای گفتن دارد؟

   در مقایسه با دیگر آثار نویسنده در چه مرتبه­ای قرار دارد؟